مطالعات باستان شناسی - مقالات آماده انتشار

مقاله پژوهشی

مطالعه و معرفی نقش برجسته‌ای نویافته از دوره اشکانی در ارتفاعات دشت گرگان(هیرکان-ورکانه) با تاکید بر ارزیابی جایگاه اثر در بستر توالی فرهنگی منطقه

محمدصادق داوری؛ عل محمد علاءالدین؛ جبرئیل نوکنده؛ حسن باصفا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.300132.142860

چکیده

بااستناد به منابع، هیرکانی باستان جزو سرزمین‌ اولیه حکومت پارت و یکی از اولین متصرفات آنها بشمار می‌رود. بدلیل انتقال مراکز قدرت حکومت پارتیان به مناطق غربی، مؤلفه‌های فرهنگی این دوره در منطقه شمال ... بیشتر بااستناد به منابع، هیرکانی باستان جزو سرزمین‌ اولیه حکومت پارت و یکی از اولین متصرفات آنها بشمار می‌رود. بدلیل انتقال مراکز قدرت حکومت پارتیان به مناطق غربی، مؤلفه‌های فرهنگی این دوره در منطقه شمال شرق ایران کمتر شناخته شده است. در تابستان 1391ه.ش نقش برجسته‌ای در روستای زیارت، شناسایی شد که در حال حاضر تنها نویافته منطقه هیرکانی و شمال شرق ایران محسوب می‌شود. بدلیل فقدان کتیبه و اثری مشابه در منطقه شمال شرق ایران جهت مطالعه تطبیقی، اصلی‌ترین پرسش‌های پژوهش شامل تاریخ ایجاد نقش برجسته؟ و ارزیابی جایگاه اثر در بستر توالی فرهنگی منطقه؟ است. در این پژوهش، علاوه برمعرفی اثر، تلاش می‌شود با مطالعه سبک هنری اثر، مطالعه تطبیقی آن با سایر سبک‌های هنری مورد استفاده در ادوار فرهنگی ایران و نهایتاً ارتباط اثر با توالی فرهنگی منطقه، به سوالات پژوهش پاسخ دهیم. نتایج پژوهش بیانگر اهمیت دره زیارت به عنوان شاهراه اصلی دشت گرگان به دشت سمنان است و این مسیر در دوره پارتی، نقش بسزایی در شکل‌گیری استقرارهای اشکانی منطقه داشته است. با قرارگیری اثر در محدوده پراکنش استقرارهای اشکانی منطقه به عنوان یک خوشه استقراری مجزا، همچنین مطالعه سبک هنری و تکنیک ساخت اثر و شباهت آن با سایر نقوش برجسته دوره اشکانی، این اثر احتمالاً به دستور نخبه سیاسی دوره پارتی منطقه، در حال ساخت بوده که به‌دلایل نامشخص، ناتمام مانده است. این درحالی است که هیرکانی باستان توسط تیرداد اول تصرف و پس از آن توسط آنتیوخوس سوم پس گرفته شد و ممکن است این اثر سند ثبتی یکی از این وقایع باشد.

مقاله پژوهشی

دره شام و مسئله تساهل مذهبی ایلخانان مغول در شمال‌غرب ایران (جلفا)

ثریا افشاری؛ لیلی نیاکان؛ بهروز عمرانی؛ محمد مرتضایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323475.143018

چکیده

در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعه‌ی محوطه‌های دوره‌ی ایلخانی در حاشیه‌ی رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه دره‌ی شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام ... بیشتر در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعه‌ی محوطه‌های دوره‌ی ایلخانی در حاشیه‌ی رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه دره‌ی شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام شد که در نتیجه‌ی آن 53 اثر و محوطه-ی باستانی شناسایی و ثبت شد. موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه‌های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان کریدورهای ارتباطی سبب شده که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره‌های متأخر فرهنگ‌های مختلفی در این محدوده شکل گیرد. به عبارت دیگر، عمده‌ترین عامل در روند شکل‌گیری استقرارهای این منطقه قرار‌گیری آن در مسیر راه‌های تجاری، ارتباطات آسان درون منطقه‌ای و برون منطقه‌ای بویژه در دوره ایلخانان مغول است که در روند تکاملی فرهنگ‌های دره‌ی شام نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت مذهبی این منطقه در دوره ایلخانان مغول که نشانگر تساهل و تسامح مذهبی آنان بر پایه‌ی سیاست گذاری‌های خارجی آنها بود؛ اطلاعات مفیدی از ساختار اجتماعی و مذهبی منطقه در ادوار مختلف فرهنگی به ویژه دوره ایلخانی به دست آمد. به عبارت دیگر بررسی‌های میدانی و تطابق آنها با متون تاریخی روشنگر این مطلب است که در دوره ایلخانان مغول سیاست آزادی مذهبی و فقدان تعصب دینی مغولان که از آن به تسامح و تساهل مذهبی دوره حاکمیت ایلخانان یاد می‌شود منتج از یک‌سری علل و عوامل پیدا و ناپیدا بود که در مجموع برآیندی از سیاست‌ورزی و سیاسی کاری ایشان در امر دین بود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی و معرفی سفال‌های عصرآهن نی تپه: جلگه گرگان

مهدی جاهد؛ کمال الدین نیکنامی؛ جبرئیل نوکنده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 شهریور 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.323464.143017

چکیده

ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود ... بیشتر ورکانه / هیرکانیا (جلگه گرگان، دهستان/مشهد مصریان) از مناطق کلیدی باستان‌شناسی در کلیت جغرافیایی ایران فرهنگی محسوب می‌شود. پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه عمری بیش از صدسال دارد، بااین‌وجود همچنان مسائل اساسی باستان‌شناسی در این حوزه بی‌پاسخ‌مانده است. ازجمله این مسائل می‌توان به عدم وجود معرفیِ جامعی از اشکال سفالی دوره آهن این منطقه و پیوستگی شکلی آن‌ها با دوره مفرغ آن اشاره کرد، این پیوستگی ریخت شناسانه در شمال منطقه که به مشهد مصریان یا دهستان باستان معروف است، توسط باستان شناسان شوروی سابق مورد مطالعه قرارگرفته و به عقیده آن‌ها اشکال سفالی دوره آهن دهستان ریشه در عصر مفرغ گرگان دارند، با در نظر گرفتن فرض مشابه، در این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی شکلیِ 780 قطعه از سفال‌های نی‌تپه از مجموع 12369 قطعه سفال عصر آهن پرداخته‌شده است و در این راستا برای یافتنِ پاسخ پرسش‌هایی از قبیل تشابه اشکال دوره آهن نی تپه با اشکال دوره مفرغ هیرکانیا، جای گذاری زمانیِ سفال‌های نی تپه در مراحل سه گانه عصر آهن ایران و برداشتی از چگونگی روند گذار اشکال سفالی از دوره مفرغ به آهن منطقه، کوشش شده است. بررسی این سفال‌ها نشان می‌دهد اشکال سفالی دوره آهن نی‌تپه زیر مجموعه‌ای از نمونه‌های دوره آهن هیرکانیا بوده و به دلیل تشابه زیاد مجموعه‌های سفالی دوره آهنِ این منطقه با یکدیگر و شباهت آنها با نمونه‌های دورة مفرغ می‌توان گفت سفال‌های دورة آهن هیرکانیا می‌تواند ریشه در دورة موسوم به مفرغ جدید آن داشته باشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

برهم‌کنش های فرهنگی حوضه رودخانه بشار با دیگر مناطق و حوزه های مرتبط در عصرمفرغ بر اساس مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های محوطه دزک

سیاوش سراقی؛ حسن فاضلی نشلی؛ مرتضی حصاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.333281.143064

چکیده

چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این ... بیشتر چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این منطقه، در دو محوطه متمرکز بود. یک محوطه استقراری به نام دزک و یک محوطه گورستانی با نام ده‌دومن. نتایج کاوش‌ها تصویر اولیه‌ای از فرهنگ‌های هزاره سوم ق.م در این منطقه به دست داد و نشان داد که حوضه رودخانه بشار، به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز طبیعی، یک حوزه بین فرهنگی است که در عصر مفرغ، دو حوزه اصلی و شناخته شده این دوره یعنی دشت خوزستان و جلگه فارس را به هم مرتبط نموده و در عین حال با فرهنگ‌های همزمان در منطقه کرمان و حوزه جنوب‌شرق و همچنین زاگرس مرکزی و غرب فلات مرکزی در تعامل و ارتباط بوده است. مهمترین مدارکی که موید وجود یک چنین سطحی از برهم‌کنش‌ها و ارتباطات فرهنگی بین حوضه رودخانه بشار و سایر مناطق بوده است، سنت‌های مشترک سفالی است. در این مقاله، با انجام مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های به دست آمده از کاوش محوطه دزک، به وجوه مشترک و تشابهات موجود بین فرم‌ها، تکنیک ساخت و تزئین سفال‌های این محوطه با سنت های سفالی دشت خوزستان، جلگه فارس، زاگرس مرکزی و دیگر مناطق هم زمان، به میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی این دوره پرداخته شده است. ‌واژگان کلیدی: محوطه دزک، عصرمفرغ، سفال، دوره شوشIII/IV، دوره بانش/ آغازعیلامی، دوره کفتری

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

جایگاه مجموعه زهاک در روند ترویج اندیشه های مهرپرستی و معماری مرتبط با آن

امین مرادی؛ بهروز عمرانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 بهمن 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.85614

چکیده

در میان تواریخ کمتر تاریخی به قدر تاریخ پارتها تاریک و نارساست، تا جایی که اغلب مورخان، دوران سقوط هخامنشیان تا ظهور ساسانیان،(323 ق.م – 226م.) را کم ارزش پنداشته و این دوره تاریخی را از دیدگاه یونان مآبی ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی گورآوندهای دوره ساسانی شمال ایران (ظروف فلزی) حاصل از کاوش های علمی باستان شناسی

سهیل احمدی واستانی؛ جبرئیل نوکنده؛ مصطفی ده پهلوان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آذر 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.337911.143082

چکیده

فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات ... بیشتر فاصله زمانی بین قرن سوم تا ششم میلادی (دوره ساسانی) ازنظر باستان‌شناسی و بررسی تحولات و دگرگونی‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت بسیار برخوردار است. در این دوره ساخت و استفاده از اشیای فلزی، خصوصاً فلزات گران‌بها، ازنظر هنر و ظرافت فلز گری به درجه اوج کمال خود رسیده است. این تحولات عظیم در صنعت فلزگری علاوه بر تأثیرات که بر اشیای فلزی که مصارف روزمره داشته، در گورآونده های فلزی نیز تأثیرگذار بوده است. به همین دلیل ما شاهد وجود اشیای زیبا و نفیس از لحاظ هنری در گورستان‌های دوره‌ ساسانی هستیم. هدف اصلی این پژوهش بررسی فرم و تزئینات ظروف فلزی مکشوفه در گورستان‌های دوره‌ ساسانی، شمال ایران است تا از این طریق اطلاعاتی جامع در خصوص فن ساخت، کاربری، نقوش به‌کار رفته بر روی این ظروف به دست بیاوریم. داده‌های این پژوهش بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی جمع‌آوری و مورد پژوهش قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد رایج‌ترین گونه ظروف فلزی مکشوفه از این منطقه شامل؛ کاسه‌، پیاله، جام، تنگ و بشقاب بوده است. این ظروف علاوه بر کاربری روزمره، نشان دهنده‌ی نوعی جایگاه اجتماعی و سیاسی صاحبان آن و در مواردی به‌ عنوان ذخیره، سرمایه در مناسبات تجاری است. این ظروف عمدتاً به شیوه ریخته‌گری و شیوه چکش‌کاری ساخته شده‌اند. اکثر ظروف مکشوفه بدون نقش هستند ولی برخی از ظروف دارای نقوش جانوری، پرندگان، انسانی و هندسی هستند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معنا بخشی سنت تدفینی تهی گور درشرق ایران: مطالعه ویژه محوطه‌های شهرسوخته، شهداد(خبیص) و خنامان

حسن باصفا؛ محمدصادق داوری؛ Nasir Eskandari

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 دی 1401

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.342386.143111

چکیده

شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم ... بیشتر شناخت شیوههای تدفین بازتابی از فرهنگ و عقاید بشری است که در دوران مفرغ با ظهور و رشد مراکز مهم شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. علاوه بر آن در دوران مفرغ ارتباطات تجاری بسیار گسترده شده و سبب شکل گیری مفاهیم مشترک و برهم کنش های فرهنگی می شود. از موضوعات مهم این دوره سنت های تدفینی است که انواع مختلفی را شامل می شود. یکی از مهمترین سنت های فرهنگی حوزه میانه آسیا سنت تدفینی تهی گور است که در پژوهش حاضر ارزیابی آن مهم‌ترین هدف است. تهی‌گور‌ها که قبوری فاقد اسکلت هستند، شاید کارکرد یادمانی داشته اند. در میانه آسیا که بخش وسیعی از آن شرق ایران است، تهی گورها از دوره مفرغ قدیم در گورستانهای شهرسوخته، شهداد و خنامان شروع شده و در دوره های بعد به عنوان پدیده ای فراگیر گسترش یافته است. در این راستا سوال اصلی پژوهش ارزیابی مجدد گاهنگاری و بررسی منشایابی آن است. فرض کلی بر این منطق استوار است که با توجه به مدارک باستان شناسی و گاهنگاری آنها منشأ اصلی این سنت یا شیوه تدفینی به منطقه جنوب شرق ایران و شاید دوره مفرغ قدیم و محوطه شهرسوخته سیستان نسبت داده شود. این سنت سپس در دوره مفرغ میانی در گورستان خنامان و شهداد کرمان رواج یافته و در نهایت در راستای ارتباطات فرهنگی، جابجایی مردم و اندیشه‌ها مکانیزم شبکه‌های ارتباطی، تجارت‌های غیر مستقیم و پیشه‌وران کوچ‌رو، به‌صورت فراگیر در مناطق شرقی موسوم به میانه آسیا در دوره مفرغ جدید، انتشار پیدا کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معرفی و طبقه بندی دست افزارهای سنگیِ دوره شوشان میانه محوطه تل‌چگاسفلا

عبدالوهاب دحدوح؛ حسن فاضلی نشلی؛ عباس مقدم؛ نصیر اسکندری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.355732.143185

چکیده

دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور ... بیشتر دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور کلی گسترش یافته بود، استفاده از دست-افزارهای سنگی برای شخم زدن زمین‌ها، برداشت و آماده‌سازی محصولات اجتناب ناپذیر بود. نمونه‌های زیادی از این دست‌افزارها قبلاً در محوطه‌های پیش از تاریخ در دهلران و خوزستان شناسایی شده بود. دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد که این دست‌افزارها در جوامع برای کشاورزی، ریسندگی و شکاری به طور مشابه مورد استفاده قرار گرفتند.دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد .

مقاله پژوهشی

گاهنگاری مطلق C14 با روش طیف‌سنجی شتاب دهنده (AMS) و بررسی گونه منقوش سفال عصر مفرغ قدیم (حسنلو VII) در شمال غرب ایران بر اساس مطالعات دومین فصل کاوش باستان‌شناسی بروه

مهناز شریفی؛ barbara helwing

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 تیر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.351116.143168

چکیده

حوضه رودخانه زاب یکی از مناطق مهم در ادبیات باستان‌شناسی شمال غرب است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. تپه‌ بروه از محوطه های مهم استقراری منطقه است که مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. پژوهش‌های ... بیشتر حوضه رودخانه زاب یکی از مناطق مهم در ادبیات باستان‌شناسی شمال غرب است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. تپه‌ بروه از محوطه های مهم استقراری منطقه است که مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. پژوهش‌های این ناحیه نشان می‌دهد که این منطقه از منظر فرهنگی در هزاره سوم پ.م در حوضه نفوذ سنت سفال نارنجی رنگ قرار می‌گیرد. این مقاله به بررسی عصر مفرغ قدیم در حوضه رودخانه زاب کوچک می‌پردازد، با این تفاوت که این دوره نه متعلق به فرهنگ کوراارس بلکه دارای فرهنگ حسنلوی VII است. در این مقاله بر آن هستیم تا فرهنگ عصر مفرغ را به تفصیل تبین نمائیم، فرهنگی که در آغاز با تغییرات بنیادین در همه زمینه‌های فرهنگی همراه بود. در این راستا بروه به عنوان یکی از کانون‌های حوزه نفوذ سفال نارنجی، مورد مطالعه قرار گرفت. عصر مفرغ قدیم با سفال‌های سیاه داغدار شناخته می‌شود و گونه سفال نارنجی که یکی از مولفه‌های فرهنگ مفرغ قدیم است، کمتر مورد توجه قرار گرفته و شناخت محدودی نسبت به این سنت فرهنگی وجود دارد، بنابراین این نوشتار تلاش می‌کند با توجه به مطالعه‌ی مواد فرهنگی بروه به این پرسش پاسخ دهد که نحوه تعاملات فرهنگی بروه با دیگر مناطق حضور این فرهنگ چگونه بوده است؟ در این راستا گاهنگاری نسبی و مطلق انجام شد. تعداد سه نمونه آزمایش C14 در نمونه‌های استخوانی انجام شد. هدف از این پژوهش این است که با آزمایش C14 و مطالعه سنت‌های سفالین مفرغ قدیم، گاهنگاری حوضه رودخانه زاب کوچک مشخص گردد

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی باستان شناسی بخش شاهیوندِ شهرستان چگنی، استان لرستان

محمد بهرامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.357444.143193

چکیده

شهرستان چگنی در نیمه غربی استان لرستان و در حدفاصل شهرستان‌های خرم‌آباد در شرق و کوهدشت در غرب قرار دارد. این شهرستان پیش از پژوهش حاضر دو فصل مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته بود. در راستای تکمیل مطالعات ... بیشتر شهرستان چگنی در نیمه غربی استان لرستان و در حدفاصل شهرستان‌های خرم‌آباد در شرق و کوهدشت در غرب قرار دارد. این شهرستان پیش از پژوهش حاضر دو فصل مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته بود. در راستای تکمیل مطالعات و بررسی‌های انجام شده در استان لرستان، در تابستان 1392 بخش شاهیوند در غرب توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجه آن 84 اثر فرهنگی شناسایی و معرفی گردید. بیشتر این آثار به دوران‌های پیش از تاریخ و تاریخی تعلق داشتند و تنها سه اثر مربوط به دوره اسلامی بودند. بر اساس نتایج این پژوهش، شواهد آغازین از حضور انسان در بخش شاهیوند، مربوط به دوره پارینه‌سنگی قدیم است که شش محوطه استقراری از این دوره شناسایی گردید. از دوره‌های بعدی پارینه‌سنگی، شواهد اندک و پراکنده‌ای یافت شد. با این وجود، در دوره نوسنگی و همزمان با شروع کشاورزی و گله‌داری، بخش شاهیوند مورد توجه جدی قرار می‌گیرد و مسیر کوچ دلفان به سیمره شکل می‌گیرد. پس از دوره نوسنگی، بخش شاهیوند تا دوره مس‌وسنگ میانه II در اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد خالی از سکونت بوده است. از این دوره تا پایان عصر مفرغ در نیمه هزاره دوم پ.م. دارای سکونت بوده است. بیشترین توجه به این منطقه بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، مربوط به دوره اشکانی و ساسانی است که علاوه بر شواهد استقراری، سازه‌های معماری همچون بقایای دو پل بر روی رود کشکان و احداث مسیر سنگ‌چین در تنگه گاشمار در شمال، تأکیدی بر اهمیت ارتباطی بخش شاهیوند در این دوران است.

مقاله پژوهشی

گونه‌شناسی و فناوری صنایع سنگی غار هوتو از دوران میان‌سنگی تا مس و سنگ: تأملی بر اقتصاد بو‌می‌ در تولید دست‌افزارهای سنگی در ناحیه کناربوم دریای کاسپی

مژگان جایز؛ حسن فاضلی نشلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.357605.143194

چکیده

صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ... بیشتر صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که صنایع میان‌سنگی کاسپی را به عنوان صنعتی محلی و مستقل تعریف ‌می‌نماید، استفاده از ماده خام محلی در منطقه‌ای است که به لحاظ زیست‌محیطی، منطقه‌ای کنار بوم محسوب ‌می‌شود. غار هوتو، اولین بار در سال 1330 خورشیدی و مجددا در سال 1400 مورد کاوش قرار گرفته است. از کاوش‌های جدید در غار هوتو، مجموعاً 1479 عدد دست‌افزار سنگی از چهار دوره «انتقالی به مس و سنگ»، «نوسنگی باسفال»، «نوسنگی بی‌سفال» و «میان‌سنگی» به دست آمده است که در مقاله حاضر ویژگی‌های گونه‌شناسانه و فناورانه آنها توصیف شده‌اند. اتکاء کامل بر ماده خام محلی در تولید صنایع سنگی منجر به شکل‌گیری ویژگی‌هایی در این صنایع شده است که مهم‌ترین آنها ساختار فناوری خانگی در جوامعی است که در زمینه تأمین ماده خام کاملاً مستقل هستند و تقریباً تمام مراحل برداشت و تولید و مصرف ابزار در محوطه صورت می‌گرفته است. همچنین محاسبه اندیس برابری در صنایع هوتو نشانگر تنوع بالای فعالیت‌ها در اردوگاه‌های اصلی است. نکته دیگر در رابطه با ماده خام محلی این است که با توجه به ابعاد بزرگ ماده خام در دسترس، ‌اندازه بزرگ ابزارها و فراوانی ابزارهایی که روی تراشه‌ها ساخته شده‌اند طبیعی به نظر می‌رسد. اکثر این ویژگی‌ها در صنایع سنگی غار کمیشان هم قابل ملاحظه است.

مقاله پژوهشی

خوانش منظر باستان شناختی

فاطمه حیدری؛ هما ایرانی بهبهانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.315621.142968

چکیده

محیط زندگی امروز، برآیند روابط میان مردمان زیسته درآن و طبیعت، از زمان پیدایش گونه انسان بر روی کره زمین تا به امروز است. فعالیت‌های انسانی و تغییرات ناشی از آن در بستر مکان، تحت تاثیر اعتقادات و نیاز‌ها ... بیشتر محیط زندگی امروز، برآیند روابط میان مردمان زیسته درآن و طبیعت، از زمان پیدایش گونه انسان بر روی کره زمین تا به امروز است. فعالیت‌های انسانی و تغییرات ناشی از آن در بستر مکان، تحت تاثیر اعتقادات و نیاز‌ها و عوامل بازدارنده و تقویت‌کننده طبیعی روی داد و با تغییرنسل‌ها و تغییرات اقلیمی اشکال مختلفی پیدا کرد که امروزه شاهد بقایای آن هستیم. منظرکنونی که نشانه‌های گذشته را دارد، منظر باستان‌شناسی نام دارد که حاصل ترکیب عناصر عینی و ذهنی است. بخش عینی آن آثار باستانی است، اما بخش ذهنی آن شامل روابط جوامع، فرهنگ و تغییرات آن، که اغلب مغفول میماند؛ در صورتیکه که این بخش نادیده بسیار پویا بوده و نقش بسزایی در شکل‌گیری عینیت موجود داشته است.در این مقاله تلاش شده است تا از طریق پدیدارشناسی منظر باستانی، روشی جهت خوانش آن در ادراک انسان معاصر ارائه شود. این روش با درنظر گرفتن سلسله مراتب وقایع تاریخی-فرهنگی و عینیت بازمانده از آن‌‌ها، همچنین پیوند انسان‌های زیسته در آن با محیط طبیعی اطرافش، از طریق ترجمان آن در ادراک انسان امروزی، خوانشی ارائه دهدکه علاوه بر تاکید بر حفاظت از ساختار‌های عینی باستانی، پیوستگی این مناظر را با بستر آن حفظ نماید و منظر باستانی را از صرف حفاظت، به منظری پویا و تعامل پذیر با انسان امروزی تبدیل کند.

مقاله پژوهشی

بررسی نقش‌مایه‌های آجرهای لعابدار قلایچی و دلالت‌های محتوایی آن‌ها

عباس رزم پوش؛ کریم حاجی زاده؛ رضا رضالو؛ بهروز افخمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.303184.142879

چکیده

آجر لعابدار یکی از زمینه‌های هنریِ مهم در حوزه فرهنگی مانّا است که در بناهای مذهبی و از جمله در معبد قلایچی استفاده شده است. آجرهای قلایچی حاوی طیف وسیعی از نقش‌مایه‌ها و نگاره‌ها هستند که علاوه بر ... بیشتر آجر لعابدار یکی از زمینه‌های هنریِ مهم در حوزه فرهنگی مانّا است که در بناهای مذهبی و از جمله در معبد قلایچی استفاده شده است. آجرهای قلایچی حاوی طیف وسیعی از نقش‌مایه‌ها و نگاره‌ها هستند که علاوه بر ارزش هنری و بَصَری، یک یا چند صحنه روایی را برای نمایش مضامین معنویِ مشخص بازنمایی می‌کنند. در این نوشتار ضمنِ طبقه‌بندی تمام نگاره‌های موجود بر این آجرها در قالب 5 گروه و 52 گونه‌، مقایسه تطبیقی گسترده‌ای جهت بررسی تأثیر و تأثر آن‌ها با نقوشی در ایران و خارج از ایران، تعیین گاهنگاری نسبی و نهایتاً تبیین دلالت‌های محتوایی یا آئینی نقوش انجام شد. مقایسه گونه‌های متنوع نقوش آجرها نشان می‌دهد بخش عمده آن‌ها در دوران حکومت سارگون دوم و سناخریب آشوری در اواخر سده هشتم تا اوایل سده هفتم ق.م و با تأثیرپذیری از نقوش رایج در امپراطوری آشور در یک سنت هنریِ بومی در شمال‌غرب ایران تولید شده‌اند. بررسی محتوا و مضمون نقوش در کنار مطالعه گروهی دیگر از مواد فرهنگیِ مرتبط با بافت آئینی در قلایچی و سایر محوطه‌های مانایی نشانگر حضور باور مذهبیِ «نیایش درخت مقدس» و انجام اَعمالی مانند تطهیر، لایبیشن و قربانی در پیشگاه این درخت است که با هدف «زندگی‌بخشی به انسان»، «باروری زمین»، «پایداری زندگی» و «تجدید حیات پس از مرگ» انجام می‌شده است. این باور مذهبی پیش از مانّا در آشور رواج یافته و مجموعه مدارکی که در اینجا بررسی شدند شواهدی از وام‌گیری باور مذکور توسط مانّاها هستند.

مقاله پژوهشی

بررسی روشمند و تحلیل روند شکل‌گیری محوطه پارینه‌سنگی خانه‌سر1 در شرق مازندران

حسین رمضان پور؛ کمال الدین نیکنامی؛ سجاد علی بیگی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.322540.143010

چکیده

محوطه خانه‌سر1 رخساره‌ای متشکل از نهشته‌های زمین شناختی پلیستوسن است که در 700 متری شرق غار کمیشان نکا قرار دارد. بر اساس روش نمونه‌برداری تصادفی روشمند، 4992 قطعه سنگ از این محوطه به دست آمد. دست‌ساخته‌های ... بیشتر محوطه خانه‌سر1 رخساره‌ای متشکل از نهشته‌های زمین شناختی پلیستوسن است که در 700 متری شرق غار کمیشان نکا قرار دارد. بر اساس روش نمونه‌برداری تصادفی روشمند، 4992 قطعه سنگ از این محوطه به دست آمد. دست‌ساخته‌های سنگی بر اساس ثبت و ضبط ویژگی‌ها در بانک اطلاعاتی آنها مطالعه شدند و در نهایت با محاسبه بیشترین صفات تکرار شده در مجموعه ویژگی فناوری و گونه‌شناسی دست‌افزار‌های سنگی مشخص شد. مساله‌ای که شناسایی محوطه خانه‌سر1 بوجود آورده، آن است که محوطه‌ای بزرگ با حجم بسیار فراوان دست‌ساخته‌های سنگی در نزدیکی غارکمیشان چه ماهیتی دارد؟ آیا به لحاظ زمانی و کارکردی ارتباطی میان این دو محوطه وجود دارد؟ برای پاسخ به این مسائل، در مواجه با یک محوطه روباز که فاقد نهشته‌های غیرقابل تاریخ‌گذاری مطلق است دو رویکرد در نظر گرفته شده است. نخست مطالعه دست‌افزار‌های سنگی موجود در این محوطه و سپس بررسی ساختار زمین‌شناختی و ویژگی‌های محیطی که منجر به شکل‌گیری محوطه شده‌اند. با تلفیق این دو بخش دلایلی برای انتساب محوطه به دوره‌ای خاص پیشنهاد می‌گردد. در نتیجه، مطالعه دست-افزار‌های سنگی در مطابقت با مطالعه بستر زمین‌شناختی محوطه و پدیده‌های اقلیمی پلیستوسن متاخر احتمالاً شکل‌گیری محوطه خانه‌سر1 در دوره آغازین پارینه‌سنگی نوین و مصادف با MIS3، فاز پیشروی خوالینین قدیم دریای مازندران و شکل گیری واحد لُس بالایی در منطقه رخ داده است. صنایع سنگی خانه سر 1 آشکارا دارای رنگ و بوی محلی است و از نظر گونه شناسی اختلافات اساسی با صنایع سنگی شناخته شده دورۀ پارینه سنگی نوین در سایر مناطق فلات ایران دارد.

مقاله پژوهشی

جعل آثار تاریخی فرهنگی در ایران

محمد رضا زاهدی؛ حسن کریمیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.285309.142753

چکیده

با شروع عصر روشنگری از ابتدای قرن 18م و شکل گیری موزه ها، گالریها و مجموعه های خصوصی، موزه ها و گالری های بزرگ برای پر کردن سالن های نمایش خود نیاز به خرید آثار تاریخی فرهنگی داشته و در این میان جاعلان با ... بیشتر

مقاله پژوهشی

معرفی ساختار آبرسانی و چرخۀ آب در کاخ عالی‌قاپوی اصفهان

علی شجاعی اصفهانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.360435.143214

چکیده

عمارت عالی‌قاپوی اصفهان از جمله بناهای فاخر ساخته شده در دورۀ صفوی (907- 1135 ﻫ.ق.) اگر نه به عنوان شاخص‌ترین بنا که از مشهورترین آن‌ها به شمار می‌آید. عمارت کاخ از نمادهای معماری این دوران هر چند مورد توجه ... بیشتر عمارت عالی‌قاپوی اصفهان از جمله بناهای فاخر ساخته شده در دورۀ صفوی (907- 1135 ﻫ.ق.) اگر نه به عنوان شاخص‌ترین بنا که از مشهورترین آن‌ها به شمار می‌آید. عمارت کاخ از نمادهای معماری این دوران هر چند مورد توجه متخصصین حوزه‌های مختلف مرمت، معماری و تاریخ هنر واقع شده، اما بررسی‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناختی پیرامون این بنای شاخص مغفول باقی مانده است. در این میان سیستم آبرسانی کاخ و انتقال آب به طبقات بالا از زمان ساخت تا کنون در شمار جنبه‌های قابل توجهی بوده که عدم مطالعۀ آن بستر را برای طرح فرضیات غیر واقعی مهیا ساخته است. نویسندگان مقاله با استفاده از منابع مکتوب، وارسی و مستندنگاری بقایای ساختار آبرسانی کاخ عالی‌قاپو، تلاش دارند تا بخش‌ها، اجزا و چگونگی عملکرد آن را مورد بررسی قرار دهند. ثبت و ضبط شواهد باقی مانده و مطالعه منابع دست اول در کنار داده‌های به دست آمده از مرمت‌های صورت گرفته‌‌ نشان داد، شناخت بالای سازندگان از علم مکانیک زمینۀ ایجاد سیستمی کارآمد و هماهنگ در آبرسانی کاخ و انتقال آب به طبقات فوقانی را میسر نموده بود. سیستمی برگرفته از ماشین‌های ساخته شده در قرون پیش از روی کار آمدن حکومت صفوی که با الگو قرار دادن آن موجبات انتقال آب در کاخ مهیا شده بود. بدین ترتیب مطالعۀ صورت گرفته نه تنها منجر به شناسایی تأسیسات آبرسانی کاخ عالی-قاپو و فهم چگونگی چرخه و انتقال آب در بخش‌های مختلف ساختمان شد که زمینه را برای شناخت موضوع در ساختمان‌های مشابه نیزفراهم می‌آورد.

مقاله پژوهشی

زمین لرزه تاریخی 856 AD کومس : مروری بر مطالعات پارینه لرزه شناسی سامانه گسلی آستانه، البرز مرکزی

حمید نظری؛ ژان فرانسوا ریتز؛ مگالی ریزا؛ رضا سلامتی؛ شنون ماهان؛ محمد علی شکری؛ ژان لوک میشلت؛ میشل مسلوت؛ محمد فروتن؛ شیرین زارعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.358711.143202

چکیده

چکیده گسل آستانه به طور کلاسیک به عنوان سرچشمه ویرانگرترین رخداد لرزه ای تاریخ در شمال خاوری ایران، زمین لرزه856 کومس با بزرگای تخمینی بین 4/7 تا 9/7 توصیف می‌شود. در این مقاله بر پایه نتایج به دست آمده از ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل معناشناختی هنر صخره‌ای در روستا‌های معین‌آباد، دربر، هفتان و قله گندم‌کوه شهرستان تفرش

مریم محبعلی؛ احمد علی یاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.359699.143221

چکیده

هنرمندان روزگار کهن با خطوط ساده بر مقصود هنری (سنگ) نگاره‌هایی را ایجاد و نشان و هویت خود را بر آن می‌زدند. این هنر غیر صوری ما را تشویق می‌کند تا با چشمی حساس‌تر به کاوش فرم‌های طبیعی سنگها-اشکال بپردازیم. ... بیشتر هنرمندان روزگار کهن با خطوط ساده بر مقصود هنری (سنگ) نگاره‌هایی را ایجاد و نشان و هویت خود را بر آن می‌زدند. این هنر غیر صوری ما را تشویق می‌کند تا با چشمی حساس‌تر به کاوش فرم‌های طبیعی سنگها-اشکال بپردازیم. اگر این اصل را بپذیریم که هر اثر هنری واجد بعد فنی‌-کاربردیست، پس سنگ‌نگاره‌ها در حوزه تاریخ هنر و باستان‌شناسی می‌توانند تغییرات جغرافیایی، گستره وسیعی از زیست‌بوم‌ها و زندگی جانوری و گیاهی و ارتباط آن بازندگی انسان را نشان ‌می‌دهند. در شهرستان تفرش در عرصه هنر و معماری آثار ارزشمندی برجای‌مانده است. هدف از انجام این پژوهش مطالعه دقیق و روشمند نگارههای روستاهای زاغر، دربر، هفتان و قله گندم کوه ازنظر سنگ‌‌نگاری، انعکاس باورهای فرهنگی، گاه نگاری نسبی و زمین‌ریخت‌شناسی است. در این تحقیق تلاش می‌شود بر اساس بررسی این نگاره‌ها به این دو پرسش پاسخ داده شود: نخست با توجه به مقایسه گونه شناختی، سنگ‌نگاره‌های منطقه تفرش متعلق به چه محدوده زمانی است؟ دوم آیا سنگ‌نگاره‌ها متعلق به جوامع کوچ رو بوده‌اند یا جوامع یکجا‌نشین در ایجاد آن نقشی داشته‌اند؟ داده‌ها ابتدا به روش پیمایشی، شناسایی، عکس‌برداری و به روش مولاژ برداری، نگاره برداری شدند. با توجه به نبود امکانات آزمایشگاهی، تنها با تکیه‌ بر تفسیر معنایی و مفهومی زمان تقریبی آن‌ها قابل تخمین است. گمان می‌رود نگاره‌ها مربوط به دوره‌ی ساسانی هستند. با توجه به اینکه هر چهار موقعیت در کنار راه‌های مال‌رو قرار داشته و احتمالاً مسیر کوچ بوده و سنگ نگاره‌ها متعلق به جوامع کوچ روهستند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تجارت دریایی ایران و چین در سده‌‌های یک تا ده هجری با تکیه بر سفال‌های مکشوفه از منطقه خلیج فارس

طیبه رحیمی؛ حسن کریمیان؛ کاظم امیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.364689.143229

چکیده

سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با ... بیشتر سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با تغییر پایتخت جهان اسلام به بغداد، باب جدیدی از مراودات دریایی آغاز و موجبات رونق مسیر دریایی و رشد بنادر خلیج فارس را فراهم ساخت. گزارش‌های تاریخی سده‌های اولیه تا قرن دهم هجری، اطلاعات قابل توجهی را از روند مراودات پر فراز و نشیب این دو سرزمین ارائه می‌دهند. روند مراودات نشان داده است که با تحولات تاریخی دو جانبه همسو بوده است. اما این موضوع تاکنون از طریق مطالعات باستان‌شناسی که شواهد این ارتباطات را مستقیماً از طریق بررسی یافته‌های مکشوفه از این منطقه دنبال می‌کند، مورد ارزیابی قرار نگرفته است، از این نظر فهم واقعی آنها را دشوار می‌کند. با توجه به اینکه مطالعات باستان‌شناسی با رویکردی مسئله محور یافته‌های فرهنگی را مورد بررسی قرار می‌دهد، به دنبال این موضوع هستیم که گاهنگاری یافته‌های سفالی تا چه میزان بر روند مراودات و نوسان آن تاکید دارند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، از نتایج بررسی و مطالعات یافته‌های سفالی محوطه‌های باستانی این منطقه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد هر چند گزارش‌های تاریخی صراحتاً در پاره‌ای موارد بر لغو کامل مراودات یا غیر مستقیم بودن آن تاکید دارند اما گاهنگاری یافته‌های سفالی منطقه خلیج فارس روندی مستمر را در واردات آنها نشان می‌دهد و حاصل آن بر یکپارپگی اطلاعات، بویژه دقت در گاهنگاری یافته‌های سفالی و مطالعه کمی آنها تاکید دارد.

مشاهده مقاله

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: مقالات آماده انتشار

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده