مطالعات باستان شناسی

مقاله پژوهشی

گونه شناسی و گاه‌نگاری یافته های سفالی محوطه باغ بَمید سیرجان از سده های اولیه اسلامی تا سده هفتم هجری قمری

زینب افضلی؛ ستار خالدیان

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 1-27

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.343725.143120

چکیده

بر اساس منابع مکتوب تاریخی، شهر بِیمَند یکی از شهرهای ایالت کرمان در سده‌های اولیۀ دوران اسلامی بوده که به دلیل قرارگیری در مسیر راه‌های ارتباطی مهمی همچون راه‌های شیراز به سیرجان (مرکز ایالت کرمان)، ... بیشتر بر اساس منابع مکتوب تاریخی، شهر بِیمَند یکی از شهرهای ایالت کرمان در سده‌های اولیۀ دوران اسلامی بوده که به دلیل قرارگیری در مسیر راه‌های ارتباطی مهمی همچون راه‌های شیراز به سیرجان (مرکز ایالت کرمان)، از شهرهای مهم این دوره محسوب می‌شده است. با مطابقت منابع تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی مشخص شد که محوطۀ باغ‌بَمید همان شهر بِیمَند در سده‌های اولیه اسلامی بوده است. هدف از پژوهش حاضر، گاه‌نگاری و گونهشناسی سفالهای محوطه باغبَمید از سده اول تا سده 7 ه.ق است تا بتوان انواع گونههای سفالی، تاریخگذاری نسبی و ارتباط فرهنگی این محوطه را با استقرارهای پیرامون و با دیگر مناطق دوردست روشن کرد؛ بنابراین پرسش های این پژوهش عبارت‌اند از: یافته های سفالی محوطه باغ بَمید شامل چه گونه های سفالی می شوند؟ این سفال ها به لحاظ گاه‌نگاری به چه دوره یا دوره هایی تعلق دارند؟ و بر اساس مقایسه یافته های سفالی، برهمکنش و روابط منطقه ای و فرامنطقه ای این محوطه با سایر محوطه های پیرامونی و مناطق دوردست چگونه بوده است؟ پژوهش به روش میدانی و کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی انجام شده است. روش کار به این صورت است که برای تاریخ گذاری و گونه شناسی یافته های سفالی به‎د ست آمده از بررسی این محوطه، ابتدا این یافته ها بر اساس شباهت در فرم، خمیره و تزیین به گروه های مختلف طبقه بندی و با مقایسه تطبیقی با نمونه های مشابه به‌دست‌آمده از کاوشها و بررسی های دیگر مناطق دور و نزدیک، تاریخگذاری نسبی آنها به دست آمد. نتایج نشان می دهد که سفال های سده های اولیه اسلامی تا سده 7 ه.ق این محوطه شامل گونه های متنوعی از سفال های بیل عاب و لعاب‌دار است که شباهت بسیار زیادی با دیگر محوطه های دشت سیرجان بخصوص شهر قدیم سیرجان دارند. همچنین شباهت این سفالها با محوطه هایی چون جیرفت، غبیرا، نرماشیر و دیگر حوزه های فرهنگی چون غرب و جنوب‌غرب، حاشیه خلیج‌فارس، شرق و شمال‌شرق و حتی چین، نشان از روابط منطقهای و فرامنطقه ای این محوطه با دیگر مناطق است.

مقاله پژوهشی

جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3: مدارکی جدید از مهاباد

واحد جولائی؛ رضا رضالو؛ کریم حاجی زاده؛ بهروز افخمی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 29-54

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.281524.142720

چکیده

به استناد شواهد تاریخی، جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3 (800 – 550 پ.م ) محل زندگی اقوام مختلف بوده است و از نظر سیاسی، میان پادشاهیهای کوچک تقسیم‌شده بود که مرزهای سیاسی آنها با نزاع قدرتهای منطقهای ... بیشتر به استناد شواهد تاریخی، جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3 (800 – 550 پ.م ) محل زندگی اقوام مختلف بوده است و از نظر سیاسی، میان پادشاهیهای کوچک تقسیم‌شده بود که مرزهای سیاسی آنها با نزاع قدرتهای منطقهای آشور و اورارتو بر سر تصاحب منطقه تغییر مییافت. در این میان، اقتدار و وسعت قلمرو پادشاهی مانا بیش از سایرین بوده است. با اینکه منطقۀ مهاباد بخش اصلی قلمرو پادشاهی مانا را در برمی‌گرفت، اما در مطالعات باستان شناسی عصر آهن3، کمتر به آن توجه شده است. در فروردین ماه 1396 بررسی بخش مرکزی شهرستان مهاباد با هدف شناخت سکونتگاه های عصر آهن3 و مطالعۀ خصوصیات، تحلیل ساختار، نحوۀ پراکنش و وسعت آنها بازنگری شد. در این بررسی که با روش پیمایش سطحی فشرده انجام شد، شمارِ 24 محوطه از این دوره شناسایی و نمونه های برداشت شده که عمدتاً شامل یافته های سفالی است، در طی مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از گزارش ها، کتاب ها و مقاله های منتشرشده از استقرارهای عصر آهن3 تاریخگذاری شده است. مهم ترین پرسش های این پژوهش عبارت اند از اینکه ساختار و وسعت استقرارهای دورۀ آهن3 در دشت مهاباد بر اساس یافته های باستان شناسی به چه شکل و تبادلات فرهنگی و برهمکنش های منطقه ای و فرامنطقه‌ای دشت مهاباد با مناطق هم‌جوار در این دوره چگونه بوده است. به‌طور کلی نتایج بررسی نشان می دهد محوطه های شناساییشده از نوع محوطه های با معماری صخرهای، محوطه های گورستانی و تپه های استقراری است و یافته های سفالی حاکی از این است که دشت مهاباد در این دوره، افزون بر ارتباطات درون منطقه ای، با منطقۀ غرب ایران نیز ارتباطات فرهنگی برون منطقه ای داشته است.

مقاله پژوهشی

پژوهشی در چرایی غیبت اینشوشینک در متون مذهبی باروی تخت جمشید

سُرور خراشادی؛ علیرضا انتشاری نجف آبادی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 55-87

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.344574.143135

چکیده

در مذهب ایلام باستان خدایان مختلفی پرستیده می‌شد که یکی از آنان، اینشوشینک خدای بزرگ شهر شوش بود. علی‌رغم اهمیت اینشوشینک در تاریخ ایلام، نام وی در گل‌نبشته‌های هخامنشی باروی تخت جمشید نیامده است؛ ... بیشتر در مذهب ایلام باستان خدایان مختلفی پرستیده می‌شد که یکی از آنان، اینشوشینک خدای بزرگ شهر شوش بود. علی‌رغم اهمیت اینشوشینک در تاریخ ایلام، نام وی در گل‌نبشته‌های هخامنشی باروی تخت جمشید نیامده است؛ این در حالی است که برخی دیگر از خدایان ایلامی در این متون حضور دارند؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، پرداختن به چرایی این مسئله و بیان دلایل احتمالی آن است. در این جستار، ابتدا با نگاهی به سیر پرستش اینشوشینک از طریق مطالعات اسنادی مدارک کتیبه‌ای و پژوهش‌های ایلام‌شناسان این نتیجه مستفاد شد که رونق پرستش اینشوشینک با جایگاه سیاسی شوش در مقاطع زمانی مختلف رابطه‌ای مستقیم داشته است؛ سپس در پاسخ به چرایی غیبت اینشوشینک در متون تخت جمشید، با لحاظ همه شواهد و نیز نگاهی انتقادی به پژوهش‌های ایلام‌شناسان، پنج دلیل احتمالی چون کمیت متون موجود، محدودیت گستره مکانی تحت پوشش متون بارو، رکود استقراری شوش در دوره هخامنشی، دخالت حاکمیت در مناسک دین ایلامی و تلفیق اینشوشینک با خدایان ایرانی مطرح شد. پس از ارزیابی هر یک از موارد فوق، عامل تلفیق اینشوشینک با خدایان ایرانی مطرود و این نتیجه حاصل شد که غیبت اینشوشینک در دوره هخامنشی به دلایلی چون محدودیت منابع موجود، عدم رونق شهری و مذهبی شوش و شاید عدم هواداری هخامنشیان نسبت به خدای اینشوشینک مربوط می‌شود که مورد اخیر یا ناشی از شورش ایلامیان دشت خوزستان در زمان داریوش و یا مغایرت اینشوشینک با برخی باورهایشان بوده است و هر یک از این عوامل می‌توانستند به تنهایی یا در تجمیع با یکدیگر در ایجاد چشم‌انداز مذهبی دوره هخامنشی دخیل بوده باشند.

مقاله پژوهشی

منسوجات قبطی در کشاکش تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مصر، روم و ایران

رویا دیجو؛ مصطفی ده پهلوان؛ کمال الدین نیکنامی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 89-106

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.293773.142818

چکیده

قبطی‌ها به سبب تولید بافته‌هایی با رنگ‌های گرم و درخشان هنرمندانی صاحب آوازه‌اند. در این دوران شاهد تأثیرگذاری منسوجات به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان تمایزات اجتماعی، ارتباطات و ارزش‌های زیباشناختی ... بیشتر قبطی‌ها به سبب تولید بافته‌هایی با رنگ‌های گرم و درخشان هنرمندانی صاحب آوازه‌اند. در این دوران شاهد تأثیرگذاری منسوجات به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان تمایزات اجتماعی، ارتباطات و ارزش‌های زیباشناختی هستیم. به طور کلی مهم‌ترین مظهر منسوجات قبطی پوشاک بود که افزون بر جنبة کاربردی در تدفین، تصویری واضح از تنوع تولیدات، مهارت بافندگان و جایگاه اجتماعی افراد ارائه می‌دهد. با نظر به اهمیت این مسئله شیوة پوشش و میل وافر به نوآوری‌های روزآمد درخور توجه قرار می‌گیرد. در این میان، دگرگونی در سبک و معیارهای رایج بافندگی، بازتابی از نیازهای اقتصادی و صنعتی را به دنبال دارد که افزون بر پاسخگویی به تقاضای بازارهای داخلی و خارجی، به برآوردن نیازهای نظامی نیز می‌پردازد. از این حیث، درک کامل شرایط سیاسی، اجتماعی، واردات یا صادرات منسوجات، مستلزم بررسی بسیاری از مشاغل، مراکز بافندگی، عوامل اقتصادی و جنبه‌هایی از زندگی اجتماعی است. با این وصف آنچه در این نوشتار با رویکردی تاریخی-تحلیلی بدان می‌پردازیم محدود به کارکردها، محل پیدایی بافته‌ها و صادرات منسوجات تولیدشده در ورای مرزهای سرزمینی نمی‌شود بلکه تعاملات میان فرهنگی مدنظر است که جلوة بارز آن را می‌توان در رواج گستردة برخی از مضامین و ابریشمینه‌های نقش دار مشاهده کرد. در تداوم و تکامل تولید، بافندگان قبطی نه تنها میراث دوران باستان، اواخر کلاسیک در مصر و ایران ساسانی را به آنچه فاتحان عرب به ارمغان آوردند، پیوند دادند بلکه توانستند تأثیر فراوانی در مناطقی از امپراتوری روم برجای بگذارند و بدین‌گونه از طریق تجارت منسوجات، هنر و صنعت نساجی‌شان را به صورتی گسترده عرضه نمایند.

مقاله پژوهشی

طبقه‌بندی، گونه‌شناسی و گاهنگاری سفال‌‌ عصر آهن3 محوطه میدان همدان

محمد شعبانی؛ محمد ابراهیم زارعی؛ کاظم ملازاده

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 107-132

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.341348.143105

چکیده

کشف یافته های دورۀ ماد و هخامنشی از شهر همدان با توجه انتساب این شهر به پایتختی ماد و استقرار تابستانی شاهان هخامنشی و عدم شناسایی هگمتانه مادی، حائز اهمیت بسیار است. در سال 1396 و در جریان یک عملیات عمرانی ... بیشتر کشف یافته های دورۀ ماد و هخامنشی از شهر همدان با توجه انتساب این شهر به پایتختی ماد و استقرار تابستانی شاهان هخامنشی و عدم شناسایی هگمتانه مادی، حائز اهمیت بسیار است. در سال 1396 و در جریان یک عملیات عمرانی در میدان امام خمینی‌شهر همدان در نزدیکی محوطه هگمتانه، مواد فرهنگی از دوره‌های مختلف تاریخی شناسایی گردید و کاوش اضطراری به سرپرستی محمد شعبانی در این محل با هدف بررسی وضعیت آثار شناسایی‌شده، شکل گرفت. لایه‌های باستانی موجود، علی‌رغم مخدوش شدن بسیار آنها، معرف دوران اسلامی، اوایل اشکانی، سلوکی، هخامنشی و ماد بود. طبقه III که مستقیماً بر روی خاک بکر شکل گرفته بود، با توجه به سفالینه‌های مکشوفه معرف استقرار عصر آهن3 یا دورۀ ماد بوده که در دورۀ هخامنشی نیز تداوم پیدا کرده است. سفالینه‌های این طبقه که از نظر ساخت به انواع ظریف، معمولی و خشن طبقه‌بندی می‌شوند، در قالب زیرگونه‌های نخودی، نخودی مایل به قهوه‌ای، خاکستری و ظروف آشپزخانه‌ای ظاهر می‌شوند. بیشترین اشکال را کاسه‌ها و سپس کوزه‌ها شکل می‌دهد. در بین فرم‌های رایج، کاسه‌هایی با دسته‌های افقی چسبیده به لبه که شاخصه سفال مادی است و نیز کاسه‌هایی با لبه S شکل و کوزه‌هایی با آبریز شبدری شکل دیده می‌شوند. سفالینه‌های این دورۀ همگونی زیادی با سنت سفالگری محوطه‌های مادی به‌ویژه محوطه‌های ماد غربی از جمله گودین تپه II، نوشیجان، باباجان I-II، گونسپان پاتپه، تپه یلفان، موش تپه و تپه حاجی‌خان دارند. در مواردی ظروفی از قبیل کاسه‌های با بدنه زاویه‌دار و زورقی شکل، پیاله‌های کوچک ساده و کوزه‌هایی با لبه مثلثی شکل نیز با محوطه‌های هخامنشی از جمله پاسارگاد و تخت‌جمشید و حتی حسنلو III قابل مقایسه هستند. بر اساس مقایسه داده‌های سفالی این دوره با محوطه‌هایی چون گودین II و باباجان I و II، استقرار در طبقه III محوطه میدان احتمالاً بعد از نیمه قرن هفتم ق.م شروع‌شده و تا اواخر دوران هخامنشی ادامه یافته است.

مقاله پژوهشی

اِسفَنجِرد، شهری مدفون در شن زارهای مَجومِرد، یزد

محمد حسین عزیزی خرانقی؛ سمیرا عابدی؛ سیدجلال هاشمی مجومرد

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 133-160

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.353049.143174

چکیده

اقلیم خشک و بیابانی نواحی مرکزی ایران در استان یزد، حرکت شن های روان و ماسه زارهای بی‌پایان، منجر به ایجاد شرایطی خاص برای استقرارهای انسانی در این بخش از ایران شده است. در طول تاریخ کم‌آبی، خشکی ... بیشتر اقلیم خشک و بیابانی نواحی مرکزی ایران در استان یزد، حرکت شن های روان و ماسه زارهای بی‌پایان، منجر به ایجاد شرایطی خاص برای استقرارهای انسانی در این بخش از ایران شده است. در طول تاریخ کم‌آبی، خشکی زمین و هوا، آفتاب سوزان و مخصوصاً حرکت شن های روان در دشت یزد – اردکان که موضوع این گفتار است، تهدیدی دائمی برای شهرها و روستاهای مسکون در این خطه بوده و هست. امروزه تا حدی با توجه به پیشرفت های صورت گرفته، خطر حرکت شن های روان کمتر شده؛ ولی حتی در گذشته های نه چندان دور، این موضوع خطری جدی و تهدیدی دائمی برای ساکنین چنین مناطقی به حساب میآمده است. حرکت شن های روان منجر به کور شدن قنوات و دفن شهرها و روستاها در این محدوده شده و ساکنین را مجبور به ترک محل و اسکان در مکان جدیدی می کرده است. اِسفَنجِرد؛ محوطه ای با وسعت تقریبی 85 هکتار، در بخش شمالی شهر مَجومِرد، شهرستان اشکذر، استان یزد قرار دارد که با توجه به مواد فرهنگی جمع‌آوری‌شده از سطح محوطه و مطالعات تطبیقی تاریخی در اوایل دورۀ صفویه به دلیل حرکت شن های روان در زیر ماسه زارها دفن شده است. این محوطه در آبان ماه سال جاری بازدید و مورد بررسی کوتاه‌مدت باستان شناسی قرار گرفت و با توجه به غنای آثار شناسایی شده، پرونده ثبتی آن تنظیم و نسبت به معرفی آن اقدام شد. بر اساس شواهد سطحی و مطالعات مقایسه ای، گاهنگاری پیشنهادی برای محوطه، قرن پنج تا نهم هجری قمری (سلجوقی تا آغاز صفوی) است. محوطه در کنار مسیر اصلی شمال به جنوب و خراسان به فارس و اصفهان قرار داشته و با توجه به مستندات تاریخی مکتوب، وجود قنوات متعدد و موقعیت ویژه مکانی، منطقه ای معمور بوده است. مطالعه عکس های هوایی قدیمی و پراکندگی مواد فرهنگی و بقایای معماری سطحی و وسعت محدوده مورد بحث، بیانگر وجود آثاری بسیار غنی مخصوصاً از دورۀ سلجوقی در این محدوده است. فضاهای مسکونی و دیوارهای باغات پیرامون، بیانگر رونق زندگی در این منطقه بوده است.

مقاله پژوهشی

بازتاب اندیشه های اعتقادی تشیع زیدی بر مسکوکات علویان تبرستان

فاطمه قلی زاده؛ حسن کریمیان؛ جواد نیستانی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 161-182

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.293180.142809

چکیده

مهاجرت سادات علوی به ایالات تبرستان و دیلمستان بر اثر فشار خلفای عباسی و سپس قیام یحیی بن عبدالله در دیلم سبب گسترش تشیع زیدی در این مناطق شد. علویان زیدی مذهب با استفاده از انزوای جغرافیایی ولایاتِ ... بیشتر مهاجرت سادات علوی به ایالات تبرستان و دیلمستان بر اثر فشار خلفای عباسی و سپس قیام یحیی بن عبدالله در دیلم سبب گسترش تشیع زیدی در این مناطق شد. علویان زیدی مذهب با استفاده از انزوای جغرافیایی ولایاتِ مزبور از سرزمین های خلافت اسلامی و جلب حمایت اسپهبدان و مردم محلی موفق به تشکیل اولین حکومت شیعی شدند. حسن بن زید به‌عنوان سردمدار این حکومت جدید پس از پیروزی در آمل استقرار یافت. آمل، ساری، جرجان به‌ضمیمه گیلان و دیلم، جزو مناطقی بود که حدود 20 سال از طرف علویان اداره شد. حکومت علویان، نخستین حکومتی بود که در شرق خلافت اسلامی به دور از تأیید خلفای عباسی تشکیل شد. حسن بن زید مذهب شیعه زیدی را به‌عنوان مذهب رسمی حکومت خود اعلام کرد و بدین گونه قلمرو علویان در تبرستان به مرکزی تبدیل شد که مدعی خلافت عباسیان بود. یکی از ابزاری که علویان برای مشروع نشان دادن حکومت خود از آن استفاده می کردند سکه ها بودند. از آنجایی که مسکوکات فلزی از قابل استنادترین شواهد باستان شناسی هستند، در پژوهش حاضر تلاش گشته تا با بهره‌گیری از آنها به این پرسش پاسخ گفته شود که مضامین مورد استفاده علویان بر روی سکه ها چه تفاوتی با شعائر منقور بر سکه های استاندارد عباسیان داشته و ضرب آیات و احادیث جدید با چه هدفی صورت گرفته است؟ نتیجه مطالعات بر روی سکه ها در کنار منابع تاریخی روشن ساخت که علویان تبرستان عامدانه و با هدف اثبات مشروعیت سیاسی و مذهبی خویش، سکه هایی متضمن آیاتی از قرآن کریم که در باب جایگاه اهل‌بیت و جهاد در مقابل دستگاه خلافت عباسیان قابلیت تفسیر داشتند، ضرب می کردند. بدین ترتیب، علیرغم آنکه سکه های علویان طرحی مشابه مسکوکات عباسیان دارند، لیکن از نظر مضامین کاملاً متمایز و با هدف انتقال مفاهیمی چون حمایت از اهل‌بیت پیامبر، تبلیغ تشیع و مقابله با دستگاه خلافت عباسیان ضرب می گشتند.

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل الگوی استقراری دورۀ اشکانی در دشتِ غربی دریاچه ارومیه، بر اساس سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)

فرنگیس میرزایی دمیرچی؛ علیرضا هژبری نوبری؛ سید مهدی موسوی کوهپر

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 183-212

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.288384.142777

چکیده

امروزه باستان شناسان از تجزیه وتحلیل فضایی داده های محیطی و یافته های میدانی باستان شناسی برای روشن شدن الگوهای پراکندگی سکونتگاه های باستانی و ارتباط آن‌ها با محیط طبیعی استفاده ... بیشتر امروزه باستان شناسان از تجزیه وتحلیل فضایی داده های محیطی و یافته های میدانی باستان شناسی برای روشن شدن الگوهای پراکندگی سکونتگاه های باستانی و ارتباط آن‌ها با محیط طبیعی استفاده میک نند. تحلیل الگوی استقرار یکی از موضوعات باستان شناسی است که به‌جای تمرکز بر یک مکان خاص باستانی، منطقه را مورد کاوش قرار می دهد. تفسیر رفتار گذشته انسان در رابطه با وابستگی آن به اجزای محیط طبیعی و اکولوژیکی در مرکز این نوع تفکر قرار دارد. نتایج این تحلیل‌ها عواملی را که بر انتخاب محل زندگی اجداد تأثیر می‌گذارند؛ شناسایی می‌کند؛ مانند دسترسی آسان به زمین‌های کشاورزی، آب، منابع دریایی و بهره‌برداری از منابع معدنی قابل‌استخراج. امنیت این بافت جغرافیایی از دیگر عوامل مهم و شناخته‌شده در بستری است که می تواند استقرار گروه های انسانی در یک منطقه را شکل دهد. بر اساس این روش و با تجزیه‌وتحلیل نتایج بررسی میدانی در غرب دریاچه ارومیه، متغیرهای جغرافیایی مؤثر بر استقرارهای دورۀ اشکانی در این منطقه، موردبررسی قرار گرفت. در بررسی میدانی دشت غربی دریاچه ارومیه، 14 محوطه از دوره اشکانی شناسایی‌شده بود که با تجزیه وتحلیل نتایج این بررسی و داده های محیطی، الگوی استقرار منطقه بر اساس نقشه های GIS ترسیم گردید. این نقشه ها بیانگر شرایط آب وهوایی ایده آل، کوه های پوشیده از رسوبات غنی برف و رودخانه های فراوانی است که این دشت را تغذیه می کند و قابلیت استقرار متوالی را دارد. این الگوها در دشت غربی دریاچۀ ارومیه با متغیرهایی چون ارتفاع از سطح دریا، مجاورت با رودخانه ها، نوع آبوهوا، حاصلخیزی خاک، کاربری اراضی، مجاورت با سکونتگاه های امروزی و استخراج و تجارت نمک، از ساحل غربی دریاچۀ ارومیه اندازه گیری شده اند که نتایج این مطالعات میدانی در مقاله پیش رو ارائه‌شده است.

مقاله پژوهشی

نقش و کارکرد صدف و مهره‌های صدف در معبد سرخ‌دم لری

پریسا ناصری؛ عباس مترجم؛ دیوید اس رایز

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 213-241

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.337720.143080

چکیده

صدف‌ها به‌عنوان پوسته طبیعی برخی نرم‌تنان همواره موردتوجه انسان بوده است. برخی ازاین‌گونه‌های جانوری از ابتدای تکامل فرهنگی انسان بخشی از رژیم غذایی وی را تشکیل داده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر به‌عنوان ... بیشتر صدف‌ها به‌عنوان پوسته طبیعی برخی نرم‌تنان همواره موردتوجه انسان بوده است. برخی ازاین‌گونه‌های جانوری از ابتدای تکامل فرهنگی انسان بخشی از رژیم غذایی وی را تشکیل داده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر به‌عنوان ظروف طبیعی و یا به‌عنوان زیورآلات کاربرد داشته‌اند، زیبایی و درخشندگی خاص صدف‌ها موجب شده تا برخی از انواع آنها در طول هزاران سال ماهیتی جادویی و آئینی در میان مردم پیدا کنند، مشخصه این گروه از صدف‌ها بر مبنای تحلیل مکانی آنها که اغلب در بافتارهای آئینی و مذهبی مانند نیایشگاه‌ها به‌عنوان نذری و هدیه ویژه و یا هدایای گور همراه متوفی قرار داده‌شده‌اند روشن می‌گردد. در حالی ‌که در برخی فرهنگ‌های شرق دور در مواردی به‌عنوان پول در دادوستد روزمره مورداستفاده قرارگرفته‌اند. محوطه سرخ‌دم لری یکی از محوطه‌های کلیدی هزارۀ دوم ق. م در منطقه پشت کوه (لرستان) در غرب ایران است که نخستین بار توسط اریخ اشمیت در سال 1938 م کاوش شد و وی آن را به‌عنوان یک نیایشگاه معرفی کرده است. بسیاری از اشیایی که از این محوطه به‌دست‌آمده اشیاء نذری است؛ که نیایشگران به خدای این معبد تقدیم کرده‌اند. از میان این اشیاء حداقل 532 قطعه صدف دریایی یافت شده است که منشأ این صدف‌ها برحسب گونه‌شناسی زیستی آن‌ها از خلیج‌فارس تا دریای عمان تعیین‌شده است. فراوانی صدف‌هایی مانند گونه کوژک یا سپید مهره (Cowrie) نشان‌دهنده این امر است که این معبد مربوط به یک الهه زن مؤنث بوده است چراکه در اغلب بافتارهای باستان‌شناسی همواره این نوع صدف صرفاً در گورهای زنان و کودکان یافت شده است که وجود یک کتیبه به خط میخی و زبان بابلی بر روی یک قطعه صدف نشان داد این نیایشگاه به الههً «نین ئیل» تعلق داشته است. همچنین عدم وجود هرگونه ابزار و ادوات جنگی در این سازه بزرگ تعلق آن به یک مکان مقدس نیایشگاهی را مجدداً تایید می‌کند. در معبد سرخ‌دم لری بسیاری از اشیاء و صدف‌های مورد مطالعه در این پژوهش تنها در میان شکاف دیوارها و لابه‌لای سنگ‌های درون فضا قرار داده ‌شده‌اند که خود اقتباسی از اهداء نذورات به معابد در سنت‌های بابلی و سومری در بین‌النهرین است.

مقاله پژوهشی

مطالعه باستان‌شناختی سکه های ایلخانی (مطالعه موردی سکه‌های زرین دورۀ ابوسعید ایلخانی مکشوفه از مسجد جامع تبریز، موجود در مخزن موزۀ ملی ایران)

ارینب نظریان؛ محمد مرتضایی؛ آرمان شیشه گر؛ رضا شعبانی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 243-259

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.269224.142761

چکیده

سکه‌ها از مستندترین و پایدارترین داده‌ها در پژوهش های باستان‌شناسی هستند. به همین دلیل می‌توانند به‌عنوان داده‌های مستند و علمی دستمایه پژوهش های دقیق تحلیلی و روشمند برای رفع ابهامات موجود ... بیشتر سکه‌ها از مستندترین و پایدارترین داده‌ها در پژوهش های باستان‌شناسی هستند. به همین دلیل می‌توانند به‌عنوان داده‌های مستند و علمی دستمایه پژوهش های دقیق تحلیلی و روشمند برای رفع ابهامات موجود در رابطه با دوره های تاریخی قرار گیرند. در این پژوهش تعداد 25 سکه از مجموعۀ 105 سکه طلای موجود در مخزن موزۀ ملی مکشوفه از مسجد جامع تبریز متعلق به قرن هفتم هـ. از دورۀ حکومت ابوسعید بهادر حاکم ایلخانی انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفته است. بر اساس تحقیق روشمند سکه‌شناسی به منظور دستیابی به داده‌های تاریخی سیاسی، فرهنگی، هنری و اقتصادی ابتدا مستندنگاری دقیق و توزین و خوانش سطح سکه انجام گردید و در مرحلۀ بعدی شناسایی علائم و نقوش نمادین و غیر نمادین سکه‌ها انجام گرفت. در مرحلۀ نهایی برای دستیابی به داده‌هایی مبنی بر عناصر تشکیل‌دهنده فلز سکه، سه نمونه از سکه‌ها بعد از شناسایی ضرابخانه و بر اساس وزن سکه انتخاب گردیدند و در آزمایشگاه واندوگراف انرژی اتمی ایران مورد آزمایش تجزیه عنصری (پیکسی) قرار گرفت که در این آزمایش سعی بر آن بوده که با دقیق‌ترین روش‌های آزمایشگاهی ابتدا به داده‌های حاصل از تجزیه عنصری نمونه‌های مورد آزمایش دست‌یافته و در نهایت با استفاده از تحلیل آماری بر روی ناخالصی‌های فلزی اندازه‌گیری شده در سکه‌ها، بر اساس بررسی‌ها و خوانش سطح سکه و مطالعات باستانشناختی ساختار درونی شامل آنالیز عناصر تشکیل‌دهندۀ فلز سکه‌ها را طبقه‌بندی و از یکدیگر تفکیک نموده ضمن اینکه رویکرد تاریخی، اقتصادی و جغرافیایی، هنری و سیاسی در تمامی مراحل مورد توجه بوده است.

مقاله پژوهشی

شواهد باستان شناختی از پیدایی زبان فارسی دری در خراسان

علی هژبری؛ احمدعلی اسدی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 261-292

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.343747.143121

چکیده

به نظر می رسد با یورش تازیان به ایران، زبان فارسی دری در نواحی خراسان بزرگ بالیده شد. زبان فارسی دری که زبان درباری ساسانیان بود با جابجایی از تیسفون (بارگاه ساسانیان) و فارس (خاستگاه ساسانیان) و گریز ... بیشتر به نظر می رسد با یورش تازیان به ایران، زبان فارسی دری در نواحی خراسان بزرگ بالیده شد. زبان فارسی دری که زبان درباری ساسانیان بود با جابجایی از تیسفون (بارگاه ساسانیان) و فارس (خاستگاه ساسانیان) و گریز پادشاه و خاندان های بزرگ درباری از آنجا به نواحی شرقی به ویژه خراسان در یکی-دو دهه اول یورش تازیان، رشد بسیاری کرد. سؤال این است که روال گسترش زبان فارسی در خراسان در ارتباط با روند جابجایی جمعیتی ایرانیان از غرب و جنوب به نواحی شرقی شاهنشاهی فروپاشیده ساسانی چگونه بوده است؟ ما در این پژوهش با بررسی دوره انتقالی از ساسانی به آغاز دوران اسلامی و برای یافتن آتشکده هایی که تا سده های اولیه دوام آوردند، نتیجه گرفتیم که با افت‌وخیز آماری تعداد محوطه های این دوره ها، گویا ایرانیان در یورش های سخت اولیه از مقابل شمشیر تازیان همراه درباریان از نواحی جنوبی ایران به‌ویژه فارس و نیز مرکز شاهنشاهی آنها، تیسفون، راهی سرزمین آتش برزینمهر، خراسان شدند. این مهاجران دو شیوه استقراری برای خود اختیار کردند: یکم، در روستاها و دوم، حرکت در یک منطقه با روش کوچروی؛ ایشان با این سیستم توانستند به زندگی ادامه داده و از عواید مصالحه دهقانان که در اواخر دوره ساسانی شکل گرفتند با عرب ها یکی پاسداری از فرهنگ و زبان فارسی در خراسان بود که در آنجا باعث پیشرفته ایی کرده، بالیده شد. سال ها تلاش ایرانیان مهاجر در احیاء سبک های معماری و شعری در خراسان نشان داد که گرچه ایشان در میدان نبرد باختند اما در رزمگاه فرهنگی سربلند بیرون آمدند.

مقاله پژوهشی

تحلیل گاهنگاری و روند تحول استقرارها از دورۀ اوروک تا پایان عیلام نو در دشت (پَتَک) دهلران

شقایق هورشید

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 293-324

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.348647.143159

چکیده

آغاز پژوهش های میدانی دشت دهلران به اوایل قرن بیستم میلادی بازمی گردد. در این مدت، پژوهش ها عمدتاً بر نیمه شمال غربی دشت متمرکز بوده است تا نیمه جنوب شرقی آن (دشت پَتَک)؛ اما در اواخر سال 1394 ... بیشتر آغاز پژوهش های میدانی دشت دهلران به اوایل قرن بیستم میلادی بازمی گردد. در این مدت، پژوهش ها عمدتاً بر نیمه شمال غربی دشت متمرکز بوده است تا نیمه جنوب شرقی آن (دشت پَتَک)؛ اما در اواخر سال 1394 نیمه جنوبشرقی آن با عنوان (برنامه بررسی و شناسایی شبکه زه کشی 23 از سامانه ملی گرمسیری) (1) به سرپرستی نگارنده مورد پیمایش و بررسی فشرده قرار گرفت. در مرحله نخست، هدف اولیه و کلی این برنامه که شناسایی و مستندنگاری محوطه ها بود، محقق شد و نتایج آن هدف بعدی یعنی تعیین جایگاه گاهنگاری و درک چگونگی مکان گزینی استقرارها و شناخت برهمکنش های فرهنگی آنها با نواحی همجوار را با استفاده از مواد فرهنگی مکشوفه فراهم نمود. در مجموع از میان 56 محوطه شناسایی‌شده 22 محوطه دارای شواهد سطحی دوره های اوروک تا پایان عیلام نو بودند که در گام نخست، این تعداد نمایانگر افزایش چهار برابری تعداد استقرارها، نسبت به نتایج بررسی‌های پیشین بود. همچنین در گام بعدی، با ثبت محوطه های اوروکی مشخص گردید که جمعیت ساکن در دشت نسبت به دوره قبل از خود یعنی روستانشینی جدید افزایش چشمگیری یافته است. سپس در دوره جمدت نصر جمعیت به‌شدت کاهش‌یافته و مجدداً در دوره سلسله ها شاهد افزایش استقرارها هستیم اما این روند افزایشی در دوره عیلام قدیم پایان گرفته و در دوره های عیلام میانه و عیلام نو روندی کاهشی یافته است که احتمالاً میتواند در نتیجه تأثیرات مراکز قدرت فرامنطقه ای و تغییرات اقلیمی باشد.

مقاله پژوهشی

اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه

حمید رضا ولی پور؛ حکمت الله ملاصالحی؛ آرتمیسم بختیار وند بختیاری؛ سیده معصومه فاضلی؛ جید ویتلم؛ آنا گرزاک

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، صفحه 325-353

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.309355.142921

چکیده

یکی از موضوعات مهم دوره نوسنگی، تغییر در اقتصاد معیشتی جوامع این دوره نسبت به ادوار پیش از خود است. بقایای گیاهی و جانوری در داخل بافت‌های باستان‌شناختی، از جمله مدارک مستقیم مرتبط با معیشت محسوب می‌شوند. ... بیشتر یکی از موضوعات مهم دوره نوسنگی، تغییر در اقتصاد معیشتی جوامع این دوره نسبت به ادوار پیش از خود است. بقایای گیاهی و جانوری در داخل بافت‌های باستان‌شناختی، از جمله مدارک مستقیم مرتبط با معیشت محسوب می‌شوند. در این زمینه سایر مواد فرهنگی همچون سفال، معماری، توکنها و نظایر آنها مدارک غیرمستقیم به شمار می‌روند. در این مقاله بر مبنای مدارک حاصل از کاوش باستان‌شناختی در محوطه نوسنگی تپه خالصه، تلاش شده است تا حدودی وضعیت غذایی و معیشتی جوامع ساکن در این محوطه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر این اساس علاوه بر مطالعه استخوان‌های جانوری و بقایای گیاهی، ظروف سفالی، توکن ها، ابزارهای استخوانی و سنگی و فضاهای معماری نیز در راستای درک اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه به کار گرفته شده است. نتایج حاصله حاکی از این است که مردمان دوره نوسنگی تپه خالصه هم به کشاورزی به‌ویژه کشت غلات و در مقادیر اندک حبوبات مبادرت نموده‌اند و هم با نگهداری حیوانات اهلی به‌ویژه بز و گوسفند به دامداری مشغول بوده و از رژیم غذایی مطلوبی برخوردار بوده‌اند. با توجه به منابع غذایی غنی زیست‌محیطی در این منطقه، متکی بر اقتصادی خودبسنده بوده‌اند و به نظر می‌رسد طی سه مرحله استقراری در دوره نوسنگی جدید از جامعه‌ای با ساختار برابر در مرحله اول به جامعه‌ای با رتبه‌های فردی در مرحله سوم تطور یافته‌اند، به طوری که شاهد تطور سازمان تولید از تولید خانگی به صنایع خانگی هستیم.

معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزئینات معماری دوران اسلامی ایران براساس شگردهای فنّی و جزئیات اجرایی

احمد صالحی کاخکی؛ حسام اصلانی

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 89-1069

چکیده

براساس مطالعات میدانی و بررسی‌های مقدّماتی آزمایشگاهی بر روی آثار تزئینی گچی در ایران دوران اسلامی، مشخص گردید که کمینه 12 گونة مختلف از تزئینات، گچی وجود دارند که در هرگونه، جزئیات فنی به‌کار گرفته ... بیشتر

تأملی در برخی نقش‌مایه‌های نمادین حیوانی بر مُهرها و گِل‌مهرهای ساسانی (نمونه‌های مورد پژوهش: مُهرها و گِل‌مهرهای ساسانی موزۀ مقدم)

مصطفی ده پهلوان؛ محمد قنواتی هندیجانی

دوره 7، شماره 2 ، دی 1394، ، صفحه 47-67

https://doi.org/10.22059/jarcs.2015.57747

چکیده

یک دسته از مواد فرهنگی دورۀ ساسانی که اطلاعات فراوانی در اختیار ما قرارمی‌دهند، مهرها و گلمهرها هستند. در موزۀ مقدم دانشگاه تهران تعدادی مهر و گلمهر مربوط به دورههای مختلف وجود دارد که ... بیشتر

بررسی شیوه های تدفین دوره اشکانی در گورستان ولیران دماوند

محمدرضا نعمتی؛ علی صدرایی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 103-121

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32122

چکیده

دوره اشکانی به دلیل دوران طولانی امپراطوری ،گستردگی وسعت زیاد قلمرو حکومتی و وجود مذاهب مختلف ، شیوه‌های متنوعی جهت دفن اجساد وجود داشته است. تاکنون گورستانهای متعدی از این دوره با شیوه‌های متفاوت ... بیشتر

چگونگی ساخت کانال سوئز توسّط داریوش و بررسی تأثیر سیاسی ـ اقتصادیِ آن در دورة هخامنشیان

رحیم ولایتی

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 177-201

چکیده

اگر شروع حیات امپراتوری هخامنشی را از سال559 ق.م.، سال به قدرت رسیدن کوروش دوم، و پایان آن را سال 332 ق.م. فتح ایران توسّط اسکندر مقدونی بدانیم، در این 227 سال توسعة قدرت سیاسی و نظامی امپراتوری هخامنشی تعدادی ... بیشتر

حمام حاج میرحسن قزوین؛ گرمابه‌ای از اوایل دوره قاجار

پریوش اکبری؛ هایده لاله؛ علی شجاعی اصفهانی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 193-219

چکیده

حمام‌های عمومی در زمرة ابنیة عام‌المنفعه‌ای هستند که با ظهور دین اسلام،که مقدمة بسیاری از فرائضش تطهیر است، در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافتند. متأسفانه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، ... بیشتر حمام‌های عمومی در زمرة ابنیة عام‌المنفعه‌ای هستند که با ظهور دین اسلام،که مقدمة بسیاری از فرائضش تطهیر است، در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافتند. متأسفانه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، نمونه‌ای پابرجا از حمام‌های عمومی در ایران باقی نمانده است، اما از دورة صفوی و به‌ویژه دورة قاجار حمام‌های عمومی بسیاری در سراسر ایران هنوز پابرجاست. یکی از شهرهایی که تعداد زیادی حمام عمومی قدیمی در آن وجود دارد، قزوین است. از حمام‌های پیش از دورة صفوی در این شهر نمونة پابرجایی نمیشناسیم و در متون کهن پیش از این دوران نیز به‌جز نام حمام قمک و حمام مسلم به نام دیگری برنمیخوریم، اما منابع دورة صفوی به احداث حمام‌های متعدد در شهر در این دوره اشاره کرده و جهانگردان خارجی هم، که در این عصر از قزوین دیدن کرده‌اند، به تعدد و زیبایی گرمابه‌های عمومی این شهر اشاره کرده‌اند. امروزه از دورة صفوی حمام‌های بلور و قجر برجاست که هردو مرمت و بازسازی شده و به موزه تغییر کاربری یافته‌اند. در دورة قاجار نیز تعداد زیادی گرمابه در قزوین احداث شد. ادیب‌الممالک، دولتمرد دورة قاجار، از 50 باب حمام عمومی در شهر قزوین در زمان خود یاد کرده که 15 باب از آنها در زمرة حمام‌های مشهور بوده‌اند. یکی از حمام‌های مشهوری که وی از آن نام میبرد حمام حاج میرحسن است‌. این حمام، که قدیمی‌ترین حمام به‌جا‌مانده از دورة قاجار است، در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شده و در حال حاضر به موزه و فرهنگسرا تغییرکاربری یافته است.

مقاله پژوهشی

مطالعه و معرفی نقش برجسته‌ای نویافته از دوره اشکانی در ارتفاعات دشت گرگان(هیرکان-ورکانه) با تاکید بر ارزیابی جایگاه اثر در بستر توالی فرهنگی منطقه

محمدصادق داوری؛ عل محمد علاءالدین؛ جبرئیل نوکنده؛ حسن باصفا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.300132.142860

چکیده

بااستناد به منابع، هیرکانی باستان جزو سرزمین‌ اولیه حکومت پارت و یکی از اولین متصرفات آنها بشمار می‌رود. بدلیل انتقال مراکز قدرت حکومت پارتیان به مناطق غربی، مؤلفه‌های فرهنگی این دوره در منطقه شمال ... بیشتر بااستناد به منابع، هیرکانی باستان جزو سرزمین‌ اولیه حکومت پارت و یکی از اولین متصرفات آنها بشمار می‌رود. بدلیل انتقال مراکز قدرت حکومت پارتیان به مناطق غربی، مؤلفه‌های فرهنگی این دوره در منطقه شمال شرق ایران کمتر شناخته شده است. در تابستان 1391ه.ش نقش برجسته‌ای در روستای زیارت، شناسایی شد که در حال حاضر تنها نویافته منطقه هیرکانی و شمال شرق ایران محسوب می‌شود. بدلیل فقدان کتیبه و اثری مشابه در منطقه شمال شرق ایران جهت مطالعه تطبیقی، اصلی‌ترین پرسش‌های پژوهش شامل تاریخ ایجاد نقش برجسته؟ و ارزیابی جایگاه اثر در بستر توالی فرهنگی منطقه؟ است. در این پژوهش، علاوه برمعرفی اثر، تلاش می‌شود با مطالعه سبک هنری اثر، مطالعه تطبیقی آن با سایر سبک‌های هنری مورد استفاده در ادوار فرهنگی ایران و نهایتاً ارتباط اثر با توالی فرهنگی منطقه، به سوالات پژوهش پاسخ دهیم. نتایج پژوهش بیانگر اهمیت دره زیارت به عنوان شاهراه اصلی دشت گرگان به دشت سمنان است و این مسیر در دوره پارتی، نقش بسزایی در شکل‌گیری استقرارهای اشکانی منطقه داشته است. با قرارگیری اثر در محدوده پراکنش استقرارهای اشکانی منطقه به عنوان یک خوشه استقراری مجزا، همچنین مطالعه سبک هنری و تکنیک ساخت اثر و شباهت آن با سایر نقوش برجسته دوره اشکانی، این اثر احتمالاً به دستور نخبه سیاسی دوره پارتی منطقه، در حال ساخت بوده که به‌دلایل نامشخص، ناتمام مانده است. این درحالی است که هیرکانی باستان توسط تیرداد اول تصرف و پس از آن توسط آنتیوخوس سوم پس گرفته شد و ممکن است این اثر سند ثبتی یکی از این وقایع باشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دره شام و مسئله تساهل مذهبی ایلخانان مغول در شمال‌غرب ایران (جلفا)

ثریا افشاری؛ لیلی نیاکان؛ بهروز عمرانی؛ محمد مرتضایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323475.143018

چکیده

در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعه‌ی محوطه‌های دوره‌ی ایلخانی در حاشیه‌ی رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه دره‌ی شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام ... بیشتر در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعه‌ی محوطه‌های دوره‌ی ایلخانی در حاشیه‌ی رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه دره‌ی شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام شد که در نتیجه‌ی آن 53 اثر و محوطه-ی باستانی شناسایی و ثبت شد. موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه‌های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان کریدورهای ارتباطی سبب شده که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره‌های متأخر فرهنگ‌های مختلفی در این محدوده شکل گیرد. به عبارت دیگر، عمده‌ترین عامل در روند شکل‌گیری استقرارهای این منطقه قرار‌گیری آن در مسیر راه‌های تجاری، ارتباطات آسان درون منطقه‌ای و برون منطقه‌ای بویژه در دوره ایلخانان مغول است که در روند تکاملی فرهنگ‌های دره‌ی شام نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت مذهبی این منطقه در دوره ایلخانان مغول که نشانگر تساهل و تسامح مذهبی آنان بر پایه‌ی سیاست گذاری‌های خارجی آنها بود؛ اطلاعات مفیدی از ساختار اجتماعی و مذهبی منطقه در ادوار مختلف فرهنگی به ویژه دوره ایلخانی به دست آمد. به عبارت دیگر بررسی‌های میدانی و تطابق آنها با متون تاریخی روشنگر این مطلب است که در دوره ایلخانان مغول سیاست آزادی مذهبی و فقدان تعصب دینی مغولان که از آن به تسامح و تساهل مذهبی دوره حاکمیت ایلخانان یاد می‌شود منتج از یک‌سری علل و عوامل پیدا و ناپیدا بود که در مجموع برآیندی از سیاست‌ورزی و سیاسی کاری ایشان در امر دین بود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی و معرفی سفال‌های عصرآهن نی تپه: جلگه گرگان

مهدی جاهد؛ کمال الدین نیکنامی؛ جبرئیل نوکنده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323464.143017

چکیده

ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود ... بیشتر ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود همچنان مسائل اساسی باستان‌شناسی در این حوزه بی‌پاسخ‌مانده است. ازجمله این مسائل می‌توان به عدم وجود معرفیِ جامعی از اشکال سفالی دوره آهن این منطقه و پیوستگی شکلی آن‌ها با دوره مفرغ آن اشاره کرد، این پیوستگی ریخت شناسانه در شمال منطقه که به مشهد مصریان یا دهستان باستان معروف است، توسط باستان شناسان شوروی سابق مورد مطالعه قرارگرفته و به عقیده آن‌ها اشکال سفالی دوره آهن دهستان ریشه در عصر مفرغ گرگان دارند، با در نظر گرفتن فرض مشابه، در این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی شکلیِ 780 قطعه از سفال‌های نی‌تپه از مجموع 12369 قطعه سفال عصر آهن پرداخته‌شده است و در این راستا برای یافتنِ پاسخ پرسش‌هایی از قبیل تشابه اشکال دوره آهن نی تپه با اشکال دوره مفرغ هیرکانیا، جای گذاری زمانیِ سفال‌های نی تپه در مراحل سه گانه عصر آهن ایران و برداشتی از چگونگی روند گذار اشکال سفالی از دوره مفرغ به آهن منطقه، کوشش شده است. بررسی این سفال‌ها نشان می‌دهد اشکال سفالی دوره آهن نی‌تپه زیر مجموعه‌ای از نمونه‌های دوره آهن هیرکانیا بوده و به دلیل تشابه زیاد مجموعه‌های سفالی دوره آهنِ این منطقه با یکدیگر و شباهت آنها با نمونه‌های دورة مفرغ می‌توان گفت سفال‌های دورة آهن هیرکانیا می‌تواند ریشه در دورة موسوم به مفرغ جدید آن داشته باشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

برهم‌کنش های فرهنگی حوضه رودخانه بشار با دیگر مناطق و حوزه های مرتبط در عصرمفرغ بر اساس مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های محوطه دزک

سیاوش سراقی؛ حسن فاضلی نشلی؛ مرتضی حصاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.333281.143064

چکیده

چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این ... بیشتر چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این منطقه، در دو محوطه متمرکز بود. یک محوطه استقراری به نام دزک و یک محوطه گورستانی با نام ده‌دومن. نتایج کاوش‌ها تصویر اولیه‌ای از فرهنگ‌های هزاره سوم ق.م در این منطقه به دست داد و نشان داد که حوضه رودخانه بشار، به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز طبیعی، یک حوزه بین فرهنگی است که در عصر مفرغ، دو حوزه اصلی و شناخته شده این دوره یعنی دشت خوزستان و جلگه فارس را به هم مرتبط نموده و در عین حال با فرهنگ‌های همزمان در منطقه کرمان و حوزه جنوب‌شرق و همچنین زاگرس مرکزی و غرب فلات مرکزی در تعامل و ارتباط بوده است. مهمترین مدارکی که موید وجود یک چنین سطحی از برهم‌کنش‌ها و ارتباطات فرهنگی بین حوضه رودخانه بشار و سایر مناطق بوده است، سنت‌های مشترک سفالی است. در این مقاله، با انجام مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های به دست آمده از کاوش محوطه دزک، به وجوه مشترک و تشابهات موجود بین فرم‌ها، تکنیک ساخت و تزئین سفال‌های این محوطه با سنت های سفالی دشت خوزستان، جلگه فارس، زاگرس مرکزی و دیگر مناطق هم زمان، به میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی این دوره پرداخته شده است. ‌واژگان کلیدی: محوطه دزک، عصرمفرغ، سفال، دوره شوشIII/IV، دوره بانش/ آغازعیلامی، دوره کفتری

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعه و تحلیل دوره مس‌و‌ سنگ دشت مغان براساس داده‌های باستان‌شناختی یاتاق‌تپه‌سی

علی کریمی کیا؛ رضا رضالو؛ اکبر عابدی؛ اردشیر جوانمردزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.319501.142989

چکیده

رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که ... بیشتر رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که فعالیت‌های گسترده علمی در حوضه دریاچه ارومیه انجام یافته و منطقه دشت مغان از این نظر مغفول مانده است. محوطه یاتاق‌تپه‌سی، یکی دیگر از محوطه پیش‌از‌تاریخی گِرمی مغان می‌باشد که مورد پژوهش علمی قرار گرفته است. هدف اصلی مقاله، معرفی سنت‌های سفالی و مشخص ساختن توالی گاهنگاری منطقه مورد مطالعه است. برای دستیابی به مطالعات دقیق‌تر ارتباطات فرهنگی با سایر مناطق و مشخص شدن جدول گاهنگاری در منطقه مورد مطالعه در دوره مس‌وسنگ، پرسش‌های ذیل مطرح می‌گردد؛ برحسب مطالعه داده‌های فرهنگی از جمله داده‌های سفالی، محوطه یاتاق‌تپه‌سی مربوط به کدام دوره / دوره‌های فرهنگی است ؟ فرضیه اصلی که در این ارتباط می‌توان گفت محوطه مذکور مربوط به دوره‌های مس‌و سنگ میانی و مس‌و سنگ جدید می‌باشد. باتوجه به داده‌های باستان‌شناختی بدست آمده، محوطه یاتاق‌تپه‌سی بیشتر با کدام مناطق جغرافیای ارتباطات فرهنگی دارد؟ مطالعات انجام یافته، ارتباطات و اشتراکات فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ایران علی‌الخصوص با منطقه قره‌داغ و حوضه دریاچه ارومیه و همچنین قفقاز جنوبی را نشان می‌دهد. نگارش پیش‌رو، با روش میدانی و با رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت می‌گیرد. به عنوان نتیجه نهایی و با توجه به ویژه‌گی سفالی و سایر داده‌های فرهنگی می‌توان به پیوستگی‌های فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ و جایگاه آن در جدول گاهنگاری شمال‌غرب‌ایران اشاره کرد و از لحاظ گاهنگاری تاریخی برابر با 3700/3600-4500 ق.م را شامل می‌شود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

جایگاه مجموعه زهاک در روند ترویج اندیشه های مهرپرستی و معماری مرتبط با آن

امین مرادی؛ بهروز عمرانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 بهمن 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.85614

چکیده

در میان تواریخ کمتر تاریخی به قدر تاریخ پارتها تاریک و نارساست، تا جایی که اغلب مورخان، دوران سقوط هخامنشیان تا ظهور ساسانیان،(323 ق.م – 226م.) را کم ارزش پنداشته و این دوره تاریخی را از دیدگاه یونان مآبی ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

Gird-i Ashoan: The Geographic Span of Chaff-faced /Pisdeli Ware in the Late Chalcolithic in light of the Second Season of Archaeological Investigations of the Zab Basin, Northwest Iran

مهناز شریفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.340765.143102

چکیده

Excavations at Gird-i Ashoan, an archaeological mound in Piranshahr County in the Lower Zab Basin, provided remarkable insights into cultural traditions characterizing the region in the Late Chalcolithic. Whilst reflecting some indigenous peculiarities, its material culture exhibits broad affinities with Northwest Iran, Caucasia, and Anatolia. This evinces the ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

طبقه بندی،گونه شناسی و تحلیل بقایای استخوان‌های جانوری محوطه سگزآباد

مرجان ملابیرامی؛ مصطفی ده پهلوان؛ امید زهتاب ور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.318687.142985

چکیده

چکیده باستان جانور شناسی یکی از شاخه های زیست بوم شناسی است که به بررسی و تجزیه و تحلیل بقایای جانوری در محوطه‌های باستانی می‌پردازد. از این طریق می‌توان به تعامل انسان، جانوران و زیست بوم دست یافت. ... بیشتر چکیده باستان جانور شناسی یکی از شاخه های زیست بوم شناسی است که به بررسی و تجزیه و تحلیل بقایای جانوری در محوطه‌های باستانی می‌پردازد. از این طریق می‌توان به تعامل انسان، جانوران و زیست بوم دست یافت. بررسی بقایا و یافته-های استخوان‌های جانوری و طبقه بندی آنان در گونه‌های مختلف، امکان شناسایی شرایط آب و هوایی، الگوها و تنوع جانوری، اقتصاد معیشتی، نوع رژیم غذایی و ... را در جهان گذشته فراهم می سازد. یکی از محوطه‌های مهم باستانی ایران، محوطه سگزآباد در دشت قزوین است. در این پژوهش به بررسی بیش از ۱۲۰۰قطعه بقایای استخوان جانوری به دست آمده از کاوش های سال های ۱۳۹۳، ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ این محوطه با هدف شناسایی گونه‌های مختلف و علل وجود فراوانی پاره‌ای از آن‌ها پرداخته شده است. بقایا متعلق به لایه های عصر آهن II و عصر آهن III هستند. شایان ذکر است، بخش عمده ای از بقایای جانوری این محوطه مورد شناسایی و تشخیص قرار گرفت. این مجموعه دارای گونه های مختلفی مرکب از انواع نشخوار کننده‌های کوچک مانند بز، گوسفند و غزال، نشخوار کننده‌های بزرگ مثل گاو، تک سمی‌ها مانند اسب و الاغ، گوشت خواران، گراز، شتر تک کوهانه و ... می‌باشد. در پایان به این نتیجه رسیدیم که بقایای نشخوار کننده کوچک حجم وسیعی از بقایای استخوانی را به خود اختصاص داده و نقش مهمی در اقتصاد معیشتی قره تپه سگزآباد در عصر آهن II و III داشته است و پس از آن تک سمی‌ها و نشخوارکننده‌های بزرگ قرار می‌گیرند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

Recognition of the Historical and Architectural Identity of Alaki Caravansary- North of Marand; the Study of Documents and Remains

علی نعمتی بابای لو؛ مهسا سعیدی مهرآباد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.344774.143137

چکیده

به دلیل اهمیت تبریز در دوره‌های مختلف تاریخی پس از حمله مغول تا پایان دوره قاجار ورود به این شهر در گزارشهای گوناگون منعکس شده است. کاروانسرای الکی از مهمترین بناهای بین راهی در شمال غرب ایران بوده است ... بیشتر به دلیل اهمیت تبریز در دوره‌های مختلف تاریخی پس از حمله مغول تا پایان دوره قاجار ورود به این شهر در گزارشهای گوناگون منعکس شده است. کاروانسرای الکی از مهمترین بناهای بین راهی در شمال غرب ایران بوده است که گزارشهای متعددی از آن و کیفیت تزیینات سردر آن در گزارش سفر خارجیان به ایران وجود دارد. علیرغم وسعت آن و زیبایی سردر متاسفانه طی قرن نوزدهم و پس از آن مورد بی توجهی قرار گرفته و رو به ویرانی نهاده است. با این وجود کیفیت سردر زیبای آن مورد توجه افراد گوناگون بوده و در منابع نقل شده است. منابع متاخر تاریخ معماری، تاریخ این اثر را بر اساس نوع تزیینات به قرن هشتم هجری، دوره ابوسعید بهادرخان ایلخانی و دوره تیموری نسبت داده اند. این منابع تنها بر اساس انطباق شیوه تزیین سردر چنین اظهاراتی داشته اند و ممکن است وجود آثار رقم دار دوره ایلخانی در نزدیکی آن همچون محراب مسجد جامع مرند بر نظر آنها تاثیر گذاشته باشد. این مقاله به بررسی بنا در اسناد گوناگون همچون سفرنامه‌ها، وقفنامه رشیدی و منابع تاریخ معماری پرداخته و سپس به بحث درباره گونه‌های تزیینی در آن و تاریخ آن پرداخته است. بررسی اسناد و منابع نشان داد که اثر می تواند محدود به زمان صدارت خواجه رشیدالدین فضل الله باشد و با توجه به تاکید وی بر تاسیس این بنا می توان آن را متعلق به بازه زمانی 1309-1297 دانست. کیفیت تزیینات نشاندهنده دوره گذار از آجرکاری به کاشیکاری در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی گورآوندهای دوره ساسانی شمال ایران (ظروف فلزی) حاصل از کاوش های علمی باستان شناسی

سهیل احمدی واستانی؛ جبرئیل نوکنده؛ مصطفی ده پهلوان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آذر 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.337911.143082

چکیده

فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات ... بیشتر فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات گران‌بها، ازنظر هنر و ظرافت فلز گری به درجه اوج کمال خود رسیده است. این تحولات عظیم در صنعت فلزگری علاوه بر تأثیرات که بر اشیای فلزی که مصارف روزمره داشته، در گورآونده های فلزی نیز تأثیرگذار بوده است. به همین دلیل ما شاهد وجود اشیای زیبا و نفیس از لحاظ هنری در گورستان‌های دوره‌ ساسانی هستیم. هدف اصلی این پژوهش بررسی فرم و تزئینات ظروف فلزی مکشوفه در گورستان‌های دوره‌ ساسانی، شمال ایران است تا از این طریق اطلاعاتی جامع در خصوص فن ساخت، کاربری، نقوش به‌کار رفته بر روی این ظروف به دست بیاوریم. داده‌های این پژوهش بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی جمع‌آوری و مورد پژوهش قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد رایج‌ترین گونه ظروف فلزی مکشوفه از این منطقه شامل؛ کاسه‌، پیاله، جام، تنگ و بشقاب بوده است. این ظروف علاوه بر کاربری روزمره، نشان دهنده‌ی نوعی جایگاه اجتماعی و سیاسی صاحبان آن و در مواردی به‌ عنوان ذخیره، سرمایه در مناسبات تجاری است. این ظروف عمدتاً به شیوه ریخته‌گری و شیوه چکش‌کاری ساخته شده‌اند. اکثر ظروف مکشوفه بدون نقش هستند ولی برخی از ظروف دارای نقوش جانوری، پرندگان، انسانی و هندسی هستند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

Preliminary study and introduction of recovered armaments from Parthian catacombs at Vestemin, Kiasar, Sari, considering 2015, 2017, and 2018 excavation seasons.

عبدالمطلب شریفی هولایی؛ بهمن فیروزمندی؛ کمال الدین نیکنامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 آذر 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.340656.143101

چکیده

The contractor of the gas line transition from Damghan to Neka destroyed and recovered two tombs at 2014. The site is located 80 km south of Sari. Archaeological excavations led to discovering two historical cemeteries, settlements, and an Islamic castle and cemetery. Architectural remains and objects indicate historical catacomb burials. There are questions ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معنا بخشی سنت تدفینی تهی گور درشرق ایران: مطالعه ویژه محوطه‌های شهرسوخته، شهداد(خبیص) و خنامان

حسن باصفا؛ محمدصادق داوری؛ Nasir Eskandari

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 دی 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.342386.143111

چکیده

شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم ... بیشتر شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم مشترک و برهم کنش های فرهنگی می شود. از موضوعات مهم این دوره سنت های تدفینی است که انواع مختلفی را شامل می شود. یکی از مهمترین سنت های فرهنگی حوزه میانه آسیا سنت تدفینی تهی گور است که در پژوهش حاضر ارزیابی آن مهم‌ترین هدف است. تهی‌گور‌ها که قبوری فاقد اسکلت هستند، شاید کارکرد یادمانی داشته اند. در میانه آسیا که بخش وسیعی از آن شرق ایران است، تهی گورها از دوره مفرغ قدیم در گورستانهای شهرسوخته، شهداد و خنامان شروع شده و در دوره های بعد به عنوان پدیده ای فراگیر گسترش یافته است. در این راستا سوال اصلی پژوهش ارزیابی مجدد گاهنگاری و بررسی منشایابی آن است. فرض کلی بر این منطق استوار است که با توجه به مدارک باستان شناسی و گاهنگاری آنها منشأ اصلی این سنت یا شیوه تدفینی به منطقه جنوب شرق ایران و شاید دوره مفرغ قدیم و محوطه شهرسوخته سیستان نسبت داده شود. این سنت سپس در دوره مفرغ میانی در گورستان خنامان و شهداد کرمان رواج یافته و در نهایت در راستای ارتباطات فرهنگی، جابجایی مردم و اندیشه‌ها مکانیزم شبکه‌های ارتباطی، تجارت‌های غیر مستقیم و پیشه‌وران کوچ‌رو، به‌صورت فراگیر در مناطق شرقی موسوم به میانه آسیا در دوره مفرغ جدید، انتشار پیدا کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

The settlement pattern of ancient sites in the southeastern Sub-basins of the Caspian Sea, from the Hydro geomorphological perspective

افسانه اهدائی؛ مهران مقصودی؛ سید محمد زمان زاده؛ مجتبی یمانی؛ حسن فاضلی نشلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 بهمن 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.353608.143178

چکیده

The existence of water sources, especially rivers, is one of the most important factors in the site selecting. But from the past until now, the establishment of settlements by the rivers, despite countless blessings and benefits, had also some risks. In this research, using the study of sub-basins in the southeast of the Caspian Sea, firstly, the relationship ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

A Mineralographic study and elemental analysis of the Sasanian - Early Islamic potteries of Jahangir monument in Ilam, using petrographic, XRF, ICP and T.L Dating methods

Leila Khosravi؛ Milad Baghsheikhi

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.354447.143181

چکیده

no experimental studies using petrographic, XRF, ICP and T.L methods for analyzing Sasanian and Early Islamic pottery in Western Iran have been conducted. Therefore, the results of this study will reveal more information regarding pottery production process in this historical period . For this purpose, 8 pieces of pottery obtained from the excavations of Jahangir ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعات باستان گیاه شناسی در محوطه فیض آباد در شهرستان آران و بیدگل.

نرجس خان فینی؛ رضا نوری شادمهانی؛ محسن جاوری؛ مصطفی سرلک

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.356585.143190

چکیده

باستان‌گیاه‌شناسی یکی از علوم میان رشته‌ای در باستان‌شناسی است. این علم به مطالعه بقایای گیاهی در بافت‌های باستان‌شناسی می‌پردازد. بر اساس مطالعات یافته های گیاهی، موضوعاتی مانند معیشت مردم، کشاورزی، ... بیشتر باستان‌گیاه‌شناسی یکی از علوم میان رشته‌ای در باستان‌شناسی است. این علم به مطالعه بقایای گیاهی در بافت‌های باستان‌شناسی می‌پردازد. بر اساس مطالعات یافته های گیاهی، موضوعاتی مانند معیشت مردم، کشاورزی، پوشش گیاهی، تغییرات آب و هوایی، قدمت‌گذاری و غیره را می‌توان مورد بحث قرار داد. بنابراین این مطالعات می‌تواند به بسیاری از سوالات باستان شناسان در مورد یک محوطه باستانی و شیوه زندگی مردمان آن پاسخ دهد. در سال های اخیر باستان‌شناسان توجه زیادی به باستان‌گیاه‌شناسی داشته و سعی در استفاده از متخصصین موجود در این رشته داشته‌اند. یکی از کاوش‌هایی که به جنبه باستان‌‌گیاه‌شناسی توجه داشت، محوطه فیض آباد است. محوطه فیض آباد دارای دوره‌های اسلامی است. در حفاری سال 1401 این محوطه، تعدادی کوره یافت شد که برای مطالعات باستان‌گیاه‌شناسی مناسب بودند، بنابراین از آنها نمونه برداری شد. در این تحقیق قصد داریم به سوالاتی چون عملکرد اجاق‌های نمونه برداری شده، شناسایی بقایای گیاهی موجود در اجاق‌ها پاسخ دهیم. در نهایت با ترکیب اطلاعات یافت شده، زندگی مردم این دوره را بیشتر روشن خواهیم کرد. با انجام این تحقیق اطلاعات ما در مورد زندگی مردم این منطقه، معیشت آنها و انواع بقایای گیاهی رایج مورد استفاده در این منطقه افزایش می یابد. همچنین اطلاعات خرد در مورد شرایط اقلیمی به دست خواهد آمد. پس از بررسی ها و تحقیقات لازم مشخص شد تنورهای یافت شده در ترانشه D8 مربوط به پخت و پز مربوط به قسمت داخلی ارگ شاهی است. همچنین در کنار کارهای تخصصی تری که انجام می شده، دامداری و کشاورزی نیز رواج داشته است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معرفی و طبقه بندی دست افزارهای سنگیِ دوره شوشان میانه محوطه تل‌چگاسفلا

عبدالوهاب دحدوح؛ حسن فاضلی نشلی؛ عباس مقدم؛ نصیر اسکندری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.355732.143185

چکیده

دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور ... بیشتر دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور کلی گسترش یافته بود، استفاده از دست-افزارهای سنگی برای شخم زدن زمین‌ها، برداشت و آماده‌سازی محصولات اجتناب ناپذیر بود. نمونه‌های زیادی از این دست‌افزارها قبلاً در محوطه‌های پیش از تاریخ در دهلران و خوزستان شناسایی شده بود. دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد که این دست‌افزارها در جوامع برای کشاورزی، ریسندگی و شکاری به طور مشابه مورد استفاده قرار گرفتند.دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد .

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

گاهنگاری مطلق C14 با روش طیف‌سنجی شتاب دهنده (AMS) و بررسی گونه منقوش سفال عصر مفرغ قدیم (حسنلو VII) در شمال غرب ایران بر اساس مطالعات دومین فصل کاوش باستان‌شناسی بروه

مهناز شریفی؛ barbara helwing

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 تیر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.351116.143168

چکیده

حوضه رودخانه زاب یکی از مناطق مهم در ادبیات باستان‌شناسی شمال غرب است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. تپه‌ بروه از محوطه های مهم استقراری منطقه است که مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. پژوهش‌های ... بیشتر حوضه رودخانه زاب یکی از مناطق مهم در ادبیات باستان‌شناسی شمال غرب است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. تپه‌ بروه از محوطه های مهم استقراری منطقه است که مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. پژوهش‌های این ناحیه نشان می‌دهد که این منطقه از منظر فرهنگی در هزاره سوم پ.م در حوضه نفوذ سنت سفال نارنجی رنگ قرار می‌گیرد. این مقاله به بررسی عصر مفرغ قدیم در حوضه رودخانه زاب کوچک می‌پردازد، با این تفاوت که این دوره نه متعلق به فرهنگ کوراارس بلکه دارای فرهنگ حسنلوی VII است. در این مقاله بر آن هستیم تا فرهنگ عصر مفرغ را به تفصیل تبین نمائیم، فرهنگی که در آغاز با تغییرات بنیادین در همه زمینه‌های فرهنگی همراه بود. در این راستا بروه به عنوان یکی از کانون‌های حوزه نفوذ سفال نارنجی، مورد مطالعه قرار گرفت. عصر مفرغ قدیم با سفال‌های سیاه داغدار شناخته می‌شود و گونه سفال نارنجی که یکی از مولفه‌های فرهنگ مفرغ قدیم است، کمتر مورد توجه قرار گرفته و شناخت محدودی نسبت به این سنت فرهنگی وجود دارد، بنابراین این نوشتار تلاش می‌کند با توجه به مطالعه‌ی مواد فرهنگی بروه به این پرسش پاسخ دهد که نحوه تعاملات فرهنگی بروه با دیگر مناطق حضور این فرهنگ چگونه بوده است؟ در این راستا گاهنگاری نسبی و مطلق انجام شد. تعداد سه نمونه آزمایش C14 در نمونه‌های استخوانی انجام شد. هدف از این پژوهش این است که با آزمایش C14 و مطالعه سنت‌های سفالین مفرغ قدیم، گاهنگاری حوضه رودخانه زاب کوچک مشخص گردد

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل الگوی استقراری دشت نه و دره چهارفرسخ (خراسان جنوبی) در دوران اشکانی و ساسانی

محمد فرجامی؛ حسین کوهستانی اندرزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 تیر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.347502.143171

چکیده

نهبندان از لحاظ جغرافیایی شامل دو بخش جنوبی پست دشت نهبندان و نیمه شمالی و غربی ارتفاعات و دره میان‌کوهی چهار فرسخ است که به دلیل نزدیکی به سیستان و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی نیمروز و خراسان(اَریا و ... بیشتر نهبندان از لحاظ جغرافیایی شامل دو بخش جنوبی پست دشت نهبندان و نیمه شمالی و غربی ارتفاعات و دره میان‌کوهی چهار فرسخ است که به دلیل نزدیکی به سیستان و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی نیمروز و خراسان(اَریا و پارت) در دوران تاریخی، نقشی مهمی در تبادلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی داشته است. تحلیل الگوهای استقراری یکی از روش‌های مرسوم برای شناخت تغییرات فرهنگی و زیست محیطی می‌باشد که به بررسی پدیده‌های طبیعی و فرهنگی مختلف و نقش هر یک در شیوه‌های سکونتی، معیشتی پرداخته و به تحلیل الگوی استقراری/زیستگاهی منطقه مورد پژوهش کمک می نماید. مطالعات باستان‌شناسی گویای آن است که مکان گزینی سکونتگاه‌های دشت نه و دره چهارفرسخ در دوره اشکانی و ساسانی با تکیه بر عوامل طبیعی و نحوه ارتباط با عوامل فرهنگی صورت گرفته است. استقرارهای این دوره، اغلب محوطه‌های دوران تاریخی بوده و از استقرارهای پیش و پس از آن، در این محوطه‌ها خبری نیست. مطالعه و تحلیل الگوهای استقراری محوطه های دوران تاریخی منطقه و ارتباط محوطه‌های این دوران در دشت نه با محدوده پیرامونی در بازه زمانی مورد مطالعه، هدف اصلی این پژوهش است که به صورت توصیفی – تحلیلی، بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی و همچنین استفاده از آنالیز نرم افزاری است.

مشاهده مقاله

عداد دوره‌ها	14
تعداد شماره‌ها	32
تعداد مقالات	401
تعداد نویسندگان	726
تعداد مشاهده مقاله	678,121
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	552,023
نسبت مشاهده بر مقاله	1691.07
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1376.62
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,216
تعداد مقالات رد شده	721
درصد عدم پذیرش	59
تعداد مقالات پذیرفته شده	307
درصد پذیرش	25
زمان پذیرش (روز)	458
تعداد پایگاه های نمایه شده	14
تعداد داوران	266

- نوع اعتبار	علمی
- توالی انتشار	فصلنامه

- شاخص کیفیت در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)	Q₁
- ضریب تاثیر 1394(Impact Factor)	0.194
- نوع داوری	دوسو ناآشنا
- زبان نشریه	فارسی و انگلیسی(مقاله کوتاه 1200 کلمه ا ی)
- نوع انتشار	الکترونیکی
- نوع دسترسی	رایگان(تمام متن)
هزینه بررسی و انتشار:	دارد

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان