تعیین عملکرد و طرح معماری واحدهای نجومی مکشوفه در رصدخانه مراغه

شکاری نیری, جواد

doi:10.22059/jarcs.2017.61771

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

جواد شکاری نیری

استادیار گروه مرمت و احیای بناهای تاریخی، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی‌(ره)

https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61771

چکیده

پس از کاوش در سایت ویران رصدخانۀ مراغه، غیر از شالودههایی با پلانهای مدور، چیز دیگری از ساختارمعماری آن یافت نشد. با گذشت حدود 40 سال، طرح و شکل برخی از واحدهای نجومی رصدخانه، مشخص نبود. حفار رصدخانه در بارۀ شکل و عملکرد آنها به حدس و گمان پرداخت و امیدوار بود که پژوهشگران در آینده بتوانند گرهگشای معمای آنها باشند. این موضوع که کاربری یا عملکرد واحدهای معماری نجومی رصدخانه چگونه بوده است و این واحدها سرپوشیده بودهاند یا خیر، پرسشهای اساسی در پژوهش حاضر بود که حتی کاوشگران رصدخانه هم پاسخی به آنها نداده بودند. فرضیۀ ما این بود که با مطالعه در معماری رصدخانههای قدیمی سایر نقاط جهان، میتوان طرح، شکل و حتی احتمالاً عملکرد واحدهای معماری این رصدخانه را پیدا کرد. فرضیۀ دوم دربارۀ عملکرد یکسان یا مشابه یا مرتبط دو واحد مدوری بود که نزدیک بههم و همشکل بود. دستآورد اصلی مقاله، یافتن طرح اصلی و عملکرد تعدادی از واحدهای نجومی این رصدخانه بر اساس انجام بررسیها و مقایسه‌های دقیق با رصدخانۀ جیپور هند است. بررسی میدانی و متنی منابع و مقایسه و تطبیق مدارک و منابع برای نتیجهگیری، روش اصلی تحقیق را شامل میشود. احیای عملکرد اصلی واحدهای معماری رصدخانه، همراه با رونق گردشگری علمی و تلاش برای ثبت جهانی این اثر از اهداف پژوهش حاضر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Determine the Function and Design of Architectural and Astronomical Observatory Discovered in the Maragheh

نویسنده [English]

javad shekari niri

Assistant Professor

چکیده [English]

Based on excavations of the destroyed The Maragheh Observatory it appears to be some circular plan foundations with no architectural evidences. It also seen that the Spatial and formal characteristics of The Observatory architectural units are not specified. The function and use of them are neither specified. The aim of the present paper is to find the architectural organization of the Maragheh Observatory and to answer the basic questions about the shape, arrangement and functional aspects of the observatory that the explorers of the Observatory have not responded to. With the reference to the architecture of the existing ancient observatories the hypothesis was that through a comparative study, an architectural algorithm/pattern could be found and used to determine the shape and arrangement of Maragheh Observatory. For this reason, Jaipur Observatory was selected as the main reference for the architectural comparative study due to its planning and construction imitated from the Maragheh Observatory. This paper also presents the evidences of the functional link between the two juxtaposed units that their foot prints are already existed in the site. It is noted that the restoration of this observatory will also be useful with regard to the development of an attractive and unique archeological and culturally based tourism.

کلیدواژه‌ها [English]

The Maragheh Observatory
jaipur
circular astronomical units
Ram yantra

مراجع

انس‌خان، محمد (1366)، «نقش طوسی در وقایة، تنظیم و تعمیم ریاضیات و نجوم»، یادنامة خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران، صص6- 85.

باقری، محمد (1375)، از سمرقند به کاشان؛ نامههای غیاث الدین جمشید کاشانی به پدرش، ج اول، تهران، علمی و فرهنگی.

طوسی، خواجه نصیرالدین (1391)، زیج ایلخانی، به کوشش یوسف بیگ‌باباپور و مسعود غلامیه، قم ـ تهران، مجمع ذخائر اسلامی و با همکاری کتابخانه مجلس.

رفیعی، علی (1374)، «درآمد رصدخانه و زیج مراغه»، میراث اسلامی ایران، به کوشش رسول جعفریان، قم، ج 2، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، صص447-442.

ساییلی، آیدین (1366)، «خواجه نصیرالدین و رصدخانة مراغه»، یادنامة خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران، صص57 – 75.

شکاری نیری، جواد (1385)، «کنکاش در بقایای رصدخانۀ مراغه؛ نخسین بنیاد بینالمللی علمی پژوهشی عصر ایلخانی»، تاریخ و علوم اجتماعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوم، شماره 2، صص 61- 80 .

ـــــــــــــــــــ (1383)، بررسی مجموعه علمی-مذهبی و تحقیقاتی ربع رشیدی، رسالۀ دکتری، استاد راهنما: دکتر محمود طاووسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

قربانی، ابوالقاسم ( ۱۳۶۸)، کاشانی‌نامه، احوال و آثار غیاث‌الدین جمشیدکاشانی، چ. دوم. تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

طیار مراغی، محمود (1375)، «مدارس و مراکز علمی مراغه»، میراث جاویدان، ش.پ 14، سال چهارم، شماره دوم، تهران، صص 77-78.

مستوفی، حمدالله (۱۳۸۱)، نزهةالقلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز.

ملاکمال ... (1334)، تاریخ صفویان (تاریخـملاکمال)، به تصحیح و تحشیه ابراهیم دهگان، اراک، فروردین.

نوبخت، حبیب‌الله (1352)، «کتابخانة شاپور... کتابخانة مراغه» وحید، شمارۀ سوم، دورۀ یازدهم، شمارۀ پیاپی 114، تهران، صص 273-274.

ویلبر، دونالد (1365)، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانی، ترجمه عبدالله فریار، چاپ دوم، تهران، علمی فرهنگی.

ورجاوند، پرویز (1366)، کاوُش رصدخانه مراغه و نگاهی به پیشینۀ دانش ستارهشناسی در ایران، تهران، امیرکبیر.

ورجاوند، پرویز (1356)، «کشف مجموعة علمی رصدخانه مراغه، یکی از معروفترین مجموعه‌های علمی و نجومی شناخته شده در دنیای شرق»، هنر و مردم، دورۀ 16، ش. 181، صص 2 -15.

Daulat Sing, Rajavat 1995. Astronomical observatory of Jaipur. Jaipur, India, Delta Publications.

Heritage List, Department of Art and Culture, Government of Rajasthan.

http://www1.jamejamonline.ir/printable.aspx?newsnum=100004145379, 1384/12/20, Access 2017.

Iswen, V., and Tiong Y., 2015. Jantra Mantar, Group 07.

ـــــــــــــــــــــــــــــــ, 1993. Sawai Jai Singh Hindu astronomers. Indian Journal of History of Science 28 (2):131-155.

Nath Sharma, Virendra 1995. Sawai Jai Singh II and his astronomy, Delhi, Motilal. Banarsidass, Publisher.

Prins, Marco, 2009. http://www.livius.org/articles/place/ardasir-khureh-firuzabad/Access, 2017.

Vyatkin, Victor, Ulugbek observatory, the observatory and memorial Museum Ulugbek.

Saliba, George 1987. The role of Maragha observatory in the development of Islamic astronomy: a scientific revolution before the Renaissance, Revue de Synthèse, 108, 361–73.

Susan N. Johnson-Roehr 2011. The Spatatialization of knowledge and power at the astronomical observatories Sawai jai Singh II, C. (1721-1743 CE), Ph.D. thesis, Department of Architecture, University of Illinois at Urbana.

UNESCO (Minakshi), 2010. Nomination of Jantar Mantar, Jaipur for inclusion on World.

http://www.ulugbekobservatory.parusinfo.com/en/diggings2.htm, Access, 2017.

http//www.art-and-archaeology.com/india/jaipur/jan1.html, Access, 2014.

http://www.coritour.it/foto_franco_documentazione_jantar-mantar.html, Access, 2017.

Perlus, Barry,(2005) Architecture in the Service of Science, The astronomical observatories of Jai Singh II, http://www.coritour.it/ Architecture_Science_Jantar_Mantar /pg_0001.htm, Access, 2014.

http://www.math.nus.edu.sg/aslaksen/gem-projects/hm/0203-1-07-jantar_mantar.pdf, Access, 2016.

مصاحبه در سایت «نظر آنلاین»، ناگفتههای کشف رصدخانۀ مراغه، 1388، علیاکبر، سرفراز.

http://www.nazaronline.ir/fa/pages/print.php?cid=49, Access, 2017.