مطالعات باستان شناسی - مقالات آماده انتشار

آنالیز ایزوتوپ‌های پایدار استرانسیوم و عناصر کمیاب Sr و Ba اسکلت‌های گورستان عصر آهن مسجد کبود تبریز

هادی زندکریمی؛ مسعود باقرزاده کثیری؛ بهرام آجورلو؛ بهروز عمرانی

دوره 7، شماره 2 ، دی 1394، ، صفحه 85-102

https://doi.org/10.22059/jarcs.2015.57749

چکیده

در این پژوهش نمونههای دندان و استخوان ده اسکلت از اسکلتهای محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز به منظور تعیین بومی یا غیربومی بودن آنها با دو روش آنالیز ایزوتوپهای پایدار استرانسیوم 87Sr/86Sr و آنالیز ... بیشتر

تأثیرات متقابل نیشابور و راه ابریشم در دورۀ ساسانی

میثم لباف خانیکی

دوره 6، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 87-97

https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.52677

چکیده

راه ابریشم به مثابه عمدهترین مسیر ارتباطی میان تمدنهای غرب و شرق تأثیر بهسزایی در وقوع رویدادهای تاریخی داشته است. این شاهراه علاوه بر آنکه در طول تاریخ بستری مساعد برای مبادلات بازرگانی به شمار ... بیشتر

معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزئینات معماری دوران اسلامی ایران براساس شگردهای فنّی و جزئیات اجرایی

احمد صالحی کاخکی؛ حسام اصلانی

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 89-1069

چکیده

براساس مطالعات میدانی و بررسی‌های مقدّماتی آزمایشگاهی بر روی آثار تزئینی گچی در ایران دوران اسلامی، مشخص گردید که کمینه 12 گونة مختلف از تزئینات، گچی وجود دارند که در هرگونه، جزئیات فنی به‌کار گرفته ... بیشتر

مطالعات لایه¬نگاری در تپة باستانی ده نو (خوزستان)

بهزاد مفیدی نصرآبادی؛ آزیتا میرزایی

دوره 5، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 89-108

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.35946

چکیده

تپة ده نو در مطالعات سطحالارضی محققین آمریکایی در خوزستان شناسایی و در سال‌هایی ١٩٦٨ و ١٩٧٠ میلادی توسط استو (Steve) مورد بررسی قرار گرفت که طی آن چند آجر کتیبهدار یافت شدند. گنجوی و کارتر (Carter) نیز ... بیشتر تپة ده نو در مطالعات سطحالارضی محققین آمریکایی در خوزستان شناسایی و در سال‌هایی ١٩٦٨ و ١٩٧٠ میلادی توسط استو (Steve) مورد بررسی قرار گرفت که طی آن چند آجر کتیبهدار یافت شدند. گنجوی و کارتر (Carter) نیز در آنجا چند نمونه آجر کتیبهدار پیدا کردند. قدیمیترین آجرنوشته یافت شده مربوط به دوران حکومت پادشاه ایلامی، ایگی هلکی در حدود قرن چهاردهم پیش از میلاد میباشد. پس از او از دیگر شاهان ایلامی، شوتروک ناهونته و پسرش کوتیر ناهونته نیز آجرنوشته هایی به دست آمده که کتیبههای تمامی این شاهان حکایت از ساخت و مرمت معبدی برای الهه منزت دارد. در سال ١٣٧٩ خورشیدی بررسی سطحالارضی تپة ده نو توسط بهزاد مفیدی صورت گرفت. با توجه به نتایج این بررسیها و همچنین اندازهگیریهای ژئوفیزیکی بخشی از تپه در سال 1381 خورشیدی، تصمیم گرفته شد لایههای مختلف این تپة باستانی دقیقتر مطالعه شوند که این مهم در بهار سال 1391 محقق گردید. در این فصل کاوش بهمنظور شناخت آثار ایلامی، در ارتفاعات مختلفی در بدنة مسیل طبیعی موجود در میانه تپه تاریخی، برشهایی ایجاد شد. در لایهنگاری مشخص گردید آثار سدههای اسلامی تقریباًً دو متر از حجم خاک بالایی سطح تپه را دربر گرفته است. بهرغم شناسایی سفالهای دوران پارتی در سطح تپه، بخش کاوش شده فاقد استقرارهای دوران پارتی بود. در عمق حدود دو متری از سطح تپه یعنی در زیر آثار اسلامی، ساختار خشتی بزرگ مربوط به معماری دوران ایلامی آشکار گردید.

بررسی فرآیندهای پس از نهشت شدن: نمونۀ مورد مطالعه، تپۀ فریزی در دشت سبزوار

هادی صبوری؛ حسن طلایی؛ عمران گاراژیان

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 91-111

https://doi.org/10.22059/jarcs.2015.54176

چکیده

محوطههای باستانی پس از طی فرآیند متروک و در نهایت نهشت شدن در مدت زمان طولانی تحتتأثیر فرآیندهای طبیعی و غیر طبیعی تغییر ریخت داده و با توپوگرافی جدیدی نمایان می‌شوند. طی این فرآیند، عوامل طبیعی ... بیشتر محوطههای باستانی پس از طی فرآیند متروک و در نهایت نهشت شدن در مدت زمان طولانی تحتتأثیر فرآیندهای طبیعی و غیر طبیعی تغییر ریخت داده و با توپوگرافی جدیدی نمایان می‌شوند. طی این فرآیند، عوامل طبیعی با توجه به مشخصات و اقتضاهای زیست' بومی و منطقهای از یک طرف و عوامل غیر طبیعی نظیر فعالیت‌های متعدد انسانی از طرف دیگر، به شکل‌های مختلف در جهت تغییر ریخت محوطه و آثار آن ایفای نقش می‌کنند. در واقع، تجزیه و تحلیل این عوامل در بافت محوطۀ باستانی، فرآیندهایی را که سرگذشت استقرار را پس از شکلگیری لایههای فرهنگی شکل می‌دهند، آشکار می‌سازد. به بیان دیگر، با مطالعۀ فرآیندهای پس از نهشت شدن (Post depositional processes) در یک محوطه، در پی دستیابی به اطلاعات و الگوهایی هستیم که موجب شکلگیری ریخت و ناهمواری محوطه به شکل معاصر آن شده‌اند. در همین راستای موضوع، بررسی‌های اولیه در تپۀ فریزی نشان می‌دهد که این محوطه پس از فرآیند نهشت شدن و تشکیل لایههای باستانی، تحت تأثیر عوامل طبیعی با ویژگی‌های زیست' بومی خاص منطقه، به شکل امروزی آن و با توپوگرافی خاص خود درآمده است. این محوطه در شمال غرب سبزوار و در حاشیۀ جنوب جاده سبزوار' اسفراین واقع شده است. با توجه به بررسی‌های انجام شده عمده آثار فریزی مربوط به عصر مفرغ و عمدتاً متعلق به فرهنگ بلخی' مروی (BMAC1) است. با توجه به پراکنش آثار سطحی در این محوطه، می‌توان از آن به عنوان یکی از گسترده‌ترین استقرارهای فرهنگ یاد شده در شمال شرق ایران یاد کرد. هدف از مطالعۀ فرآیندهای پس از نهشت شدن در محوطۀ فریزی، استخراج الگوهای شکلگیری نهشتها و لایههای فرهنگی پس از متروک شدن محوطه و بررسی عوامل مختلف اقلیمی، زیست' بومی و انسانی در جهت این تغییر شکل‌ها و سرگذشت‌هاست.

گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش باستان‌شناختی محوطة کول‌تپة هادیشهر، شمال‌ غرب ایران

اکبر عابدی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 91-111

https://doi.org/10.22059/jarcs.2016.59497

چکیده

محوطة کول‌تپه با ارتفاع 967 متر از سطح دریا تپه‌ای است به وسعت تقریبی 6 هکتار و به ارتفاع 19 متر از سطح زمین‌های اطراف که در میان باغها و مزارع کشاورزی هادیشهر واقع شده است. دومین فصل کاوش در این محوطه ... بیشتر

تعیین عملکرد و طرح معماری واحدهای نجومی مکشوفه در رصدخانه مراغه

جواد شکاری نیری

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 91-109

https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61771

چکیده

پس از کاوش در سایت ویران رصدخانۀ مراغه، غیر از شالودههایی با پلانهای مدور، چیز دیگری از ساختارمعماری آن یافت نشد. با گذشت حدود 40 سال، طرح و شکل برخی از واحدهای نجومی رصدخانه، مشخص نبود. حفار رصدخانه ... بیشتر پس از کاوش در سایت ویران رصدخانۀ مراغه، غیر از شالودههایی با پلانهای مدور، چیز دیگری از ساختارمعماری آن یافت نشد. با گذشت حدود 40 سال، طرح و شکل برخی از واحدهای نجومی رصدخانه، مشخص نبود. حفار رصدخانه در بارۀ شکل و عملکرد آنها به حدس و گمان پرداخت و امیدوار بود که پژوهشگران در آینده بتوانند گرهگشای معمای آنها باشند. این موضوع که کاربری یا عملکرد واحدهای معماری نجومی رصدخانه چگونه بوده است و این واحدها سرپوشیده بودهاند یا خیر، پرسشهای اساسی در پژوهش حاضر بود که حتی کاوشگران رصدخانه هم پاسخی به آنها نداده بودند. فرضیۀ ما این بود که با مطالعه در معماری رصدخانههای قدیمی سایر نقاط جهان، میتوان طرح، شکل و حتی احتمالاً عملکرد واحدهای معماری این رصدخانه را پیدا کرد. فرضیۀ دوم دربارۀ عملکرد یکسان یا مشابه یا مرتبط دو واحد مدوری بود که نزدیک بههم و همشکل بود. دستآورد اصلی مقاله، یافتن طرح اصلی و عملکرد تعدادی از واحدهای نجومی این رصدخانه بر اساس انجام بررسیها و مقایسه‌های دقیق با رصدخانۀ جیپور هند است. بررسی میدانی و متنی منابع و مقایسه و تطبیق مدارک و منابع برای نتیجهگیری، روش اصلی تحقیق را شامل میشود. احیای عملکرد اصلی واحدهای معماری رصدخانه، همراه با رونق گردشگری علمی و تلاش برای ثبت جهانی این اثر از اهداف پژوهش حاضر است.

فریومَد و مسجد جامع آن

محمد ابراهیم زارعی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 93-128

چکیده

فریومد اکنون یکی از دهستانهای بخش میامی شهرستان شاهرود است که در شرق استان سمنان واقع شده است. بنا به قول حمدالله مستوفی این شهر در قرن هشتم هـ .ق. مرکز بخش جوین بوده است .در زمان ایلخانان اعتبار بالایی ... بیشتر فریومد اکنون یکی از دهستانهای بخش میامی شهرستان شاهرود است که در شرق استان سمنان واقع شده است. بنا به قول حمدالله مستوفی این شهر در قرن هشتم هـ .ق. مرکز بخش جوین بوده است .در زمان ایلخانان اعتبار بالایی داشته است. در منابع تاریخی نام این شهر ذکر شده است. دولتشاه سمرقندی از عمارت شهرستان فرومد نام برده و از آن به زیبایی و شکوه یاد می‌کند. مهمترین اثر به جای مانده از شهر فریومد، مسجد جامع آن است. بنای قدیمی آن احتمالاً مربوط به اواخر دورة سلجوقی و اوایل دورة خوارزمشاهی است. براساس شواهد و مدارک موجود به احتمال فراوان در دورة خوارزمشاهی و ایلخانان بازسازی کامل شده است. این بنا از نظر معماری حائز اهمیت است. مسجد جامع عموما نماد شهر در دوره اسلامی است. علاوه بر این هم فضاهای عمومی شهری از جمله بیماستان در فریومد وجود داشته است. بنابر این مسجد جامع ارتباط کالبدی و فضایی با شهر برقرار نموده است. مسجد جامع فریومد را می‌توان به عنوان موزة تزئینات معماری ایران در دورة اسلامی محسوب نمود. دارای نقشه دو ایوانی است، ایوانهای مسجد نسبت به صحن مرتفع است، نزدیکی ایوانها به هم موجب کم وسعت شدن صحن مسجد گردیده است. نداشتن مناره یا گلدسته در روی ایوان‌ها و سر در ورودی آن، وجود تزئینات سفالکاری پرکار با طرحهای هندسی بدیع و زیبا، استفاده از خطوط کوفی و ثلث و ریحان گچبری شده حاوی آیات قرآنی و احادیث، همراه با طرحهای گیاهی و هندسی از ویژگی‌های بارز آن است.

بررسی و تحلیل الگوی استقراری محوطه‌های مس‌وسنگ و مفرغ حاشیه جنوبشرقی دشت ملایر

مجید ساریخانی؛ محمود حیدریان؛ پروانه احمد طجری

دوره 9، شماره 1 ، خرداد 1396، ، صفحه 93-112

https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.64007

چکیده

زاگرس مرکزی و نواحی شرقی آن به‌لحاظ زیست‌محیطی شرایط به‌نسبت مناسبی برای شکل‌گیری استقرارهای باستانی دارند. از جمله نواحی شرقی آن میتوان به دشت میان‌کوهی ملایر اشاره کرد که در مجاورت دشت‌های ... بیشتر زاگرس مرکزی و نواحی شرقی آن به‌لحاظ زیست‌محیطی شرایط به‌نسبت مناسبی برای شکل‌گیری استقرارهای باستانی دارند. از جمله نواحی شرقی آن میتوان به دشت میان‌کوهی ملایر اشاره کرد که در مجاورت دشت‌های همدان، نهاوند و بروجرد قرار گرفته است. طبق شواهد باستان‌شناختی، شروع استقرار در این دشت از دوره مسو‌سنگ قدیم است؛ هرچند با بررسی‌های سال‌های اخیر، چندین محوطه از دوران نوسنگی نیز در منطقه شناسایی شده است. پژوهش حاضر به بررسی استقرارهای مسو‌سنگ و مفرغ حاشیه جنوب شرقی این دشت می‌پردازد. اساس این پژوهش بر مطالعه داده‌های باستان‌شناختی حاصل از بررسی این حوزه استوار است. تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده الگوی استقراری محوطه‌ها با استفاده از نرمافزار ArcGIS، روشهای آماری چندمتغیره، دادههای مکانی رقومی و عوامل زیستمحیطی بهصورت تقسیم طبقات ارائه شده است. مطالعه میزان تأثیر و تأثر فرهنگ‌های مناطق هم‌جوار و تبیین تحولات اجتماعی ـ فرهنگی حوزه بر اساس داده‌های باستان‌شناختی از دیگر مباحث مطرح در این پژوهش است. با توجه به مقایسه و تطبیق داده‌ها بیشترین ارتباطات فرهنگی منطقه با زاگرس مرکزی و دشت کنگاور بوده و با آنالیز خوشهای، در هر دوره دو بافت پراکنشی در منطقه مورد مطالعه، براساس توزیع عناصر محیطی مشاهده شد.

Archaeological Lnvestigation of Administrative Documents and Records within the Chalcolithic Societies of Northwestern Iran

Reza Rezaloo؛ Ali Karimikiya؛ Akbar Abedi؛ Rouhollah Mohammadi

دوره 15، شماره 2 ، آذر 1402، ، صفحه 93-112

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.364958.143230

چکیده

Analyzing administrative documents holds significant importance within the realms of archaeology and sociology, akin to the study of other archaeological evidence. These examinations play a pivotal role in reconstructing various systems, encompassing management, social dynamics, economic structures, and political frameworks. Delving into administrative management ... بیشتر Analyzing administrative documents holds significant importance within the realms of archaeology and sociology, akin to the study of other archaeological evidence. These examinations play a pivotal role in reconstructing various systems, encompassing management, social dynamics, economic structures, and political frameworks. Delving into administrative management within prehistoric societies unveils the intricate social intricacies and the supervision exercised by a designated leader or head over a subordinate group, representing an internal control mechanism. Notably, seals, impressions on seals, and diverse accounting artifacts serve as pivotal administrative documents. However, the exploration and investigation of such cultural data in northwestern Iran remain relatively scarce. Therefore, the current study endeavors to present, evaluate, and scrutinize the administrative records of Chalcolithic societies in northwestern Iran, employing a descriptive-analytical approach. Numerous inquiries persist without resolution regarding the administrative records and evidence pertaining to the later prehistory of northwest Iran. Ambiguity surrounds the quantification of Chalcolithic administrative documents within this region. Furthermore, the methodology for analyzing and evaluating the ownership and managerial evidence from the later prehistoric era in this area remains unclear. Addressing these uncertainties can establish a definitive framework and a solid foundation for investigating these matters in northwest Iran. Leveraging administrative data obtained from various sites including Tepe Chay Khoy, Chakhmaqluq, Tepe Kulyeri (Tepe Caravanserai), Sohachay Tepe, and others, the authors conduct an assessment of managerial evidence in the northwestern region of Iran. Furthermore, utilizing extant cultural artifacts and drawing upon the outcomes of prior studies facilitates an exploration into phenomena such as long-distance trade, economic endeavors, social intricacies, and cultural exchanges with neighboring areas

مطالعه تزیینات گچ‌بری آرامگاه میر‌زبیر سیرجان و بررسی انتساب آن به هنرمندان کرمانی

زهرا راشدنیا؛ احمد صالحی کاخکی؛ بهاره تقوی نژاد

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 95-114

https://doi.org/10.22059/jarcs.2018.221865.142359

چکیده

آرامگاه میرزبیر، در روستای شریفآبادِ سیرجان، دارای تزیینات گچبری زیبا و پرکاری همانند؛ محراب، کتیبهکمربندی، طاقنماها، گوشوارهها و ... است که تاکنون مطالعه کامل و همهجانبهای ... بیشتر آرامگاه میرزبیر، در روستای شریفآبادِ سیرجان، دارای تزیینات گچبری زیبا و پرکاری همانند؛ محراب، کتیبهکمربندی، طاقنماها، گوشوارهها و ... است که تاکنون مطالعه کامل و همهجانبهای دربارهی این اثر و هنرمند سازنده این تزیینات، صورت نگرفته است. در این پژوهش برآن شدیم تا به دلیل تشابه گچبریهای این بنا، از لحاظ ساختار، نقوش و کتیبه، با گچبریهای امامزاده ربیعهخاتون اشترجان، مسجد کوچهمیر نطنز و مسجد کرمانی تربتجام، که دارای امضای هنرمندان کرمانی هستند، ضمن اشاره به محرابهایی که اثر صُنع هنرمندان کرمانی است، ویژگیهای بصری آنها را، مبنای مطالعه تطبیقی خود، قرار دهیم و به اهدافی همچون؛ مطالعه تزیینات گچبری آرامگاه میرزبیر سیرجان و نیز بررسی دلایل انتساب آن به هنرمندان کرمانی دست یابیم. روش یافته اندوزی بر پایه مطالعات میدانی همچون بازدید از بناهای مورد مطالعه و عکس‌برداری از آنها و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش تاریخی ـ تطبیقی، به تحلیل دادههای به‌دست‌آمده از نمونههای مطالعاتی میپردازد. از این‌رو به دلیل وجوه مشترک بسیار گچبریهای دارای امضای هنرمندان کرمانی با گچبریهای آرامگاه میرزبیر سیرجان، چه در ساختار آنها مانند؛ مزین شدن لچکی محراب و برخی طاقنماها، با فرمی گرد، مماس بودن این فرم گرد در تمام لچکیها با دیواره محیطی لچکی و چه در نقشمایهها همانند؛ گل و برگهای ختایی با تزیینات رویهسازی مشترک و نیز در کتیبهها مثل؛ قرار دادن جایگاهی ثابت، برای ثبت کتیبههای حاوی؛ نام هنرمند سازنده و تاریخ ساخت محراب، فشردگی و شلوغی کتیبههای کمربندی و ... به‌احتمال‌قوی میتوان گفت که، تزیینات گچبری این بنا نیز، کار هنرمندان کرمانی است.

آنالیز عنصری سکه‌های الیمایی موزة شخصی محمد صفار به روش پیکسی

بهزاد حسینی سربیشه؛ حمزه قبادی زاده؛ علی اصغر سلحشور؛ مهدی جاهد؛ موسی سبزی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 95-111

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.71100

چکیده

در این مقاله مجموعهای از سکههای برنزی و نقرهای متعلق به دوران الیمایی با استفاده از دستگاهPIXE مطالعه شده است، تا از طریق تجزیه عنصری و مشخصکردن ترکیبات شیمیایی فلزات بتوان به نتایج سودمندی ... بیشتر

The Chinese Ceramics Unearthed from the Site of Jahan Nama Palace

Hakimeh Razeghi Mansor؛ Ran Zhang؛ Bagher Soljo؛ Bin Chen؛ Guangyao Wang

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 95-116

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323643.143019

چکیده

As an important type of ancient artwork, the Chinese blue and white porcelain entered Iran through the artists and merchants during the Safavid era (1501–1736 AD), and it strongly influenced the Islamic ceramic industry at that time. Chinese blue and white porcelain wares can be considered as the most decorative ceramic art. Bowls and plates with a floral ... بیشتر

سازمان اداری تپه چغاماران ماهیدشت در عصر مفرغ قدیم: پیشنهاد یک فرضیه

علی خایانی؛ کمال الدین نیکنامی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 97-116

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73101

چکیده

مقاله‌ی پیش رو بر اساس مدارک اداری کاوش شده در تپه چغاماران ماهیدشت و همچنین پژوهش‌ها و کارهای میدانی که پیش‌تر در این منطقه انجام‌شده به ارائه‌ی یک فرضیه‌ در مورد سازمان اداری این محوطه و ماهیدشت ... بیشتر مقاله‌ی پیش رو بر اساس مدارک اداری کاوش شده در تپه چغاماران ماهیدشت و همچنین پژوهش‌ها و کارهای میدانی که پیش‌تر در این منطقه انجام‌شده به ارائه‌ی یک فرضیه‌ در مورد سازمان اداری این محوطه و ماهیدشت در عصر مفرغ قدیم می‌پردازد. بر اساس این فرضیه، جوامع ساکن منطقه برای سازگاری با شرایط اجتماعی- اقتصادی و سیاسی پایان هزاره چهارم و آغاز هزاره سوم ق.م و در تلاش برای تنوع بخشیدن به شیوه‌های معیشتی خود یک اقتصاد دوگانه‌ی آمیخته از کشاورزی و دام‌پروریِ روستامحور را شکل داده بودند که شامل گروه‌های کشاورز یکجانشین و گروه‌های دام‌پرور کوچ‌روی بود که می‌توانستند ضمن بهره‌گیری از ظرفیت بالای دام‌پروری ‌منطقه در ساماندهی دوباره‌ی تجارت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایفای نقش کنند. سازمان اداری این جوامع می‌بایست با غیبت گروه‌های کوچ‌رو در روستا در بخش‌هایی از طول سال سازگار می‌شد، بنابراین یک سازمان اداری اشتراکی شکل گرفت که در آن گروه‌های مختلف مردم می‌توانستند تولیدات، مواد غذایی و دارایی‌های خود را در یک مرکز اداری مشترک ذخیره کرده و در هنگام نیاز به آن دسترسی پیدا کنند، درنتیجه همه‌ی گروه‌ها به‌ویژه گروه‌های کوچ‌رو می‌توانستند از حفظ و کنترل دارایی‌های خود در روستا اطمینان پیدا کنند. آزمودن این فرضیه نیازمند انجام پژوهش‌های بیشتر و جامع‌تر در مورد مدارک اداری پیداشده در این منطقه و همچنین انجام پژوهش‌های موزه‌ای و کارهای میدانی است.

روند ضرب سکه در حکومت یونانی باختر از ابتدا تا سقوط

نعمت‌اله علی‌محمدی؛ محرم باستانی

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 99-112

https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.50397

چکیده

سکه و روند ضرب آن، به عنوان یکی از شاخص‌های تمدن به حساب می‌آید که در ادوار تاریخی دچار تغییر و تحول می‌شوند. شدت ضعف و قوت حکومت‌ها در روند آنها تأثیری بهسزای داشته است؛ بهطوریکه در یک زمان در ... بیشتر

تأثیر نقوش تزیینی دورۀ ساسانی بر تزیینات نگارهای گیاهی– اسلیمی مساجد شاخص دورۀ آل‌بویه: مورد مطالعاتی نگاره‌های مسجد جورجیر، مسجد جامع نائین و مسجد جامع زواره

حمیدرضا جانسوز؛ بیتا سودایی

دوره 13، شماره 2 ، شهریور 1400، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.292326.142805

چکیده

ایدئولوژی جوامع در شکلگیری آرایه‌های هنری تأثیر بسزایی دارند، در هنر اسلامی، نقوش گیاهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و بخش زیادی از تزئینات هنر اسلامی را به خود اختصاص داده‌اند. باور به تقدس و اساطیری ... بیشتر ایدئولوژی جوامع در شکلگیری آرایه‌های هنری تأثیر بسزایی دارند، در هنر اسلامی، نقوش گیاهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و بخش زیادی از تزئینات هنر اسلامی را به خود اختصاص داده‌اند. باور به تقدس و اساطیری بودن این نقوش از جمله باورهایی است که از دیرباز در اندیشۀ ایرانیان دیده می‌شود و پس از اسلام نیز در پیوند با حکمت اسلامی تداوم‌یافته است. با به قدرت رسیدن آل‌بویه، همراه با اندیشه‌های اسلامی - شیعی، شاهد رشد و شکوفایی اندیشه‌های ساسانی در هنر این دوره هستیم. آثار هنری شکل‌گرفته در این بستر، بازتاب عقاید و فرهنگ دوران قبل از خود هستند که در قالب نمادین درآمده‌اند. عناصر شناختی شکل‌دهنده به این بینش‌ها، با روش نگاره‌شناسی و مطالعه هم‌زمان اجتماعی قابل‌شناسایی است. پژوهش حاضر به دنبال بیان مفاهیم نهفته در نقوش گیاهی به‌ کار رفته در هنر دوران آل‌بویه و تأثیرپذیری آن از اندیشه و هنر قبل از اسلام به منظور شناسایی باورهای مذهبی حاکم بر این دوران است. پرسش اصلی پژوهش در مورد چیستی و چرایی شباهت‌ها و تمایزات فنی و بصری نگاره‌های گیاهی در هنر آل‌بویه با هنر قبل از خود است. بدین منظور هدف از این پژوهش بررسی و بازنمایی نمادهای ایرانی در پیدایش نقوش و زمینۀ کاربرد آن‌ها در هنر اسلامی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد نشانه‌شناسی به بررسی روند شکل‌گیری نقوش اسلیمی پرداخته است و بدین منظور نگاره‌های گیاهی مسجد جورجیر، مسجد جامع نائین و مسجد جامع زواره را مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان می‌دهد نقوش به کاررفته در تزئینات مساجد شاخص آل‌بویه بن‌مایه هنر ساسانی دارند و شاهد نگرش و عقاید ایرانی در شکل‌گیری نگاره‌های گیاهی- اسلیمی این مساجد هستیم. همراه با این تأثیرپذیری و شکل‌گیری فرهنگ اسلامی، هنرمندان مسلمان نقوش جدیدی خلق می‌کنند.

دشت مغان در دورة ساسانی

کریم علیزاده

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1388، ، صفحه 109-117

چکیده

طبق بررسی‌های پیمایشی، بررسی تصاویر هوایی و ماهواره‌ای و کاوش‌های باستان شناختی که در چند سال اخیر در دشت مغان انجام شده، نویسندة مقاله می‌کوشد تا آن بخش از یافته‌های پروژة باستان شناسی دشت ... بیشتر

Analysis of Neolithic Chipped Stones of South Lut and their Comparative Study with Southern Zagros Industries

Maryam Shakouei؛ Omran Garazhian؛ Rahmat Abbasnejad Seresti؛ Mohammad Ghamari Fatideh

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 111-132

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.305941.142899

چکیده

Artifacts recovered from the Bam surface survey and Tal Atashi excavations, as well as Kerman's discoveries, have sometimes been compared to the Neolithic industries of Balochistan, Pakistan, and have sometimes been described as having local characteristics. In this article, we analyze the artifacts mentioned with the samples found in the South Zagros according ... بیشتر

بررسی و تحلیل باستان‌شناختی الگوهای استقراری دشت همدان-بهار از آغاز دوران اسلامی تا پایان دوره صفوی

محمد شعبانی؛ مریم محمدی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 117-141

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.272876.142661

چکیده

دشت همدان بهار یکی از مهم‌ترین کانون‌های استقرار جوامع انسانی در دوره‌های مختلف پیش از تاریخی، تاریخی و به ویژه دوران اسلامی بوده است. این دشت در سال‌های 1385 و 1388 با هدف شناسایی محوطه‌های استقراری بررسی ... بیشتر دشت همدان بهار یکی از مهم‌ترین کانون‌های استقرار جوامع انسانی در دوره‌های مختلف پیش از تاریخی، تاریخی و به ویژه دوران اسلامی بوده است. این دشت در سال‌های 1385 و 1388 با هدف شناسایی محوطه‌های استقراری بررسی شده است اما به منظور مطالعه الگوهای استقراری محوطه‌های اسلامی و برای پاسخ به سوالاتی از قبیل؛ مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری محوطه‌های دوران اسلامی دشت همدان چه بوده است؟ و حجم عمده مکان‌های استقراری دشت همدان مربوط به چه قرونی از دوران اسلامی است؟ در تابستان سال 1394 مورد بازنگری قرار گرفت. در این بررسی باستان‌شناسی تعداد 14 محوطه بازبینی و 2 محوطه نویافته اسلامی شناسایی گردید و برای درک بهتر الگوهای استقراری، اطلاعات مکانی آن‌ها از قبیل؛ موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های زمین‌شناختی محدوده محوطه، ارتفاع از سطح زمین‌های اطراف، شکل محوطه‌ها، مساحت، دسترسی به منابع آب، مسیرهای دسترسی و اطلاعاتی از این دست در فضای نرم‌افزار GIS وارد شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به دلیل اهمیت جایگاه داده‌های سفالی در گاهنگاری نسبی یک منطقه بعد از مطالعات گونه‌شناختی سفالینه‌ها و شناخت انواع تولیدات شاخص سفالی، مشخص گردید که محوطه‌های اسلامی دشت همدان بر اساس دو عامل زمین‌های حاصلخیز و مسیرهای کاروانرو پراکنده شده‌اند و وجود ویژگی‌های دفاعی در برخی از محوطه‌هایی که در کنار مسیرهای کاروانرو قرار دارند، نشان از اهمیت این موضوع در پراکنش محوطه‌ها دارد.

نقدی بر ماهیت میترائیسم معبد مراغه

بهروز عمرانی؛ امین مرادی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 117-138

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.298298.142853

چکیده

مطالعات صورت گرفته پیرامون معماری صخره‌ای بنای موسوم به «معبد مراغه» هرچند منجر به تأیید کارکردهای آئینی مذهبیِ آن بوده است؛ با این حال، کنجکاوی‌های صورت گرفته در زمینۀ هویت معماری و انتساب آن ... بیشتر

کُنش انسان و محیط در دوران اسلامیِ دشت قروه، شمال‌غربی پهنۀ سنندج-سیرجان

فرشته شریفی؛ محمد ابراهیم زارعی

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 117-139

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.297419.142848

چکیده

دشت قروه در جنوب شرقی استان کردستان واقع شده است و از مناطق مرتفع زاگرس محسوب میشود. این دشت در نوار یا پهنۀ مورب سنندج-سیرجان قرار گرفته است. بارزترین ویژگی این دشت تفاوت در ساختار زمین شناسی ... بیشتر دشت قروه در جنوب شرقی استان کردستان واقع شده است و از مناطق مرتفع زاگرس محسوب میشود. این دشت در نوار یا پهنۀ مورب سنندج-سیرجان قرار گرفته است. بارزترین ویژگی این دشت تفاوت در ساختار زمین شناسی و زیست-محیط شمال و جنوب آن است. همین عامل باعث شده توزیع سکونت گاه ها در این دو بخش کاملاً متفاوت باشد. دشت قروه در سال 1397 مورد بررسی و بازنگری باستان شناسی قرار گرفت. نتیجه این بررسی شناسایی 243 اثر است که حاکی از استقرار و استمرار انسان از دوره مس‌سنگی میانه تا حال حاضر بود که بیش از 100 محوطه برای نخستین بار شناسایی شدند. از این تعداد، محوطه های دوره اسلامی سهم بیشتری دارد. نوشتۀ حاضر بر پایۀ یافته های باستان شناسی مربوط به دوران اسلامی حاصل از این بررسی شکل‌گرفته که با سنجش متون تاریخی، عکس های ماهورهای و نقشه های Gis و زمین شناسی سعی در بازسازی منظر سکونت گاه های این دوران و نحوۀ کاربری اراضی مورد بحث قرار خواهد گرفت. در این پژوهش محوطه های شناسایی شدۀ دوران اسلامی در قالب سه دورۀ قرون اولیه، میانه و متأخر تقسیم بندی شده اند هدف از این پژوهش مطالعه ارتباط انسان با محیط در دوران اسلامی این منطقه است. از جمله پرسش هایی که در این پژوهش مطرح هستند عبارت‌اند از: چه عواملی باعث شکل گیری سکونتگاه های دوران اسلامی بوده است؟ الگوی استقرار محوطه های اسلامی در دشت قروه به چه صورت است؟ آیا دشت قروه در دوران اسلامی مرکزیت شهری داشته است؟ از جمله عواملی مانند منابع آب و زمین حاصلخیز، راه ها و معادن در شکل گیری زیستگاه های دشت قروه نقش بسیار قابل ملاحظه ای داشته است. زیستگاه های شمال دشت بیشتر به صورت خطی و بر تراس رودخانه ها شکل گرفته اند و در مقابل در جنوب دشت عواملی از جمله زمینه ای کشاورزی، مسیرهای ارتباطی و منابع آبی در شکل گیری این محوطه ها اهمیت بسزایی داشته است. به نظر می رسد نقش محوطه های بزرگ‌ تر در ایجاد زیستگاه‌های کوچک و اقماری در بخش جنوبی –احتمالاً سیستم مکان مرکزی- بی‌تأثیر نبوده است.

مطالعۀ مقدماتی و معرفی مجموعه مُهرهای مکشوفه از گورستان اشکانی وِستِمین کیاسرِ ساری، بر اساس کاوش‌های سال 1394 - 1396-1397

عبدالمطلب شریفی هولایی؛ بهمن فیروز مندی شیره جینی؛ کمال الدین نیکنامی

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 119-140

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.343035.143152

چکیده

محوطۀ وِستِمین در هشتاد کیلومتری جنوب شهر ساری نه کیلومتری جنوب‌شرقی شهر کیاسر، مرکز بخش چهاردانگه از توابع شهرستان ساری و مرکز استان مازندران واقع شده است. وِستمین نام روستایی که محوطه تاریخی کاوش ... بیشتر محوطۀ وِستِمین در هشتاد کیلومتری جنوب شهر ساری نه کیلومتری جنوب‌شرقی شهر کیاسر، مرکز بخش چهاردانگه از توابع شهرستان ساری و مرکز استان مازندران واقع شده است. وِستمین نام روستایی که محوطه تاریخی کاوش شده در سه کیلومتری شمال آن قرار دارد. نام اصلی این محوطه «لِتسر» است. محوطه تاریخی وستمین شامل گورستان شرقی، گورستان غربی، محوطه استقراری، قلعه و گورستان اسلامی است. محوطۀ وِستِمین نخستین محوطه اشکانی در مازندران است که مورد کاوش باستان شناختی قرار گرفته است. آنچه گورستان این محوطه را از دیگر گورستانهای مکشوفه در حوزۀ فرهنگی اشکانیان متمایز می نماید، گورستان غربی آن شامل گور دخمه‌های خانوادگی است که از نظر معماری منحصر به فرد است. تدفین‌ها در داخل دخمه‌ها دسته‌جمعی می‌باشند. تعداد افرادی که درون دخمه‌ها دفن شده‌اند، از یک تا پنج مورد متفاوت و شیوه تدفین آنها عمدتاً چمباتمه ای است. در مقاله پیش رو نگارندگان بر آن است که ضمن توصیف مُهرها، به گونه‌شناسی و کاربری آن‌ها بپردازد و آین شاخص را تبیین و تفسیر نمایید. از بررسی های های به عمل آمده می توان استنتاج کرد که به دلیل نبود منابع کافی بعضی از پژوهشگران در تشخیص مُهرهای اشکانی دچار اشتباه می‌شوند. برخی از پژوهشگران مُهرهای اشکانی را به دورۀ سلوکی و برخی دیگر آن را به دورۀ ساسانی نسبت می‌دهند. ولی در مقاله حاضر نشان داده خواهد شد که مهرهای اشکانی مانند دیگر پدیده‌های هنری متأثر از دورهای قبل و تأثیرگذار بر روی مهرهای شمارۀ بعد از خود یعنی مهرهای ساسانی است. جنس مهرها و مهرهای انگشتری وستمین متنوع و از جنس سنگ عقیق، نقره، آهن و مفرغ است. نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، پرنده، نقش سوار و نقش آتشدان از جمله نقوش یافت شده در روی مهرهای وستمین است. در استفاده از مهرها به عنوان هدیه، جنسیت متوفی مطرح نبوده و این آثار علاوه بر مردان، به همراه زنان نیز به دست آمده‌اند. به نظر می‌رسد که مهرهای وستمین در گروه مهرهای شخصی قرار می‌گیرد. با توجه به مقایسه مُهرهای وستمین با مُهرهای محوطه اشکانی ولم، مرسین چال، حسنی محله، خرم رود و نوروز محله باید گفت مُهرهای وستمین مربوط به دورۀ اشکانی است.

روستاهای آغازین و استقرارهای پیش از تاریخی کهن درحوضه آبریز ابهر رود، شرق استان زنجان

شکوه خسروی؛ حمید خطیب شهیدی؛ حامد وحدتی نسب؛ سجاد علی بیگی؛ ابوالفضل عالی

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 131-154

https://doi.org/10.22059/jarcs.2012.35379

چکیده

حوضه آبریز رودخانه ابهر، منطقه‌ای مهم در مطالعات باستان‌شناسی حاشیه شمال غربی فلات مرکزی، غرب و شمال غربی ایران به شمار می‌رود. مطالعه و شناخت این منطقه، با توجه به قابلیت‌های زیست محیطی و موقعیت ... بیشتر حوضه آبریز رودخانه ابهر، منطقه‌ای مهم در مطالعات باستان‌شناسی حاشیه شمال غربی فلات مرکزی، غرب و شمال غربی ایران به شمار می‌رود. مطالعه و شناخت این منطقه، با توجه به قابلیت‌های زیست محیطی و موقعیت جغرافیایی‌اش، در درک روابط منطقه‌ای و بر هم‌کنش‌های فرامنطقه‌ای میان مناطق جغرافیایی - فرهنگی یاد شده، بسیار مهم و درخور توجه است. با این وجود، تاکنون توجه چندانی به مطالعات باستان‌شناسی منطقه نشده و دانش ما از وضعیت استقرارهای کهن و ماهیت استقرارهای آن بسیار اندک و ناقص است. بررسی باستان‌شناختی حوضه آبریز ابهر رود، در دو فصل در سال‌های 1382 و 1384 به انجام رسید. در این بررسی، 257 محوطه و اثر باستانی، از دوره پارینه سنگی قدیم تا دوره معاصر شناسایی و مورد مطالعه مقدماتی قرار گرفت. از این تعداد، 34 محوطه با بقایای دوران پیش از تاریخ شناسایی شد. بر اساس نتایج بررسی، بیشترین شمار استقرارها مربوط به دوره مس و سنگ و کمترین شمار آنها، مربوط به دوره پارینه‌سنگی و نوسنگی است. بیشتر محوطه‌های شناخته شده، به احتمال زیاد بقایای روستاهای پیش از تاریخی بزرگ و کوچکی است که در بخش‌های مختلف حوضه، در دشت تا ارتفاعات صعب‌العبور پراکنده‌اند. مطالعه مقدماتی یافته‌های سطحی این استقرارها، نشان دهنده ارتباطات فرهنگی نزدیکی با فرهنگ‌های پیش از تاریخی فلات مرکزی، غرب و شمال غرب ایران، در دوره نوسنگی تا عصر مفرغ متأخر است. نگارندگان در این نوشتار، به مطالعه و بررسی این استقرارها پرداخته‌اند.

تحول ساختار معماری برج‌های خاموشی از دورة ساسانی تا سده های متأخر اسلامی

سید مهدی موسوی نیا

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 131-153

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.320017.142996

چکیده

یکی از سنت‌های تدفینی در آئین زردشتی واگذاری و دفن مردگان در برج‌های خاموشی است. در این شیوة تدفین که ریشه‌های آن به فرهنگ‌های پیش از تاریخ لوانت، آسیای صغیر و ایران بازمی‌گردد، جسد در فضای باز و یا ... بیشتر یکی از سنت‌های تدفینی در آئین زردشتی واگذاری و دفن مردگان در برج‌های خاموشی است. در این شیوة تدفین که ریشه‌های آن به فرهنگ‌های پیش از تاریخ لوانت، آسیای صغیر و ایران بازمی‌گردد، جسد در فضای باز و یا در سازه‌های مرتبط با تدفین قرار می‌گیرد و پس از جدا شدن گوشت از استخوان، یا در محل باقی می‌ماند و یا در قالب تدفین ثانویه استخوان متوفی مجدداً دفن می‌گردد. با اینکه این سنت تدفین در ذیل عنوان واحد برج‌های خاموشی دسته‌بندی می‌شوند از منظر ویژگی‌های معماری تفاوت‌هایی بنیادین با یکدیگر دارند. در تحقیق حاضر تلاش می‌شود با استناد به متون نوشتاری و داده‌های باستان‌شناسی، ضمن تاریخ‌گذاری نسبی برج‌های خاموشی، تحولات شکلی این ساختارهای تدفینی از دورة ساسانی تا سده‌های متأخر اسلامی ارزیابی گردد. با این نگاه سه پرسش قابل طرح است: ۱) ساختار معماری برج‌های خاموشی از دورة ساسانی تا سده‌های متأخر اسلامی تا چه اندازه ادامه داشته و تا چه میزان تحول‌یافته است؟ ۲) چه عواملی در تحولات ایجادشده در ساختار معماری برج‌های خاموشی مؤثر بوده است؟ ۳) آیا می‌توان با استناد به این تحولات، راجع به تاریخ ساخت این فضاهای تدفینی گمانه‌هایی نسبی ارائه نمود؟ به منظور پاسخ به پرسش‌های فوق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای به همراه بررسی مقایسه‌ای مهم‌ترین روش‌های گردآوری اطلاعات در تحقیق پیش رو است. تحقیق حاضر نشان می‌دهد برج‌های خاموشی از چهار الگوی متفاوت معماری تبعیت می‌کنند؛ کیفیت پوشش سقف، نحوة عرضه داشت جسد، تفکیک فضاهای تدفین، موقعیت استودان، نحوة ورود به فضای خورشید نگرشنی، جزئیات ساختار معماری و ایجاد ساختارهای مرتبط با تدفین از مهم‌ترین شاخصهای تمایز برج‌های خاموشی در تاریخ ایران است. تفاوت‌هایی که ریشة برخی از آنها را می‌توان به ۱) مهاجرت و تجمع زردشتیان در یزد و کرمان، ۲) مراودات زردشتیان ایران و هندوستان و ۳) اقدامات مانکجی لیمجی هاتریا در ایران نسبت داد.

بازشناسی طراحی فضای مسجد کهنه دستگردان طبس

محمد ابراهیم زارعی؛ خدیجه شریف کاظمی

دوره 9، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 87-102

https://doi.org/10.22059/jarcs.2018.222947.142367

چکیده

معماران همواره مساجد را به‌عنوان یکی از عناصر مهم معماری بناهای شهری با طرح‌ها و شیوه‌های مختلف و درنظرگرفتن اقلیم، بنا می‌کردند. ناحیه‌ی طبس واقع در جنوب استان خراسان جنوبی همواره نقش مهمی در تاریخ، ... بیشتر معماران همواره مساجد را به‌عنوان یکی از عناصر مهم معماری بناهای شهری با طرح‌ها و شیوه‌های مختلف و درنظرگرفتن اقلیم، بنا می‌کردند. ناحیه‌ی طبس واقع در جنوب استان خراسان جنوبی همواره نقش مهمی در تاریخ، هنر و فرهنگ ایران به‌ویژه در دوران اسلامی داشته است. این مهم را می‌توان از وجود آثار فراوان و ارزشمند به‌جای‌مانده از معماری این ناحیه دریافت. در طی بررسی باستان‌شناسی که در 1394 در بخش دستگردان طبس صورت گرفت، دو مسجد دستگردان و هودر در این منطقه شناسایی شد که از لحاظ ساختار و کارکرد، تاکنون مورد واکاوی و پژوهش قرار نگرفته‌اند. بنای مسجد کهنه ‌دستگردان دارای طرح و نقشه هندسی منحصربه‌فردی است که با مساجد دو ایوانی خراسان در دوران میانی اسلامی قابل‌مقایسه است. ازآنجایی‌که این مسجد موردمطالعه و واکاوی باستان‌شناسانه قرار نگرفته، پژوهش کنونی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. روش به‌کاررفته در این پژوهش، از نوع بنیادین و روش، توصیفی- تحلیلی است. جمع‌آوری یافته‌ها مبتنی بر بررسی‌های میدانی و مطالعه‌ی منابع کتابخانه‌ای از طریق مشاهده و با استفاده از کروکی و تهیه نقشه است. در راستای انجام این پژوهش سعی شده است، با تعیین ماهیت بنای مذکور و مقایسه از طریق دیگر مساجد، موقعیت بافت فرهنگی و تاریخی بنای موردنظر بررسی شود. نتایج بیانگر این مطلب است که با توجه به ساختار بنای مسجد کهنه دستگردان و بافتی که در آن شکل ‌گرفته است، تاریخ ساخت آن به دوران میانی اسلامی، به‌ویژه دوره‌ی ایلخانی بازمی‌گردد.

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده