مطالعات باستان شناسی

مقاله پژوهشی

دره شام و مسئله تساهل مذهبی ایلخانان مغول در شمال غرب ایران (جلفا)

ثریا افشاری؛ لیلی نیاکان؛ بهروز عمرانی؛ محمد مرتضایی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 1-23

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323475.143018

چکیده

کمیت و کیفیت پژوهش های باستان شناسی دوران اسلامی نشان می دهد که مطالعات هدفمند و دامنه دار جهت شناسایی آثار این دوره از منظر باستان شناسی دارای محدودیت مشهودی است و به همین دلیل دانش ... بیشتر کمیت و کیفیت پژوهش های باستان شناسی دوران اسلامی نشان می دهد که مطالعات هدفمند و دامنه دار جهت شناسایی آثار این دوره از منظر باستان شناسی دارای محدودیت مشهودی است و به همین دلیل دانش ما از این دوران بیشتر محدود به اطلاعات موجود در منابع مکـتوب تاریخـی است. در همین راستا در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعۀ محوطه های دورۀ ایلخانی در حاشیۀ رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه درۀ شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام شد که در نتیجۀ آن 53 اثر و محوطۀ باستانی شناسایی و ثبت شد (افشاری، 1398). موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان کریدورهای ارتباطی سبب شده که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره های متأخر فرهنگ های مختلفی در این محدوده شکل گیرد؛ به عبارت دیگر، عمده ترین عامل در روند شکل گیری استقرارهای این منطقه قرارگیری آن در مسیر راه های تجاری، ارتباطات آسان درون منطـقه ای و برون منطقه ای به‌ویژه در دورۀ ایلخانان مغول است که در روند تکاملی فرهنگ های درۀ شام نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت مذهبی این منطقه در دورۀ ایلخانان مغول که نشانگر تساهل و تسامح مذهبی آنان بر پایۀ سیاست‌گذاری‌های خارجی آنها بود؛ اطلاعات مفیدی از ساختار اجتماعی و مذهبی منطقه در ادوار مختلف فرهنگی به‌ویژه دورۀ ایلخانی به دست آمد؛ به عبارت دیگر بررسی های میدانی و تطابق آنها با متون تاریخی روشنگر این مطلب است که در دورۀ ایلخانان مغول سیاست آزادی مذهبی و فقدان تعصب دینی مغولان‌ که از آن توسط عده ای از پژوهشگران به تسامح و تساهل مذهبی دورۀ حاکمیت ایلخانان یاد می شود (مورگان، 1371؛ ترکمنی آذر، 1383) منتج از یکسری علل و عوامل پیدا و ناپیدا بود که در مجموع برآیندی از سیاست ورزی و سیاسی‌کاری ایشان در امر دین بود. جذب زنان مسیحی در دربار (بیانی، 1391)، انتخاب مشاوران و کارگزاران مسیحی، مراوده با تجار و مبلغان و کشیشان مسیحی و اهتمام عمومی در امور عموم مسیحیان ایران عصر ایلخانی جملگی برآمده از اقتضائات و ضرورت هایی بود که مناسبات داخلی و خارجی روزگار ایلخانان بر آن استوار بوده است. چنانکه با تغییر این مناسبات در اواخر حاکمیت ایلخانان، رویکرد مذهبی آنها بر اساس ضروریات سیاسی تغییر کرد

مقاله پژوهشی

بررسی باستان شناسی بخش شاهیوندِ شهرستان چگنی، استان لرستان

محمد بهرامی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 25-51

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.357444.143193

چکیده

شهرستان چگنی در نیمه غربی استان لرستان و حد فاصل شهرستان های خرمآباد در شرق و کوهدشت در غرب قرار دارد. این شهرستان پیش از پژوهش حاضر دو فصل مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته بود. در راستای تکمیل مطالعات ... بیشتر شهرستان چگنی در نیمه غربی استان لرستان و حد فاصل شهرستان های خرمآباد در شرق و کوهدشت در غرب قرار دارد. این شهرستان پیش از پژوهش حاضر دو فصل مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته بود. در راستای تکمیل مطالعات و بررسی های انجام شده در استان لرستان، در تابستان 1392 بخش شاهیوند در غرب شهرستان توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجه آن 84 اثر فرهنگی شناسایی و معرفی گردید. بیشتر این آثار به دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی تعلق داشتند و تنها سه اثر مربوط به دوره اسلامی بودند. بر اساس نتایج این پژوهش، به احتمال شواهد آغازین از حضور انسان در بخش شاهیوند، مربوط به دوره پارینه سنگی قدیم است که شش محوطه استقراری از این دوره شناسایی گردید. از دوره های بعدی پارینه سنگی، شواهد اندک و پراکنده ای یافت شد. با این وجود، در دوره نوسنگی و هم زمان با شروع کشاورزی و گله داری، بخش شاهیوند مورد توجه جدی قرار می گیرد و مسیر کوچ دلفان به سیمره شکل می گیرد. پس از دورۀ نوسنگی، بخش شاهیوند تا دورۀ مس وسنگ میانه II در اواخر هزاره پنجم پ.م. خالی از سکونت بوده است. از این دوره تا پایان عصر مفرغ در نیمه هزاره دوم پ.م. دارای سکونت بوده است؛ اما بیشترین توجه به این منطقه بر اساس یافتههای باستانشناسی، مربوط به دورۀ اشکانی و ساسانی است که علاوه بر شواهد استقراری، سازه های معماری همچون بقایای دو پل بر روی رود کشکان و احداث مسیر سنگچین در تنگه گاشمار در شمال، تأکیدی بر اهمیت ارتباطی بخش شاهیوند در این دوران است

مقاله پژوهشی

گونه‌شناسی و فناوری صنایع سنگی غار هوتو از دوران میان‌سنگی تا مس‌وسنگ: تأملی بر اقتصاد بو‌می‌ در تولید دست‌افزارهای سنگی در ناحیه کنار بوم دریای کاسپی

مژگان جایز؛ مجتبی صفری؛ ثنا قاسمی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 53-86

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.357605.143194

چکیده

صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ... بیشتر صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که صنایع میان‌سنگی کاسپی را به‌عنوان صنعتی محلی و مستقل تعریف ‌می‌نماید، استفاده از ماده خام محلی در منطقه‌ای است که به لحاظ زیست‌محیطی، منطقه‌ای کنار بوم محسوب ‌می‌شود. غار هوتو، اولین بار در سال 1330 خورشیدی و مجدداً در سال 1400 مورد کاوش قرار گرفته است. از کاوش‌های جدید در غار هوتو، مجموعاً 1539 عدد دست‌افزار سنگی از چهار دوره «انتقالی به مس‌وسنگ»، «نوسنگی با سفال»، «نوسنگی بی‌سفال» و «میان‌سنگی» به دست آمده است که در مقاله حاضر ویژگی‌های گونه شناسانه و فناورانه آنها توصیف شده‌اند. اتکا کامل بر ماده خام محلی در تولید صنایع سنگی منجر به شکل‌گیری ویژگی‌هایی در این صنایع شده است که مهم‌ترین آنها ساختار فناوری خانگی در جوامعی است که در زمینه تأمین ماده خام کاملاً مستقل هستند و تقریباً تمام مراحل برداشت و تولید و مصرف ابزار در محوطه صورت می‌گرفته است. همچنین محاسبه اندیس برابری در صنایع هوتو نشانگر تنوع بالای فعالیت‌ها در اردوگاه‌های اصلی است. نکته دیگر در رابطه با ماده خام محلی این است که با توجه به ابعاد بزرگ ماده خام در دسترس، ‌اندازه بزرگ ابزارها و فراوانی ابزارهایی که روی تراشه‌ها ساخته شده‌اند طبیعی به نظر می‌رسد. اکثر این ویژگی‌ها در صنایع سنگی غار کمیشان هم قابل ملاحظه است

مقاله پژوهشی

تبیین نقش متغیرهای زیست‌بوم شناسی مؤثر بر فرایند بقاء - توسعه و رکود حیات شهر اسلامی اردبیل

سید مهدی حسینی نیا؛ کریم حاجی زاده باستانی؛ حبیب شهبازی شیران؛ رضا رضالو

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 87-108

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.284959.142750

چکیده

شهر اردبیل به‌واسطه موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیکی، در قرون اولیه اسلامی به‌عنوان چهارراه ارتباطی و مهم‌ترین شهر بلاد آذربایجان در مبادلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در متون تاریخی و جغرافیایی یادشده ... بیشتر شهر اردبیل به‌واسطه موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیکی، در قرون اولیه اسلامی به‌عنوان چهارراه ارتباطی و مهم‌ترین شهر بلاد آذربایجان در مبادلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در متون تاریخی و جغرافیایی یادشده است. وجود تنوع در زیست‌بوم‌ منطقه و همچنین شرایط مؤلفه‌های فضای مکانی، تأثیری شگرف بر بقاء و توسعه شهر بر جای نهاده بود که در این مقاله به بررسی و تحلیل عواملی که این شرایط برتر را ایجاد کرده، پرداخته‌شده است. در این راستا؛ هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های جغرافیایی مؤثر بر فرایند بقاء و توسعه شهر اردبیل در دوران اسلامی تا پایان دوره صفوی بوده است؛ بنابراین پرسش اصلی این پژوهش عبارت از: چه متغیرهای جغرافیایی بر بقاء و توسعه و افول شهر در قرون اولیه اسلامی تا پایان دوران صفوی اثر گذاشته است؟ روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. گردآوری داده ها بر پایۀ منابع مکتوب تاریخی جغرافیایی صورت گرفته است و تحلیل و استدلال بر پایه نظریه بوم‌شناسی «کنت وات» صورت گرفته و نقش پنج متغیر: ماده، انرژی، تنوع، فضا و زمان در دو فاز بقاء- توسعه و رکود شهر مطالعه شده است. نتایج نشان می دهد که در سده های اولیه اسلامی شهر اردبیل به‌عنوان اولین و مهمترین شهر ایالت آذربایجان مطرح‌شده بود. منابع آب، انرژی و موارد انسان‌ ساخت، شکل گیری آن را در قرون اولیه دوران اسلامی در پی داشت. پس از حمله گرجیان و مغولان، این شهر تا حدی رونق گذشته را از دست داد؛ اما در دوره صفویه به‌واسطه اهمیت مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و همچنین رونق تجارت ابریشم، مجدداً این شهر شکوه گذشته را بازیافت که این موضوع با انباشت ثروت از طریق احیای دوباره مسیرهای ارتباطی و جمع‌آوری موقوفات برای مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی از نقاط مختلف در مقیاس منطقه ای و برون منطقه ای میسر گردید

مقاله پژوهشی

خوانش منظر باستان‌شناختی در ادارک معاصر (نمونه موردی تپه ازبکی)

فاطمه حیدری؛ هما ایرانی بهبهانی؛ بهمن فیروزمندی شیره جین

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 109-130

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.315621.142968

چکیده

محیط زندگی امروز، برآیند روابط میان مردمان زیسته در آن و طبیعت، از زمان پیدایش گونه انسان بر روی کره زمین تا به امروز است. فعالیت‌های انسانی و تغییرات ناشی از آن در بستر مکان، تحت تأثیر اعتقادات و نیاز‌ها ... بیشتر محیط زندگی امروز، برآیند روابط میان مردمان زیسته در آن و طبیعت، از زمان پیدایش گونه انسان بر روی کره زمین تا به امروز است. فعالیت‌های انسانی و تغییرات ناشی از آن در بستر مکان، تحت تأثیر اعتقادات و نیاز‌ها و عوامل بازدارنده و تقویت‌کننده طبیعی روی داد و با تغییر نسل‌ها و تغییرات اقلیمی اشکال مختلفی پیدا کرد که امروزه شاهد بقایای آن هستیم. منظر کنونی که نشانه‌های گذشته را دارد، منظر باستان‌شناسی نام دارد که حاصل ترکیب عناصر عینی و ذهنی است. بخش عینی آن آثار باستانی است، اما بخش ذهنی آن شامل روابط جوامع، فرهنگ و تغییرات آنکه اغلب مغفول می‌ماند؛ در صورتی که این بخش نادیده بسیار پویا بوده و نقش بسزایی در شکل‌گیری عینیت موجود داشته است. در این مقاله تلاش شده است تا از طریق پدیدارشناسی منظر باستانی، روشی جهت خوانش آن در ادراک انسان معاصر ارائه شود. پدیدار شناختی از منظر نیازمند یک رویکرد جامع است که در آن ما توجه زیادی به «طبیعت» و «فرهنگ»، به مکان‌هایی با شواهد و بدون شواهدی از تغییر یا فعالیت‌های انسانی داریم. در این روش با در نظر گرفتن سلسله‌مراتب وقایع تاریخی-فرهنگی و عینیت بازمانده از آن‌‌ها، همچنین پیوند انسان‌های زیسته در آن با محیط طبیعی اطراف، از طریق ترجمان آن در ادراک انسان امروزی، خوانشی ارائه می‌دهد که علاوه بر تأکید بر حفاظت از ساختار‌های عینی باستانی، پیوستگی این مناظر را با بستر آن حفظ می نماید و منظر باستانی را از صرف حفاظت، به منظری پویا و تعامل‌پذیر با انسان امروزی تبدیل می‌کند. پس درک تکامل مناظر باستان‌شناختی و ارزش‌های آن از نظر راهبردهای حفاظت و برنامه‌ریزی از اهمیت اساسی برخوردار است. این مناظر دارای ارزش‌های ذاتی طبیعی و فرهنگی هستند که بر این اساس، ادغام جنبه‌های عینی و ذهنی در روش‌های حفاظت و معرفی این مناظر یک شرط ضروری است

مقاله پژوهشی

معرفی و طبقه‌بندی ادوات سنگیِ دورۀ شوشان میانه محوطه تل چگاسفلا

عبدالوهاب دحدوح؛ عباس مقدم؛ Nasir Eskandari

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 131-154

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.355732.143185

چکیده

دورۀ شوشان میانه در جنوب‌غربی ایران دارای شاخصه های متعددی است که از مهم‌ترین آنها میتوان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی که کشاورزی ... بیشتر

مقاله پژوهشی

مطالعه مقدماتی گل مهرهای ساسانی موزه شاهرود

عبّاسعلی رضایی نیا

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 155-183

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.359374.143208

چکیده

مجموعه گل‌مهرهای دوره ساسانی موجود در مخزن موزه شاهرود، شامل 32 قطعه گل مهر است که در سال 1385 توقیف و به موزه شاهرود تحویل داده‌شد. این گل مهرها حاوی اطلاعات ارزشمندی است و مطالعه آنها به غنای دانش مهرشناسی ... بیشتر مجموعه گل‌مهرهای دوره ساسانی موجود در مخزن موزه شاهرود، شامل 32 قطعه گل مهر است که در سال 1385 توقیف و به موزه شاهرود تحویل داده‌شد. این گل مهرها حاوی اطلاعات ارزشمندی است و مطالعه آنها به غنای دانش مهرشناسی دوره ساسانی می‌افزاید. کاربرد و گروه صاحبان مهرها، نحوه الصاق گل مهرها به اسناد یا کالاها، شناخت ویژگی‌های شمایل‌نگاری گل مهرها و پی بردن به گاهنگاری نسبی آنها از اهداف اصلی پژوهش پیش‌رو است. در این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی، صرفا مجموعه گل مهرهای توقیفی موزه شاهرود معرفی و نیز راجع به اهمیت گل مهرها و هر یک از نقوش توضیح داده شده‌است. در آینده نزدیک، پس از پاکسازی گل مهرها به خوانش کتیبه‌ها اقدام و در مقاله‌ای جداگانه‌ منتشر خواهد شد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد از مجموع 32 قطعه گل مهر، 11 قطعه دارای کتیبه و 20 قطعه دارای نقوش حیوانی (واقعی و اساطیری)، نمادها و نشان است. حاشیه 20 اثر مهر نیز با کتیبه همراه است. بر اثر فرسایش1 قطعه گل مهر نیز فاقد نقش است. در بررسی مقدماتی گل مهرهای موزه شاهرود، 60 اثر مهر شناسایی شد. اکثر قطعات یک اثر مهر دارند و تنها در یک قطعه، هفت اثر مهر دیده می-شود. گل مهرها اغلب از یک اثر مهر بزرگ اصلی و تعدادی اثر مهر فرعی در پیرامون اثر مهر مرکزی تشکیل شده‌اند. به طور کلی اثر مهرها شامل مهرهای اداری و مهرهای خصوصی است.

مقاله پژوهشی

بررسی روشمند و تحلیل روند شکل گیری محوطه پارینه سنگی خانه سر 1 در شرق مازندران

حسین رمضان پور؛ کمال الدین نیکنامی؛ سجاد علی بیگی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 185-205

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.322540.143010

چکیده

محوطه خانه سر 1 رخسارهای متشکل از نهشته های زمین‌شناختی پلیستوسن است که در 700 متری شرق غار کمیشان نکا قرار دارد. بر اساس روش نمونه برداری تصادفی روشمند، 4992 قطعه‌سنگ از این محوطه به دست آمد. ... بیشتر محوطه خانه سر 1 رخسارهای متشکل از نهشته های زمین‌شناختی پلیستوسن است که در 700 متری شرق غار کمیشان نکا قرار دارد. بر اساس روش نمونه برداری تصادفی روشمند، 4992 قطعه‌سنگ از این محوطه به دست آمد. دستساخته های سنگی بر اساس ثبت و ضبط ویژگی ها در بانک اطلاعاتی آنها مطالعه شدند و در نهایت با محاسبه بیشترین صفات تکرار شده در مجموعه ویژگی فناوری و گونه شناسی دست افزارهای سنگی مشخص شد. مسئله‌ای که شناسایی محوطه خانه سر 1 به وجود آورده، آن است که محوطه ای بزرگ با حجم بسیار فراوان دستساخته های سنگی در نزدیکی غار کمیشان چه ماهیتی دارد؟ آیا به لحاظ زمانی و کارکردی ارتباطی میان این دو محوطه وجود دارد؟ برای پاسخ به این مسائل، در مواجه با یک محوطه روباز که فاقد تاریخگذاری مطلق است دو رویکرد در نظر گرفته شده است. نخست مطالعه دست افزارهای سنگی موجود در این محوطه و سپس بررسی ساختار زمین شناختی و ویژگی های محیطی که منجر به شکل گیری محوطه شدهاند. با تلفیق این دو بخش دلایلی برای انتساب محوطه به دورهای خاص پیشنهاد می گردد. در نتیجه، مطالعه دست افزارهای سنگی در مطابقت با مطالعه بستر زمین شناختی محوطه و پدیده های اقلیمی پلیستوسن متأخر احتمالاً شکل گیری محوطه خانه سر 1 در انتهای دوره پارینه سنگی میانی و ابتدای دوره پارینه سنگی نوین و مصادف با MIS3، فاز پیشروی خوالینین قدیم دریای مازندران و شکل‌گیری واحد لُس بالایی در منطقه رخ داده است. صنایع سنگی خانه‌سر 1 آشکارا دارای رنگ و بوی محلی است و از نظر گونه‌شناسی اختلافات اساسی با صنایع سنگی شناخته‌شده دورۀ پارینه‌سنگی نوین در سایر مناطق فلات ایران دارد

مقاله پژوهشی

معرفی ساختار آب‌رسانی و چرخۀ آب در کاخ عالی قاپوی اصفهان

الهه روح الهی روح الهی؛ علی شجاعی اصفهانی؛ سعید قاسمی نژاد

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 207-230

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.360435.143214

چکیده

عمارت عالی قاپوی اصفهان از جمله بناهای فاخر ساخته‌شده در دورۀ صفوی (907- 1135 ﻫ.ق.) اگر نه به عنوان شاخص ترین بنا که از مشهورترین آنها به شمار می آید. عمارت کاخ از نمادهای معماری این دوران هرچند ... بیشتر عمارت عالی قاپوی اصفهان از جمله بناهای فاخر ساخته‌شده در دورۀ صفوی (907- 1135 ﻫ.ق.) اگر نه به عنوان شاخص ترین بنا که از مشهورترین آنها به شمار می آید. عمارت کاخ از نمادهای معماری این دوران هرچند مورد توجه متخصصین حوزه های مختلف مرمت، معماری و تاریخ هنر واقع‌شده، اما بررسی ها و پژوهش های باستان شناختی پیرامون این بنای شاخص مغفول باقی مانده است. در این میان سیستم آب‌رسانی کاخ و انتقال آب به طبقات بالا از زمان ساخت تاکنون در شمار جنبه های قابل توجهی بوده که عدم مطالعۀ آن بستر را برای طرح فرضیات غیر واقعی مهیا ساخته است. نویسندگان مقاله با استفاده از منابع مکتوب، وارسی و مستندنگاری بقایای ساختار آب‌رسانی کاخ عالی قاپو، تلاش دارند تا بخشها، اجزا و چگونگی عملکرد آن را مورد بررسی قرار دهند. ثبت و ضبط شواهد باقی‌مانده و مطالعه منابع دست اول در کنار داده های به دست آمده از مرمت های صورت گرفته نشان داد، شناخت بالای سازندگان از علم مکانیک زمینۀ ایجاد نظامی کارآمد و هماهنگ در آب‌رسانی کاخ و انتقال آب به طبقات فوقانی را میسر نموده بود. نظامی برگرفته از ماشین های ساخته‌شده در قرون پیش از روی کار آمدن حکومت صفوی که با الگو قرار دادن آن موجبات انتقال آب در کاخ مهیا شده بود. بدین ترتیب مطالعۀ صورت گرفته نه تنها منجر به شناسایی تأسیسات آب‌رسانی کاخ عالی قاپو و فهم چگونگی چرخه و انتقال آب در بخش های مختلف ساختمان شد که زمینه را برای شناخت موضوع در ساختمان های مشابه نیز فراهم می آورد.

مقاله پژوهشی

جعل آثار تاریخی فرهنگی در ایران

محمد رضا زاهدی؛ حسن کریمیان

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 231-251

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.285309.142753

چکیده

با شروع عصر روشنگری از ابتدای قرن 18 م و شکل‌گیری موزه‌ها، گالری‌ها و مجموعه‌های خصوصی، موزه‌ها و گالری‌های بزرگ برای پر کردن سالن‌های نمایش خود نیاز به خرید آثار تاریخی فرهنگی داشته و در این میان ... بیشتر

مقاله پژوهشی

تحلیل آیکونوگرافیک صحنۀ شکار شاهانه بر روی بشقاب ساسانی نخجیر خرس موزۀآبخازستان

اسماعیل سنگاری؛ فرزاد رفیعی فر؛ سارا یوسفی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 253-275

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.366742.143237

چکیده

بشقاب سیمین نخجیر خرس موزة آبخازستان از یادمانهای برجای مانده از دورۀ ساسانی است که با توجه به نمایش خرس در جایگاه جانور نخجیرشونده و استفاده از کمند به عنوان آلت اصلی نخجیر یکی از نمونههای منحصر ... بیشتر

مقاله پژوهشی

تحلیل معناشناختی هنر صخره‌ای در روستا‌های معین‌آباد، دربر، هفتان و قله گندم کوه شهرستان تفرش

مریم محبعلی؛ احمد علی یاری

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 277-297

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.359699.143221

چکیده

هنرمندان روزگار کهن با خطوط ساده بر مقصود هنری (سنگ) نگارههایی را ایجاد و نشان و هویت خود را بر آن میزدند. این هنر غیر صوری ما را تشویق میکند تا با چشمی حساس‌تر به کاوش فرم‌های طبیعی سنگها ... بیشتر هنرمندان روزگار کهن با خطوط ساده بر مقصود هنری (سنگ) نگارههایی را ایجاد و نشان و هویت خود را بر آن میزدند. این هنر غیر صوری ما را تشویق میکند تا با چشمی حساس‌تر به کاوش فرم‌های طبیعی سنگها اشکال بپردازیم. اگر این اصل را بپذیریم که هر اثر هنری واجد بعد فنی-کاربردی است، پس سنگ‌نگاره‌ها در حوزه تاریخ هنر و باستان‌شناسی می توانند تغییرات جغرافیایی، گستره وسیعی از زیست‌بوم‌ها و زندگی جانوری و گیاهی و ارتباط آن با زندگی انسان را نشان میدهند. در شهرستان تفرش در عرصه هنر و معماری آثار ارزشمندی برجای‌مانده است. هدف از انجام این پژوهش مطـالعه دقیق و روشمـند ‌نگاره‌های روسـتاهای زاغر، دربر، هفتان و قله گندم کوه ازنظر سنگ نگاری، انعکاس باورهای فرهنگی، گاه‌نگاری نسبی و زمین ریخت شناسی است. در این تحقیق تلاش میشود بر اساس بررسی این نگاره‌ها به این دو پرسش پاسخ داده شود: نخست با توجه به مقایسه گونه شناختی، سنگنگاره های منطقه تفرش متعلق به چه محدوده زمانی است؟ دوم آیا سنگ‌نگاره‌ها متعلق به جوامع کوچ رو بوده اند یا جوامع یکجانشین در ایجاد آن نقشی داشته‌اند؟ داده ها ابتدا به روش پیمایشی، شناسایی، عکس‌برداری و به روش مولاژ برداری، نگاره برداری شدند. با توجه به نبود امکانات آزمایشگاهی، تنها با تکیه‌ بر تفسیر معنایی و مفهومی زمان تقریبی آن‌ها قابل تخمین است. گمان می‌رود نگاره ها مربوط به دورۀ ساسانی هستند. با توجه به اینکه هر چهار موقعیت در کنار راه های مال رو قرار داشته و احتمالاً مسیر کوچ بوده و سنگ‌نگاره‌ها متعلق به جوامع کوچ رو هستند.

مقاله پژوهشی

زمین‌لرزه تاریخی 856 AD کومس: مروری بر مطالعات پارینه لرزه‌شناسی سامانه گسلی آستانه، البرز مرکزی

حمید نظری؛ ژان فرانسوا ریتز؛ مگالی ریزا؛ رضا سلامتی؛ شنون ماهان؛ محمد علی شکری؛ ژان لوک میشلت؛ میشل مسلوت؛ محمد فروتن؛ شیرین زارعی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، صفحه 299-328

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.358711.143202

چکیده

گسل آستانه به‌طور کلاسیک به‌عنوان سرچشمه ویرانگرترین رخداد لرزه‌ای تاریخی در شمال خاوری ایران یعنی زمین‌لرزه 856 کومس با بزرگی تخمینی بین 4/7 تا 9/7 توصیف می شود. در این مقاله بر پایه نتایج به‌ دست‌ ... بیشتر

معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزئینات معماری دوران اسلامی ایران براساس شگردهای فنّی و جزئیات اجرایی

احمد صالحی کاخکی؛ حسام اصلانی

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 89-1069

چکیده

براساس مطالعات میدانی و بررسی‌های مقدّماتی آزمایشگاهی بر روی آثار تزئینی گچی در ایران دوران اسلامی، مشخص گردید که کمینه 12 گونة مختلف از تزئینات، گچی وجود دارند که در هرگونه، جزئیات فنی به‌کار گرفته ... بیشتر

تأملی در برخی نقش‌مایه‌های نمادین حیوانی بر مُهرها و گِل‌مهرهای ساسانی (نمونه‌های مورد پژوهش: مُهرها و گِل‌مهرهای ساسانی موزۀ مقدم)

مصطفی ده پهلوان؛ محمد قنواتی هندیجانی

دوره 7، شماره 2 ، دی 1394، ، صفحه 47-67

https://doi.org/10.22059/jarcs.2015.57747

چکیده

یک دسته از مواد فرهنگی دورۀ ساسانی که اطلاعات فراوانی در اختیار ما قرارمی‌دهند، مهرها و گلمهرها هستند. در موزۀ مقدم دانشگاه تهران تعدادی مهر و گلمهر مربوط به دورههای مختلف وجود دارد که ... بیشتر

بررسی شیوه های تدفین دوره اشکانی در گورستان ولیران دماوند

محمدرضا نعمتی؛ علی صدرایی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 103-121

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32122

چکیده

دوره اشکانی به دلیل دوران طولانی امپراطوری ،گستردگی وسعت زیاد قلمرو حکومتی و وجود مذاهب مختلف ، شیوه‌های متنوعی جهت دفن اجساد وجود داشته است. تاکنون گورستانهای متعدی از این دوره با شیوه‌های متفاوت ... بیشتر

چگونگی ساخت کانال سوئز توسّط داریوش و بررسی تأثیر سیاسی ـ اقتصادیِ آن در دورة هخامنشیان

رحیم ولایتی

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 177-201

چکیده

اگر شروع حیات امپراتوری هخامنشی را از سال559 ق.م.، سال به قدرت رسیدن کوروش دوم، و پایان آن را سال 332 ق.م. فتح ایران توسّط اسکندر مقدونی بدانیم، در این 227 سال توسعة قدرت سیاسی و نظامی امپراتوری هخامنشی تعدادی ... بیشتر

حمام حاج میرحسن قزوین؛ گرمابه‌ای از اوایل دوره قاجار

پریوش اکبری؛ هایده لاله؛ علی شجاعی اصفهانی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 193-219

چکیده

حمام‌های عمومی در زمرة ابنیة عام‌المنفعه‌ای هستند که با ظهور دین اسلام،که مقدمة بسیاری از فرائضش تطهیر است، در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافتند. متأسفانه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، ... بیشتر حمام‌های عمومی در زمرة ابنیة عام‌المنفعه‌ای هستند که با ظهور دین اسلام،که مقدمة بسیاری از فرائضش تطهیر است، در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافتند. متأسفانه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، نمونه‌ای پابرجا از حمام‌های عمومی در ایران باقی نمانده است، اما از دورة صفوی و به‌ویژه دورة قاجار حمام‌های عمومی بسیاری در سراسر ایران هنوز پابرجاست. یکی از شهرهایی که تعداد زیادی حمام عمومی قدیمی در آن وجود دارد، قزوین است. از حمام‌های پیش از دورة صفوی در این شهر نمونة پابرجایی نمیشناسیم و در متون کهن پیش از این دوران نیز به‌جز نام حمام قمک و حمام مسلم به نام دیگری برنمیخوریم، اما منابع دورة صفوی به احداث حمام‌های متعدد در شهر در این دوره اشاره کرده و جهانگردان خارجی هم، که در این عصر از قزوین دیدن کرده‌اند، به تعدد و زیبایی گرمابه‌های عمومی این شهر اشاره کرده‌اند. امروزه از دورة صفوی حمام‌های بلور و قجر برجاست که هردو مرمت و بازسازی شده و به موزه تغییر کاربری یافته‌اند. در دورة قاجار نیز تعداد زیادی گرمابه در قزوین احداث شد. ادیب‌الممالک، دولتمرد دورة قاجار، از 50 باب حمام عمومی در شهر قزوین در زمان خود یاد کرده که 15 باب از آنها در زمرة حمام‌های مشهور بوده‌اند. یکی از حمام‌های مشهوری که وی از آن نام میبرد حمام حاج میرحسن است‌. این حمام، که قدیمی‌ترین حمام به‌جا‌مانده از دورة قاجار است، در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شده و در حال حاضر به موزه و فرهنگسرا تغییرکاربری یافته است.

مقاله پژوهشی

بررسی و معرفی سفال‌های عصرآهن نی تپه: جلگه گرگان

مهدی جاهد؛ کمال الدین نیکنامی؛ جبرئیل نوکنده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323464.143017

چکیده

ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود ... بیشتر ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود همچنان مسائل اساسی باستان‌شناسی در این حوزه بی‌پاسخ‌مانده است. ازجمله این مسائل می‌توان به عدم وجود معرفیِ جامعی از اشکال سفالی دوره آهن این منطقه و پیوستگی شکلی آن‌ها با دوره مفرغ آن اشاره کرد، این پیوستگی ریخت شناسانه در شمال منطقه که به مشهد مصریان یا دهستان باستان معروف است، توسط باستان شناسان شوروی سابق مورد مطالعه قرارگرفته و به عقیده آن‌ها اشکال سفالی دوره آهن دهستان ریشه در عصر مفرغ گرگان دارند، با در نظر گرفتن فرض مشابه، در این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی شکلیِ 780 قطعه از سفال‌های نی‌تپه از مجموع 12369 قطعه سفال عصر آهن پرداخته‌شده است و در این راستا برای یافتنِ پاسخ پرسش‌هایی از قبیل تشابه اشکال دوره آهن نی تپه با اشکال دوره مفرغ هیرکانیا، جای گذاری زمانیِ سفال‌های نی تپه در مراحل سه گانه عصر آهن ایران و برداشتی از چگونگی روند گذار اشکال سفالی از دوره مفرغ به آهن منطقه، کوشش شده است. بررسی این سفال‌ها نشان می‌دهد اشکال سفالی دوره آهن نی‌تپه زیر مجموعه‌ای از نمونه‌های دوره آهن هیرکانیا بوده و به دلیل تشابه زیاد مجموعه‌های سفالی دوره آهنِ این منطقه با یکدیگر و شباهت آنها با نمونه‌های دورة مفرغ می‌توان گفت سفال‌های دورة آهن هیرکانیا می‌تواند ریشه در دورة موسوم به مفرغ جدید آن داشته باشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

برهم‌کنش های فرهنگی حوضه رودخانه بشار با دیگر مناطق و حوزه های مرتبط در عصرمفرغ بر اساس مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های محوطه دزک

سیاوش سراقی؛ حسن فاضلی نشلی؛ مرتضی حصاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.333281.143064

چکیده

چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این ... بیشتر چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این منطقه، در دو محوطه متمرکز بود. یک محوطه استقراری به نام دزک و یک محوطه گورستانی با نام ده‌دومن. نتایج کاوش‌ها تصویر اولیه‌ای از فرهنگ‌های هزاره سوم ق.م در این منطقه به دست داد و نشان داد که حوضه رودخانه بشار، به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز طبیعی، یک حوزه بین فرهنگی است که در عصر مفرغ، دو حوزه اصلی و شناخته شده این دوره یعنی دشت خوزستان و جلگه فارس را به هم مرتبط نموده و در عین حال با فرهنگ‌های همزمان در منطقه کرمان و حوزه جنوب‌شرق و همچنین زاگرس مرکزی و غرب فلات مرکزی در تعامل و ارتباط بوده است. مهمترین مدارکی که موید وجود یک چنین سطحی از برهم‌کنش‌ها و ارتباطات فرهنگی بین حوضه رودخانه بشار و سایر مناطق بوده است، سنت‌های مشترک سفالی است. در این مقاله، با انجام مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های به دست آمده از کاوش محوطه دزک، به وجوه مشترک و تشابهات موجود بین فرم‌ها، تکنیک ساخت و تزئین سفال‌های این محوطه با سنت های سفالی دشت خوزستان، جلگه فارس، زاگرس مرکزی و دیگر مناطق هم زمان، به میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی این دوره پرداخته شده است. ‌واژگان کلیدی: محوطه دزک، عصرمفرغ، سفال، دوره شوشIII/IV، دوره بانش/ آغازعیلامی، دوره کفتری

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

جایگاه مجموعه زهاک در روند ترویج اندیشه های مهرپرستی و معماری مرتبط با آن

امین مرادی؛ بهروز عمرانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 بهمن 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.85614

چکیده

در میان تواریخ کمتر تاریخی به قدر تاریخ پارتها تاریک و نارساست، تا جایی که اغلب مورخان، دوران سقوط هخامنشیان تا ظهور ساسانیان،(323 ق.م – 226م.) را کم ارزش پنداشته و این دوره تاریخی را از دیدگاه یونان مآبی ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی گورآوندهای دوره ساسانی شمال ایران (ظروف فلزی) حاصل از کاوش های علمی باستان شناسی

سهیل احمدی واستانی؛ جبرئیل نوکنده؛ مصطفی ده پهلوان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آذر 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.337911.143082

چکیده

فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات ... بیشتر فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات گران‌بها، ازنظر هنر و ظرافت فلز گری به درجه اوج کمال خود رسیده است. این تحولات عظیم در صنعت فلزگری علاوه بر تأثیرات که بر اشیای فلزی که مصارف روزمره داشته، در گورآونده های فلزی نیز تأثیرگذار بوده است. به همین دلیل ما شاهد وجود اشیای زیبا و نفیس از لحاظ هنری در گورستان‌های دوره‌ ساسانی هستیم. هدف اصلی این پژوهش بررسی فرم و تزئینات ظروف فلزی مکشوفه در گورستان‌های دوره‌ ساسانی، شمال ایران است تا از این طریق اطلاعاتی جامع در خصوص فن ساخت، کاربری، نقوش به‌کار رفته بر روی این ظروف به دست بیاوریم. داده‌های این پژوهش بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی جمع‌آوری و مورد پژوهش قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد رایج‌ترین گونه ظروف فلزی مکشوفه از این منطقه شامل؛ کاسه‌، پیاله، جام، تنگ و بشقاب بوده است. این ظروف علاوه بر کاربری روزمره، نشان دهنده‌ی نوعی جایگاه اجتماعی و سیاسی صاحبان آن و در مواردی به‌ عنوان ذخیره، سرمایه در مناسبات تجاری است. این ظروف عمدتاً به شیوه ریخته‌گری و شیوه چکش‌کاری ساخته شده‌اند. اکثر ظروف مکشوفه بدون نقش هستند ولی برخی از ظروف دارای نقوش جانوری، پرندگان، انسانی و هندسی هستند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معنا بخشی سنت تدفینی تهی گور درشرق ایران: مطالعه ویژه محوطه‌های شهرسوخته، شهداد(خبیص) و خنامان

حسن باصفا؛ محمدصادق داوری؛ Nasir Eskandari

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 دی 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.342386.143111

چکیده

شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم ... بیشتر شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم مشترک و برهم کنش های فرهنگی می شود. از موضوعات مهم این دوره سنت های تدفینی است که انواع مختلفی را شامل می شود. یکی از مهمترین سنت های فرهنگی حوزه میانه آسیا سنت تدفینی تهی گور است که در پژوهش حاضر ارزیابی آن مهم‌ترین هدف است. تهی‌گور‌ها که قبوری فاقد اسکلت هستند، شاید کارکرد یادمانی داشته اند. در میانه آسیا که بخش وسیعی از آن شرق ایران است، تهی گورها از دوره مفرغ قدیم در گورستانهای شهرسوخته، شهداد و خنامان شروع شده و در دوره های بعد به عنوان پدیده ای فراگیر گسترش یافته است. در این راستا سوال اصلی پژوهش ارزیابی مجدد گاهنگاری و بررسی منشایابی آن است. فرض کلی بر این منطق استوار است که با توجه به مدارک باستان شناسی و گاهنگاری آنها منشأ اصلی این سنت یا شیوه تدفینی به منطقه جنوب شرق ایران و شاید دوره مفرغ قدیم و محوطه شهرسوخته سیستان نسبت داده شود. این سنت سپس در دوره مفرغ میانی در گورستان خنامان و شهداد کرمان رواج یافته و در نهایت در راستای ارتباطات فرهنگی، جابجایی مردم و اندیشه‌ها مکانیزم شبکه‌های ارتباطی، تجارت‌های غیر مستقیم و پیشه‌وران کوچ‌رو، به‌صورت فراگیر در مناطق شرقی موسوم به میانه آسیا در دوره مفرغ جدید، انتشار پیدا کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تجارت دریایی ایران و چین در سده‌‌های یک تا ده هجری با تکیه بر سفال‌های مکشوفه از منطقه خلیج فارس

طیبه رحیمی؛ حسن کریمیان؛ کاظم امیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.364689.143229

چکیده

سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با ... بیشتر سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با تغییر پایتخت جهان اسلام به بغداد، باب جدیدی از مراودات دریایی آغاز و موجبات رونق مسیر دریایی و رشد بنادر خلیج فارس را فراهم ساخت. گزارش‌های تاریخی سده‌های اولیه تا قرن دهم هجری، اطلاعات قابل توجهی را از روند مراودات پر فراز و نشیب این دو سرزمین ارائه می‌دهند. روند مراودات نشان داده است که با تحولات تاریخی دو جانبه همسو بوده است. اما این موضوع تاکنون از طریق مطالعات باستان‌شناسی که شواهد این ارتباطات را مستقیماً از طریق بررسی یافته‌های مکشوفه از این منطقه دنبال می‌کند، مورد ارزیابی قرار نگرفته است، از این نظر فهم واقعی آنها را دشوار می‌کند. با توجه به اینکه مطالعات باستان‌شناسی با رویکردی مسئله محور یافته‌های فرهنگی را مورد بررسی قرار می‌دهد، به دنبال این موضوع هستیم که گاهنگاری یافته‌های سفالی تا چه میزان بر روند مراودات و نوسان آن تاکید دارند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، از نتایج بررسی و مطالعات یافته‌های سفالی محوطه‌های باستانی این منطقه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد هر چند گزارش‌های تاریخی صراحتاً در پاره‌ای موارد بر لغو کامل مراودات یا غیر مستقیم بودن آن تاکید دارند اما گاهنگاری یافته‌های سفالی منطقه خلیج فارس روندی مستمر را در واردات آنها نشان می‌دهد و حاصل آن بر یکپارپگی اطلاعات، بویژه دقت در گاهنگاری یافته‌های سفالی و مطالعه کمی آنها تاکید دارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

پژوهشی در آئین زرتشتی دوره ساسانی در سواحل خلیج فارس مطالعه موردی: مهر نویافته از بردستان، بندر دیر، استان بوشهر

حسین توفیقیان؛ فریبا شریفیان؛ کتایون فکری پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.364329.143228

چکیده

در دوره ساسانی به واسطه رونق دین زرتشت، بناهای مذهبی بصورت آتشکده‌های چهارتاقی ساخته می-شد. این آتشکده‌ها در برگیرنده فضاهای چهارتاقی گنبددار و گاها دارای رواق پیرامون بود که در بخش میانی بنا یک پایه ... بیشتر در دوره ساسانی به واسطه رونق دین زرتشت، بناهای مذهبی بصورت آتشکده‌های چهارتاقی ساخته می-شد. این آتشکده‌ها در برگیرنده فضاهای چهارتاقی گنبددار و گاها دارای رواق پیرامون بود که در بخش میانی بنا یک پایه آتشدان تعبیه شده بود. آتش این آتشکده‌ها بر اساس رتبه و اهمیت شامل آتش بهرام، آتش آدران، آتش دادگاه و سپس آتش‌های خانگی و شخصی بود. علی‌رغم مطالعات گسترده در سایر نقاط ایران، مطالعات اندکی در خصوص مظاهر آئین دین زرتشت شامل ساختار آتشکده‌ها و آتشدان‌های سواحل خلیج فارس و تعیین نوع و اهمیت آتش فروزان در آنها صورت پذیرفته است. در سواحل شمالی خلیج فارس که بخش جنوبی حوزه مطالعاتی فارس محسوب می شود تنها دو آتشکده محمد آباد برازجان و آتشکده کناری شناسایی و معرفی شده‌اند، همچنین تعدادی پایه‌های آتشدان در تل شهید، قلعه برازجان، آمامزاده شاه نور الدین، کشتو و تعداد بیشتری در بردستان معرفی شده است. علی‌رغم شناسایی این آثار اطلاع چندانی درخصوص جایگاه و رتبه آتش فروزان در این مراکز دینی وجود ندارد. در این مقاله ضمن اشاره مختصر به آتشکده‌ها و پایه آتشدان‌های مکشوفه در سواحل شمالی خلیج فارس (محدوده استان بوشهر)، مهر کتیبه‌دار دوره ساسانی مشکوفه از بردستان که نشان دهنده آتش فروزان در آتشکده‌ای ایالتی در سطح آتشکده آذر فرنبغ در این منطقه است مورد مطالعه قرار می‌گیرد. فراوانی پایه‌های آتشدان، بقایای چندین آتشکده و شناسایی این مهر با کتیبه دور تا دور و علامت حکومتی ساسانی در بخش میانی مهر نشان دهنده مرکزیت بردستان در زرتشتی‌گری سواحل شمالی خلیج فارس در دوره ساسانی است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مقایسه تطبیقی ابزار نساجی و پارچه های باستان شناسی عصر مفرغ(شهر سوخته)، با نمونه های مشابه امروزی

هاله هلالی اصفهانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 بهمن 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.360834.143216

چکیده

شهر سوخته با حجم انبوهی از داده های فرهنگی، از اهمیت و جایگاه ویژه ای نسبت به دیگر محوطه های هزاره سوم پیش از میلاد در فلات ایران برخوردار است؛ چراکه فراوانی آثار بدست آمده از آن، منابع مطالعاتی مناسبی ... بیشتر شهر سوخته با حجم انبوهی از داده های فرهنگی، از اهمیت و جایگاه ویژه ای نسبت به دیگر محوطه های هزاره سوم پیش از میلاد در فلات ایران برخوردار است؛ چراکه فراوانی آثار بدست آمده از آن، منابع مطالعاتی مناسبی در بررسی عملکرد و ذهنیت انسان این هزاره از رویارویی با مسائل متعددی در تولید صنایع گوناگون چون نساجی دارد که انسان امروزی با آن مواجه است. یکی از راه های اثبات این مدعا، از بررسی انواع پارچه های بدست آمده از این محوطه می باشد که با در برداشتن انواع الیاف و تکنیک های بافت پارچه، به همراه ابزار بدست آمده از این فرآیند، بازگوی ِاشراف آنان در برخورد با عملکرد خلاقانه در استفاده از ابزار و نحوه تولید پارچه است. بررسی ابزارهای بدست آمده و داده‌های مرتبط با این ابزارها، همچون پارچه های شهر سوخته، کمک شایانی در شناخت بخشی از فرهنگ این مردم در هزاره سوم پیش از میلاد می کند؛ پژوهش میدانی حاضر نیز با رویکردی توصیفی – تطبیقی، شاخص ترین نمونه پارچه های بافته شده با انواع تکنیک های بافت را به کمک تصاویر مورفولوژیکی، جداول و نمودارها، همراه مقایسه‌ی تطبیقی آنها به لحاظ ظاهری و کاربرد صحیح با ابزار بدست آمده و سپس، نمونه های مشابه امروزی، مورد بررسی، توصیف و تطبیق قرار می دهد که در بازگویی هرچه روشن تر از ترسیم بخشی از زندگی روزمره انسان عصر مفرغ ، به عنوان هنرمند- صنعتگر، درحوزه صنعت نساجی، بازشناسی فضای آن دوره زمانی را احیاء می کند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعه و تحلیل دوره مس‌و‌ سنگ دشت مغان براساس داده‌های باستان‌شناختی یاتاق‌تپه‌سی

علی کریمی کیا؛ رضا رضالو؛ اکبر عابدی؛ اردشیر جوانمردزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 بهمن 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.319501.142989

چکیده

رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که ... بیشتر رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که فعالیت‌های گسترده علمی در حوضه دریاچه ارومیه انجام یافته و منطقه دشت مغان از این نظر مغفول مانده است. محوطه یاتاق‌تپه‌سی، یکی دیگر از محوطه پیش‌از‌تاریخی گِرمی مغان می‌باشد که مورد پژوهش علمی قرار گرفته است. هدف اصلی مقاله، معرفی سنت‌های سفالی و مشخص ساختن توالی گاهنگاری منطقه مورد مطالعه است. برای دستیابی به مطالعات دقیق‌تر ارتباطات فرهنگی با سایر مناطق و مشخص شدن جدول گاهنگاری در منطقه مورد مطالعه در دوره مس‌وسنگ، پرسش‌های ذیل مطرح می‌گردد؛ برحسب مطالعه داده‌های فرهنگی از جمله داده‌های سفالی، محوطه یاتاق‌تپه‌سی مربوط به کدام دوره / دوره‌های فرهنگی است ؟ فرضیه اصلی که در این ارتباط می‌توان گفت محوطه مذکور مربوط به دوره‌های مس‌و سنگ میانی و مس‌و سنگ جدید می‌باشد. باتوجه به داده‌های باستان‌شناختی بدست آمده، محوطه یاتاق‌تپه‌سی بیشتر با کدام مناطق جغرافیای ارتباطات فرهنگی دارد؟ مطالعات انجام یافته، ارتباطات و اشتراکات فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ایران علی‌الخصوص با منطقه قره‌داغ و حوضه دریاچه ارومیه و همچنین قفقاز جنوبی را نشان می‌دهد. نگارش پیش‌رو، با روش میدانی و با رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت می‌گیرد. به عنوان نتیجه نهایی و با توجه به ویژه‌گی سفالی و سایر داده‌های فرهنگی می‌توان به پیوستگی‌های فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ و جایگاه آن در جدول گاهنگاری شمال‌غرب‌ایران اشاره کرد و از لحاظ گاهنگاری تاریخی برابر با 3700/3600-4500 ق.م را شامل می‌شود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

کاتودولومینسانس میکروسکوپی و باریکه سینکروترون در شناسایی فن آوری و ساختار سلادن‌‌های بدست آمده از شهر گور

مجید منتظر ظهوری؛ رمی شاپولی؛ سید محمد امین امامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 بهمن 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.363663.143227

چکیده

کاربرد روشهای علمی بر پایه سنجش داده‌‌های رقومی و تحلیل تصاویر در مقیاس متفاوت جایگاه مناسبی را در مطالعات باستان‌‌شناسی ایجاد نموده است. استفاده از پرتوهای پرانرژی سینکروترون در راستای شناسایی ... بیشتر کاربرد روشهای علمی بر پایه سنجش داده‌‌های رقومی و تحلیل تصاویر در مقیاس متفاوت جایگاه مناسبی را در مطالعات باستان‌‌شناسی ایجاد نموده است. استفاده از پرتوهای پرانرژی سینکروترون در راستای شناسایی هر چه دقیقتر مواد تاریخی و فرهنگی و معمولا بصورت غیر تخریبی و با دقت بالا کمک به شناسایی مواد مورد بررسی در مقادیر بسیار جزئی نموده است. همچنین مطالعه نمونه‌‌ها با پرتوهای کاتدی و ایجاد شاخصه لومینسانس در مینرال‌‌های موجود در نمونه‌‌ها، میتواند به شناسایی ترکیب شیمیایی و تغییرات فازی در نمونه‌‌های تاریخی منجر گردد. پرتو‌‌های ایجاد شده کاتودولومینسانس از ترکیبات کریستالین موجود در نمونه‌‌های مطالعاتی باعث یافتن تحلیل‌‌های نوین کانی‌‌شناسی در راستای درک بهتری از تکنولوژی ساخت و منشاء یک ماده تاریخی می‌‌شود. در راستای مطالعات باستان‌شناسی انجام شده در طی سال‌‌های 1392-1393 در محدوده شهر گور تعدادی سفال سلادن و سفال‌‌های منقوش و لعابدار بدست امد. در این تحقیق تعدادی از این قطعات با استفاده از روشهای مرسوم آزمایشگاهی و استفاده از باریکه پر انرژی اشعه ایکس تولید شده در سینکروترون و کاتودولومینسانس میکروسکوپی مورد بررسی قرار گرفتند. این مطالعات در راستای شناسایی خصوصیات شیمیایی این سلادن‌‌ها، نحوه ساخت و منشاء آنان انجام گردید. در راستای این مطالعات مشخص گردید که از خاک رس کائولینی و در درجه حرارت حدود 1200 درجه سانتیگراد پخته و از نسبت‌‌های مشخصی از مواد خام در ترکیب شیمیایی بدنه و لعاب استفاده شده است. این تناسب و نحوه پخت مواد دلیلی است بر انسجام و استحکام سلادن، که با درجه حرارت شکل‌‌گیری فازهای کریستالین بین بدنه و لعاب همسانی دارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

قلعه کوهزاد کوه وزنیار؛ مهرابه ای اشکانی یا آتشکده ای ساسانی؟

یونس یوسف وند؛ فرشاد میری؛ موسی سبزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 اسفند 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.367985.143243

چکیده

بنای قلعه‌کُهزاد بر بلندترین نقطه کوه وِیزِنهار/وِیزِنیار در غرب دشت رومشگان و در جنوب‌غرب استان لرستان قرار دارد. کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه در اواخر دهه‌ی 60 خورشیدی، مجموعه‌ای از واحدهای معماری ... بیشتر بنای قلعه‌کُهزاد بر بلندترین نقطه کوه وِیزِنهار/وِیزِنیار در غرب دشت رومشگان و در جنوب‌غرب استان لرستان قرار دارد. کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه در اواخر دهه‌ی 60 خورشیدی، مجموعه‌ای از واحدهای معماری به ابعاد 17×38 متر را آشکار ساخت؛ این فضاها متشکل از دو چهارتاقیِ گنبددار با نقشه چلیپایی، تالاری چهارگوش با راهروهایی در اضلاع شمالی و جنوبی آن و چند فضای جانبی دیگر است که با لاشه‌سنگ و ملاط گچ ساخته شده‌اند. به‌کارگیری شاخصه‌هایی مانند ستون‌های تزیینی، گچبری‌هایی با نقش گل رزت، برخی دخل و تصرفات در عناصر معماری و مجسمه‌های مفرغی با منشأ نامعلوم، کاوشگر محوطه را بر این باور استوار کرد که بنای قلعه‌کهزاد را در زمره‌ی «مهرابه‌های برجای‌مانده از اوایل حکومت اشکانی» قرار دهد. اما، مشخصات سازه‌ای و نحوه‌ی آرایش فضاهای معماری درکنار دیگر شواهد به‌دست آمده از بنا (سفال) این موضوع را تأیید نمی‌کند. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود تا با استناد بر تمام شواهد موجود پرتو روشنی بر ابهامات پیش‌رو در مورد ماهیت کارکردی و بازه‌ی زمانی ساخت بنا افکنده شود. یافته‌های پژوهش از طربق بازدیدهای میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده‌ و با بهره‌گیری از رویکرد تاریخی‌-تحلیلی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته‌اند. همچنین پلان بنا و آرایش واحدهای معماری همچون ترکیب چهارتاقی‌های چلیپایی گنبددار با دالان‌های طواف و تالار مرکزی، الگوی رایج آتشکده‌های دوره‌ی ساسانی را تداعی می‌کند. وجود بقایای محل پایه‌آتشدان‌ و سکوهای مکعب-مستطیل در فضای داخلی چهارتاقی‌های قلعه‌کهزاد نیز در راستای انجام مراسمات مذهبی در ارتباط با آیین زرتشتی قابل درک است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بازآفرینی حماسه در تاریخ؛ الگوبرداری بهرام چوبینه از روایت اسطوره آرش کمانگیر

علی اکبر مسگر؛ سارا اخروی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 فروردین 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.373773.143254

چکیده

داده ها و گزارش های تاریخی این قابلیت را دارند تا با مفاد اساطیری و حماسی تطبیق و اینهمان شوند. پدید آمدن شرایط خاص در تاریخ و مشابهت آن با شرایط حماسی یا اساطیری منجر به بازآفرینی شخصیت های تاریخی با الگوهای ... بیشتر داده ها و گزارش های تاریخی این قابلیت را دارند تا با مفاد اساطیری و حماسی تطبیق و اینهمان شوند. پدید آمدن شرایط خاص در تاریخ و مشابهت آن با شرایط حماسی یا اساطیری منجر به بازآفرینی شخصیت های تاریخی با الگوهای حماسی می شود. به مخاطره افتادن کیان ایرانشهر در روایت ملی مهم ترین زمینه برای پیدایش پهلوانانی است که از حیثیت ایران زمین پاسداری می کنند. حمله ی تورانیان به ایران منتهی به نبردهای دیرپایی می شود که در این کارزارها پهلوانان ایران با جانفشانی های گوناگون از مرز و سرزمین و شهریاری ایران محافظت می کنند. در واقع روایت شرق مهاجم و ظهور حماسه ها و در پی آن درخشش پهلوانان، مهم ترین پیرنگ روایات ملی ایران است. همین طرح و الگو عینا از اواسط شهریاری ساسانی به بعد که هنگامه حمله ی ترکان و هون ها به ایرانشهر است تکرار می شود. در این دوره بهرام چوبین به مثابه پهلوانی با دشمن شرقی در می آویزد و در تلاش است تا کیان ایران را حراست کند. به نظر می رسد اسطوره آرش که از قضا ریشه ای از دودمان مهران (همتبار با آرش کمانگیر) دارد به عنوان اسوه و الگوی بهرام چوبین از حماسه در اواخر عصر ساسانی کانونیت یافته و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی و تحلیلی فرضیه الگو بودگی روایت اساطیری آرش کمانگیر برای بهرام چوبینه را به آزمون بگذاریم.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعه سفال‌های لبه واریختۀ محوطه کله کوب با استفاده از روش‌های پتروگرافی و طیف‌سنجی فلورسانس پرتوی ایکس

نازلی دارخال؛ محمد حسین عزیزی خرانقی؛ یاسین صدقی؛ سید ایرج بهشتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 فروردین 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.371275.143247

چکیده

سفال نخستین محصول فناورانه انسان؛ ترکیبی از گِل رُس و آب و افزودن حرارت به آن که حداقل از نه هزار سال پیش در خاورمیانه تولید می‌شود. فرهنگ‌های پیش‌از تاریخ در ایران دارای تولیدات سفالین شاخص خویش هستند. ... بیشتر سفال نخستین محصول فناورانه انسان؛ ترکیبی از گِل رُس و آب و افزودن حرارت به آن که حداقل از نه هزار سال پیش در خاورمیانه تولید می‌شود. فرهنگ‌های پیش‌از تاریخ در ایران دارای تولیدات سفالین شاخص خویش هستند. یکی از این گونه‌های شاخص، سفال لبه‌واریخته است که در بخش‌های مختلف خاورمیانه با خاستگاه بین‌النهرینی/ جنوب غربی ایران، پراکنده و به عنوان شاخصه‌ فرهنگ‌های آغاز شهرنشینی، محسوب می‌شود. کله‌کوب محوطه‌ای در شرق ایران، خراسان جنوبی است که طی کاوش‌های باستان‌شناختی که از سال ۱۳۹۷ در آن صورت گرفته، شواهد زیادی از کاسۀ لبه‌واریخته به همراه دیگرگونه‌های سفالی شاخص منسوب به هزارۀ چهارم قبل از میلاد در آن شناسایی شده است. کله‌کوب دارای توالی لایه‌نگاری طولانی و به چهار دوره مختلف تقسیم می‌شود که آثار منسوب به فرهنگ‌های آغاز شهرنشینی، افق فرهنگی شوش II، از دوره دوم این محوطه شناسایی شده است. در این مقاله با استفاده از روش‌های هدفمند آنالیزی و آزمایشگاهی میان‌رشته‌ای همانند پتروگرافی مقاطع نازک و آنالیز طیف‌سنج فلورسانس پرتوی ایکس (XRF) به بررسی ساختاری نمونه‌های سفالی این محوطه و مقایسه تطبیقی با سه محوطه شاخص چغامیش، ابوفندوا و تل ابلیس که دارای فناوری مشابه هستند، پرداخته شود. با تجزیه‌وتحلیل نتایج به دست آمده مشخص شد که نمونه سفال‌های موردمطالعه از نظر تکنیک از یک الگو در ساخت پیروی می‌کنند؛ ولی ساختار تشکیل‌دهندة آن، شبیه به هم نبوده و منشأ ساخت آنها متفاوت است، به‌طوری‌که نوع ماده اولیه در ساخت سفال‌های محوطه‌های فوق با کله‌کوب متفاوت است، که نشان از تولید محلی سفال لبه‌واریخته در این محوطه دارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی کوچکترین واحد پولی ساسانیان به همراه تحلیل نقوش و ضرابخانه‌های آن

حکیمه احمدی زاده شندی؛ رضا شعبانی؛ جواد هروی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.371446.143249

چکیده

در نظام مالی عصر ساسانی (651-224 م) علاوه بر دو واحد پولی دینار (طلا) و درهم (نقره)، واحد‌های کم‌ارزش‌تر دیگری نیز وجود داشت که این اوحاد کم‌ارزش حتی در بخش‌هایی از ایران نسبت به دو واحد پولی نامبرده در مبادلات ... بیشتر در نظام مالی عصر ساسانی (651-224 م) علاوه بر دو واحد پولی دینار (طلا) و درهم (نقره)، واحد‌های کم‌ارزش‌تر دیگری نیز وجود داشت که این اوحاد کم‌ارزش حتی در بخش‌هایی از ایران نسبت به دو واحد پولی نامبرده در مبادلات اقتصادی عموم مردم رواج بیشتری داشت. با بررسی بر روی این پول‌های خرد که از اجناس نقره با وزن پایین، مس، برنج و مفرغ بوده‌اند به نکات جالبی برخواهیم خورد. این نکات همانا درج نقوش و نمادهایی ویژه است که به هیچ وجه بر دینارها و درهم‌ها به‌کار برده نمی‌شد؛ نقوشی بزرگ از خورشید و ماه و ستاره و آتشدانی افروخته در روی سکه که بی‌شک نماد یک موضوع و باور خاص هستند. می‌دانیم که خورشید و ماه که بر پایه اوستا از ایزدان زردشتی هستند در روی سکه‌های خرد در محلی ضرب شده‌اند که در نمونه‌های طلا و نقره از مسکوکات ساسانی نقوشی چون تصویر نیمرخ ولیعهد، ملکه و حتی خدای کیش زردشتی چون اهوره‌‌ مزدا درج می‌شده است. با بررسی مسکوکاتی خُرد مانند پشیز و مطالعه‌ی متون پهلوی ساسانی، کتاب دینی اوستا، که مملو از به تصویر کشیدن نمادهای دین هستند و همچنین بررسی رویدادهای تاریخی برخی از شاهان عصر ساسانی به این نتیجه می‌رسیم که این نقوش نشانگر عقاید و باور دینی هستند. در این میان تنها این نقوش نیستند که این اوحاد کم‌ارزش را مورد اهمیت قرار می‌دهند بلکه به کار رفتن نام ضرابخانه‌ها نیز شامل آن می‌شوند. اکنون در این مقاله به بررسی جملگی نقوش و نمادها، ضرابخانه‌های به‌کار رفته و معرفی آنها خواهیم پرداخت.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی توالی فرهنگی دوره مس و سنگ در دشت ارزوئیه با تکیه بر لایه‌نگاری تپه مراد آباد VIII

محبوبه ناصری طهرانی؛ فریبا موسی پور نگاری؛ مهدی مرتضوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 تیر 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.375042.143260

چکیده

دشت ارزوئیه یکی از مهم‌ترین بسترهای جغرافیایی استقرارهای پیش از تاریخ در جنوب غرب استان کرمان است. کاوش‌های باستان‌شناسی محدودی در محوطه‌هایی مانند گز طویله، مراد آباد XII و وکیل آباد انجام شده است. ... بیشتر دشت ارزوئیه یکی از مهم‌ترین بسترهای جغرافیایی استقرارهای پیش از تاریخ در جنوب غرب استان کرمان است. کاوش‌های باستان‌شناسی محدودی در محوطه‌هایی مانند گز طویله، مراد آباد XII و وکیل آباد انجام شده است. لایه نگاری در تپه مراد آباد VIII که از مرتفع‌ترین تپه‌های دوران مس و سنگ در این منطقه است، با هدف گاهنگاری نسبی و تکمیل اطلاعات در خصوص استقرارهای دوران مس و سنگ و تداوم فرهنگ سفال این دوره در دشت ارزوئیه ضروری به نظر می‌رسید که در این راستا پرسش‌هایی از جمله این‌که با توجه به ارتفاع نهشته‌ها، تپه مراد آباد VIII چند دوره فرهنگی از یحیی را در خود جای داده و معرف چه دوره‌هایی از فرهنگ یحیی است؟در صورت چند دوره‌ای بودن نهشته‌ها ، آیا تغییرات سنت سفالی در آن همگام با فرهنگ سفالی یحیی پیش رفته است یا خیر؟آیا طبق لایه‌نگاری صورت گرفته نهشته‌های فرهنگی با گپ زمانی همراه بوده و یا به طور متوالی شکل گرفته‌اند؟ مطرح شد. در این تحقیق که به روش مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی - تحلیلی، انجام شده است، توالی فرهنگ سفال مس و سنگ در استقراری طولانی مدت آشکار شد و 60 لایه فرهنگی شناسایی و 2413 قطعه سفال به دست آمد که 918 قطعه قابل مطالعه، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی شدند.‌ نتایج نشان داد که تپه مراد آباد VIII در دوره‌های VI ، VC، VB و VA یحیی (از مس و سنگ قدیم تا پایان مس و سنگ میانی) مسکونی بوده و تاریخ نسبی 6000 تا 4000 ق.م برای آن پیشنهاد می‌شود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکنش به زلزله : شواهدی از تغییر الگوی سکونتی یا فروپاشی استقراری در دشت کنگاور در دوره پس از گودین III-2

پروانه احمدطجری؛ عباس مترجم؛ مهدی زارع

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.374948.143262

چکیده

گودین تپه یکی از محوطه‌های باستانی ایران در منطقه غرب ایران است که شواهد حداقل دو رخداد زلزله در دوره‌های مختلف آن در کاوشهای باستان‌شناسی شناسائی شده است. یکی از این زلزله‌های مخرب در اواخر فاز 2 لایه ... بیشتر گودین تپه یکی از محوطه‌های باستانی ایران در منطقه غرب ایران است که شواهد حداقل دو رخداد زلزله در دوره‌های مختلف آن در کاوشهای باستان‌شناسی شناسائی شده است. یکی از این زلزله‌های مخرب در اواخر فاز 2 لایه III گودین تپه رخ داده است که به نظر می‌رسد منجر به تغییرات محیطی و فرهنگی نه تنها در محوطه گودین که در کل دشت کنگاور گردید. یکی از این شواهد را می‌توان تغییر اساسی در الگوی زندگی به صورت کاهش محسوس محوطه‌های استقراری در دوران پس از فاز دوم گودین III در دشت کنگاور دید. در اواخر دوره گودین III2 و دوره IIIp-2 در استقرارهای منطقه دشت کنگاور تغییراتی به وجود آمده است که نشان‌دهنده تغییر در شیوه زندگی از یکجانشینی به کوچروی است. در همین راستا پژوهش حاضر در تلاش است با بررسی عوامل مؤثر در این تغییر الگوی سکونتی به جستجوی دلایل آن بپردازد. سوال مهم و اصلی پژوهش این است که عوامل تأثیرگذار در تغییر الگوی زیستی دشت کنگاور در دوره پس از III2 گودین به چه صورت قابل بررسی است؟ روش این پژوهش بر اساس گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و به روش توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش عوامل آب و هوایی، شرایط سیاسی (جنگ و خشونت) و زلزله رخ داده این دوران در منطقه بررسی شد. با توجه به آرام بودن منطقه از نظر آب و هوایی و سیاسی در نیمه هزاره دوم ق.م.، زلزله از دلایل مهم این تغییر و تحول نوع زندگی انسانهای منطقه کنگاور در نظر گرفته شد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی اعلام الوهیت نرام-سین

حسین بادامچی؛ سید شهروز توکلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.379595.143280

چکیده

یکی از انواع مشروعیت پادشاهان در دوران باستان، مشروعیت الوهی است. فرمانروا در این چهارچوب، پا را از ادعای نمایندگی خدا و تبار الهی فراتر می‌گذارد و خود را یک خدا معرفی می‌کند. بنا بر اسناد و مدارک، به ... بیشتر یکی از انواع مشروعیت پادشاهان در دوران باستان، مشروعیت الوهی است. فرمانروا در این چهارچوب، پا را از ادعای نمایندگی خدا و تبار الهی فراتر می‌گذارد و خود را یک خدا معرفی می‌کند. بنا بر اسناد و مدارک، به نظر می رسد که نخستین نمونۀ رسمی از اعلام الوهیت شاهان در بین‌النهرین، در دوران حکومت اکد و به دست نرام-سین (حدود 2261-2206 پ.م.) صورت گرفته‌است. دوران حکومت اکد یا سلسلۀ سارگنی، با نخستین کوشش برای یکپارچگی موفقیت‌آمیز بین‌النهرین و ایجاد سنت‌های سیاسی حکومت‌های آتی همراه است. بدین ترتیب، الوهیت پادشاه در این دوره و رابطۀ آن با سنت‌های سیاسی، اهمیت پیدا می‌کند. به علاوه، اهمیت مورد نرام-سین به عنوان نخستین نمونۀ رسمی از این ایدئولوژی در بین‌النهرین، که موجی هرچند سطحی از الوهیت رسمی شاهان را در پی داشت، دوچندان می‌شود. از این رو تصمیم گرفته شد تا به رغم کمبود منابع مربوط به پادشاهی الوهی نرام-سین نسبت به شاه-خدایان بین‌النهرینی پس از او، و همچنین تمرکز عمدۀ مطالعات بر موارد متاخرتر، تفصیلی بر پادشاهی الوهی نرام-سین و جوانب مختلف آن ارائه گردد. در این مقاله کوشیده شد تا فرآیند سیاسی‌ای که موجب ادعای الوهیت نرام-سین گشت، جایگاه و وضعیت الوهی وی، اهداف کلی وی از این اقدام، ریشه‌ها و عواملی که موجب این ادعا شدند، پیامدهای این ایدئولوژی و تاثیرات بلندمدت آن، تشریح شده و این موضوع که آیا ادعای الوهیت در دوران اکد، تنها به نرام-سین منحصر است یا خیر، به بحث گذاشته شود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

قلعه‌های پهنۀ جغرافیایی جوین و جغتای در دوران اسلامی؛ گونه‌شناسی، چشم‌انداز و نقش اجتماعی

آزیتا میرزایی؛ حمید فدایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.373280.143253

چکیده

قلعه‌ یکی از گونه‌های معماری است که به دلیل محصور بودن ضامن امنیت جامعۀ انسانی مستقر در آن بوده است. اگرچه تامین امنیت عامل اصلی وجودی قلعه‌ها بوده اما پویایی جوامع انسانی به تدریج بر ماهیت آنها تاثیر ... بیشتر قلعه‌ یکی از گونه‌های معماری است که به دلیل محصور بودن ضامن امنیت جامعۀ انسانی مستقر در آن بوده است. اگرچه تامین امنیت عامل اصلی وجودی قلعه‌ها بوده اما پویایی جوامع انسانی به تدریج بر ماهیت آنها تاثیر گذاشت و تبدیل به نمود مادّی یا جلوه‌ای از شرایط سیاسی اجتماعی حاکم در زمان حیات خود گردیدند. با شکل‌گیری حکومت‌ها، قلعه‌ها محل اقامت نخبگان سیاسی و نظامی شدند و بر حسب نوع کارکردشان مدیریت بخشی از جامعۀ پیرامون خود را بر عهده داشتند. در سال 1399 خورشیدی بررسی باستان‌شناختی در دو شهرستان جوین و جغتای در بخش شمال غربی استان خراسان رضوی انجام شد. حاصل این جستجوی میدانی شناسایی شانزده قلعه و تپه‌قلعه بود که تا پیش از این معرفی و مطالعه نشده بودند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی سعی شده به پرسش‌هایی در خصوص گونه‌شناسی، نقش چشم‌انداز در تعیین کارکرد و در آخر جایگاه اجتماعی قلعه‌ها پاسخ داده شود. در این پژوهش علاوه بر مطالعات میدانی و مستندنگاریِ کامل شواهدِ معماری و یافته‌های سطحی،از علوم میان رشته‌ای چون سنجش از راه دور، پایش محیطی منطقه‌ با پهپاد نیز انجام شد. همچنین در بخش اسنادی از منابع تاریخی و معماری مرتبط با مبحث استفاده گردید. رهاورد این پژوهش شناسایی و معرفی چهار گونۀ متفاوت قلعه دشتی و دو گونه قلعه کوهستانی در منطقه است که هر یک بر اساس الگوی کالبدی دارای ویژگی‌ها، کارکرد و نقش اجتماعی خاص خود هستند. از لحاظ گاهنگاری این قلعه‌ها متعلق به دوران اسلامی می‌باشندو در بازۀ زمانی ایلخانی تا قاجار قرار می‌گیرند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

الگوهای استقراری فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخ غرب حوضۀ آبریز رود کرخه در دوران روستانشینی

رامین یشمی؛ فرشید ایروانی قدیم؛ رحمت عباس‌نژاد سرستی؛ بابک رفیعی علوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 مهر 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.382436.143297

چکیده

بخش غربی حوضۀ آبریز رود کرخه که در غرب شوشان بزرگ قرار دارد، با دشت مرکزی شوشان همجوار است و بر یک بوم‌مرز دشتی-بیابانی انطباق دارد که از منابع زیست‌محیطی مانند مراتع و زمین‌های حاصلخیز حوضۀ آبریز رودخانۀ ... بیشتر بخش غربی حوضۀ آبریز رود کرخه که در غرب شوشان بزرگ قرار دارد، با دشت مرکزی شوشان همجوار است و بر یک بوم‌مرز دشتی-بیابانی انطباق دارد که از منابع زیست‌محیطی مانند مراتع و زمین‌های حاصلخیز حوضۀ آبریز رودخانۀ کرخه و شاخابه‌های جاری در آن برخوردار است و زیستگاه‌های دوران مختلف پیش‌ازتاریخ، تاریخی و اسلامی را دربر دارد. این پژوهش به بررسی داده‌های پایۀ زیست‌محیطی و باستان‌شناختی بخشی از این منطقه می‌پردازد که کرانۀ غربی رود کرخه را در بر گرفته است؛ مسئلۀ اصلی پژوهش بررسی الگوهای پراکندگی زیستگاه‏های دورۀ روستانشینی در این منطقه است که با ارائه تعریفی از آنها، بازخوردهای پویایی‌ها و تغییرات چشم‌انداز را بر جوامع انسانی در دوران روستانشینی بررسی می‌کند. با سنجش الگوی استقراری هر دورۀ فرهنگی در این منطقه، برای تعریف ارائه‌شده از نظام استقراری منطقه مصداق‌های عینی ارائه می‌گردد. به این منظور، زیستگاه‌های باستانی شناسایی شده در واحدهای جغرافیایی منطقه از منظر وسعت و پراکندگی مواد فرهنگی سنجیده و نظام گاهنگاری آنها پیشنهاد می‌شود. همچنین، با معرفی و سنجش ظرفیت‌های محیطی هر واحد، تلاش خواهد شد تا دانسته شود نظام مرکزمحور برای زیستگاه‌های هر دورۀ شناسایی شده قابل تعریف است، یا الگوی شکل‌گیری زیستگاه‌های باستانی در این منطقه از چنین سازوکاری تبعیت نمی‌کند. پژوهش حاضر، محوطه‌های قابل دوران روستانشینی را که همچنان در چشم‌انداز منطقۀ مورد پژوهش باقی مانده‌اند، مستند ساخته است. پس از آن، بر اساس وضعیت فعلی چشم‌انداز و بازسازی بخشی از آن به نسبت وضعیت بازۀ زمانی مورد نظر، به بررسی تأثیر تغییرات چشم‌انداز بر نظام استقراری منطقه پرداخته است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

کاوش در محوطه سرچم؛ محوطه ایی چند دوره ایی در منطقه اورامان، استان کردستان، ایران

امیر ساعدموچشی؛ سیروان محمدی قصریان؛ ماساشی آبه؛ مرتضی زمانی دادانه؛ سلمان خسروی؛ سریه امیری؛ مرجان مشکور؛ محمدصدیق قربانی؛ فرانک بحرالعلومی؛ حسین داودی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 مهر 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.373818.143256

چکیده

The archaeological site of Sarcham is situated in the southwestern region (Hawraman Region) of Kurdistan Province in western Iran. It was excavated as part of the Darian Dam Archaeological Salvage Project (DDASP) in 2015, revealing a multi-period site with cultural deposits spanning four distinct archaeological periods. This paper aims to present the findings ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

در جستجوی زردشت: امکان سنجی ارتباط فرهنگ‌های عصر آهن جنوب آسیای میانه با آئین زردشتی

سید مهدی موسوی نیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 مهر 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.379180.143278

چکیده

زردشت یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ ایران باستان است. به رغم اهمیت فهم تاریخ زیست زردشت در درک بهتر روند تحولات فرهنگی جامعة ایرانی، تنوعی از تاریخ‌های پیشنهادی از دورة نوسنگی تا دورة ... بیشتر زردشت یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ ایران باستان است. به رغم اهمیت فهم تاریخ زیست زردشت در درک بهتر روند تحولات فرهنگی جامعة ایرانی، تنوعی از تاریخ‌های پیشنهادی از دورة نوسنگی تا دورة هخامنشی، بر دشواری ورود به این مسأله گواهی می‌دهد. گوناگونی تاریخ‌های پیشنهاد شده که از منابع کلاسیک، متون پهلوی و آثار نویسندگان دورة اسلامی مستفاد شده است بعدتر با مطالعات زبان شناسی و داده‌های باستان شناسی نظم گرفت. در این پژوهش تلاش می‌شود با مبنا قرار دادن مطالعات زبان شناسی، داده‌های باستان شناسی هزارة دوم و اول ق.م آسیای میانه با هدف امکان سنجی ارتباط آنها با آئین زردشتی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. در این راستا این مسأله طرح می‌شود که تا چه اندازه می‌توان بین تحولات هزارة دوم ق.م در شرق جهان ایرانی و ظهور زردشت ارتباط برقرار کرد؟ به علاوه، داده‌های باستان شناسی عصر آهن آسیای میانه چه اطلاعاتی راجع به زردشتی‌گری به دست می‌دهد؟ به منظور پاسخ به مسائل طرح شده از مطالعات کتابخانه‌ای و گزارش‌های میدانی با روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. این پژوهش نشان می‌دهد همزمان با تحولات اجتماعی اواخر فرهنگ بلخی-مروی و شروع عصر آهن برخی تحولات فرهنگی نیز در جریان بوده است که با استناد به مطالعات زبان شناسی و داده‌های باستان شناسی می‌توان آنها را در بافتار آئین زردشتی ارزیابی و تفسیر کرد. از مصادیق این تحولات می‌توان به ناپدیدشدن دفن مردگان در گورها، رواج واگذاری اجساد در فضای باز و کشف شواهدی از آتشکده‌های زردشتی اشاره کرد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی اصالت بشقاب سیمین با نقش قوچ در گنجینه ساری

سامان سورتیجی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1403

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.380698.143285

چکیده

همکاری و همسویی نقاشان، فلزگران و قلم‌زنان ماهر دورۀ ساسانی موجب گردید تا شاهکار آنان در زمرۀ اشیاء شاخص و منحصر به فرد گنجینه‌ها و مجموعه‌های شخصی در سراسر دنیا قرار گیرد. از سویی توجه و علاقه‌ی قشری ... بیشتر همکاری و همسویی نقاشان، فلزگران و قلم‌زنان ماهر دورۀ ساسانی موجب گردید تا شاهکار آنان در زمرۀ اشیاء شاخص و منحصر به فرد گنجینه‌ها و مجموعه‌های شخصی در سراسر دنیا قرار گیرد. از سویی توجه و علاقه‌ی قشری خاص به این دسته از آثار موجب گردید تا جاعلان اموال هنری فرصت را غنیمت شمرده و مصنوعات تقلبی خود را به سبک آن‌ دوره تولید نمایند؛ بنابراین بایسته است؛ با توجه به آمار بالای کشف اشیاء از سوداگران آثار فرهنگی– تاریخی، اموال ضبط‌شده از آنان را با نگاهی ژرف‌تر بررسی کرده. این مقاله‌ به مطالعۀ بشقاب سیمین با نقش قوچ که به سبک دوره ساسانی تولید‌ شده و از قاچاقچیان به دست آمده‌است، می‌پردازد؛ اثری که به عنوان شیء اصل در دفتر اموال گنجینۀ ساری ثبت شد اما در بازبینی، اصالت آن توسط نگارنده مورد تردید قرار‌گرفت، در روند انجام کارشناسی مجدد، بشقابی که فرد جاعل از روی آن الگوبرداری نمود شناسایی و مراحل بررسی اصالت آن در مقاله ارائه گردید. این مقاله ضمن اشاره به شیوه‌های تشخیص اصالت بشقاب‌ گنجینه ساری، به معرفی نقش‌ بشقاب اصل دوره ساسانی که الگوی فرد جاعل قرار گرفت، می‌پردازد. هنرمند ساسانی توانست از روی تجربه و به شکل کاملاً ذهنی با حذف قرینه‌سازی و استفاده از نیروهای بصری ناشی از شکل و زمینه، مناسب‌ترین ترکیب‌بندی را در نقش زمینه پدید آورد. در نتیجۀ این مطالعات، اصالت بشقاب گنجینۀ ساری مردود اعلام گردیده و در نهایت این اثر به عنوان یک شیء جعلی در دفتر اموال مخزن ثبت گردید.

مشاهده مقاله

عداد دوره‌ها	15
تعداد شماره‌ها	34
تعداد مقالات	430
تعداد نویسندگان	780
تعداد مشاهده مقاله	793,394
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	664,245
نسبت مشاهده بر مقاله	1845.1
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1544.76
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,297
تعداد مقالات رد شده	772
درصد عدم پذیرش	60
تعداد مقالات پذیرفته شده	335
درصد پذیرش	26
زمان پذیرش (روز)	430
تعداد پایگاه های نمایه شده	13
تعداد داوران	284

- نوع اعتبار	علمی
- توالی انتشار	فصلنامه

- شاخص کیفیت در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)	Q₁
- ضریب تاثیر 1394(Impact Factor)	0.194
- نوع داوری	دوسو ناآشنا
- زبان نشریه	فارسی و انگلیسی(مقاله کوتاه 1200 کلمه ا ی)
- نوع انتشار	الکترونیکی
- نوع دسترسی	رایگان(تمام متن)
هزینه بررسی و انتشار:	دارد

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان