مطالعات باستان شناسی - فهرست مقالات

برهم‌کنش های فرهنگی حوضه رودخانه بشار با دیگر مناطق و حوزه های مرتبط در عصرمفرغ بر اساس مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های محوطه دزک

سیاوش سراقی؛ حسن فاضلی نشلی؛ مرتضی حصاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.333281.143064

چکیده

چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این ... بیشتر چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این منطقه، در دو محوطه متمرکز بود. یک محوطه استقراری به نام دزک و یک محوطه گورستانی با نام ده‌دومن. نتایج کاوش‌ها تصویر اولیه‌ای از فرهنگ‌های هزاره سوم ق.م در این منطقه به دست داد و نشان داد که حوضه رودخانه بشار، به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز طبیعی، یک حوزه بین فرهنگی است که در عصر مفرغ، دو حوزه اصلی و شناخته شده این دوره یعنی دشت خوزستان و جلگه فارس را به هم مرتبط نموده و در عین حال با فرهنگ‌های همزمان در منطقه کرمان و حوزه جنوب‌شرق و همچنین زاگرس مرکزی و غرب فلات مرکزی در تعامل و ارتباط بوده است. مهمترین مدارکی که موید وجود یک چنین سطحی از برهم‌کنش‌ها و ارتباطات فرهنگی بین حوضه رودخانه بشار و سایر مناطق بوده است، سنت‌های مشترک سفالی است. در این مقاله، با انجام مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های به دست آمده از کاوش محوطه دزک، به وجوه مشترک و تشابهات موجود بین فرم‌ها، تکنیک ساخت و تزئین سفال‌های این محوطه با سنت های سفالی دشت خوزستان، جلگه فارس، زاگرس مرکزی و دیگر مناطق هم زمان، به میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی این دوره پرداخته شده است. ‌واژگان کلیدی: محوطه دزک، عصرمفرغ، سفال، دوره شوشIII/IV، دوره بانش/ آغازعیلامی، دوره کفتری

مشاهده مقاله

معرفی و طبقه بندی دست افزارهای سنگیِ دوره شوشان میانه محوطه تل‌چگاسفلا

عبدالوهاب دحدوح؛ حسن فاضلی نشلی؛ عباس مقدم؛ نصیر اسکندری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.355732.143185

چکیده

دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور ... بیشتر دوره شوشان میانه در جنوب غربی ایران دارای شاخصه‌های متعددی است که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه کشاورزی و دامپروری، گسترش وسعت محوطه‌ها و افزایش تراکم جمعیت اشاره کرد. مادامی‌که کشاورزی به طور کلی گسترش یافته بود، استفاده از دست-افزارهای سنگی برای شخم زدن زمین‌ها، برداشت و آماده‌سازی محصولات اجتناب ناپذیر بود. نمونه‌های زیادی از این دست‌افزارها قبلاً در محوطه‌های پیش از تاریخ در دهلران و خوزستان شناسایی شده بود. دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد که این دست‌افزارها در جوامع برای کشاورزی، ریسندگی و شکاری به طور مشابه مورد استفاده قرار گرفتند.دشت زهره در جنوب شرقی استان خوزستان دارای ظرفیت-های کشاورزی فراوانی است که در محوطه تل‌چگاسفلا، واقع در چشم انداز رودخانه‌ای دشت زهره، صدها دست‌افزار سنگی کشف شده است فرصتی را برای ما فراهم کرد تا از نظر گونه شناسی و کارکرد آنها در اقتصاد معیشتی جوامع هزاره پنجم قبل از میلاد بررسی کنیم. با طبقه بندی و مقایسه ابزارهای سنگی چگاسفلا با نمونه‌های دیگر کشف شده در دشت‌های دهلران و شوشان، مشخص شد .

گونه‌شناسی و فناوری صنایع سنگی غار هوتو از دوران میان‌سنگی تا مس و سنگ: تأملی بر اقتصاد بو‌می‌ در تولید دست‌افزارهای سنگی در ناحیه کناربوم دریای کاسپی

مژگان جایز؛ حسن فاضلی نشلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.357605.143194

چکیده

صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ... بیشتر صنایع سنگی غارهای هوتو، کمربند، التپه و کمیشان، فراوان‌ترین یافته‌های حاصل از کاوش در این محوطه‌ها از دوران میان‎سنگی و نوسنگی هستند که با عنوان «میان‌سنگی کاسپی» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که صنایع میان‌سنگی کاسپی را به عنوان صنعتی محلی و مستقل تعریف ‌می‌نماید، استفاده از ماده خام محلی در منطقه‌ای است که به لحاظ زیست‌محیطی، منطقه‌ای کنار بوم محسوب ‌می‌شود. غار هوتو، اولین بار در سال 1330 خورشیدی و مجددا در سال 1400 مورد کاوش قرار گرفته است. از کاوش‌های جدید در غار هوتو، مجموعاً 1479 عدد دست‌افزار سنگی از چهار دوره «انتقالی به مس و سنگ»، «نوسنگی باسفال»، «نوسنگی بی‌سفال» و «میان‌سنگی» به دست آمده است که در مقاله حاضر ویژگی‌های گونه‌شناسانه و فناورانه آنها توصیف شده‌اند. اتکاء کامل بر ماده خام محلی در تولید صنایع سنگی منجر به شکل‌گیری ویژگی‌هایی در این صنایع شده است که مهم‌ترین آنها ساختار فناوری خانگی در جوامعی است که در زمینه تأمین ماده خام کاملاً مستقل هستند و تقریباً تمام مراحل برداشت و تولید و مصرف ابزار در محوطه صورت می‌گرفته است. همچنین محاسبه اندیس برابری در صنایع هوتو نشانگر تنوع بالای فعالیت‌ها در اردوگاه‌های اصلی است. نکته دیگر در رابطه با ماده خام محلی این است که با توجه به ابعاد بزرگ ماده خام در دسترس، ‌اندازه بزرگ ابزارها و فراوانی ابزارهایی که روی تراشه‌ها ساخته شده‌اند طبیعی به نظر می‌رسد. اکثر این ویژگی‌ها در صنایع سنگی غار کمیشان هم قابل ملاحظه است.

آجرهای منقوش عصر آهن ایران: گونه‌شناسی و کاربرد

اسیه دهقانی؛ حسن فاضلی نشلی

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 45-67

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.282522.142726

چکیده

بررسی معماری و تزئینات وابسته بدان یکی از ابزارهای اساسی باستان‌شناسان در جهت شناخت جوامع و فرهنگ‌های باستانی است. معماری عصر آهن ایران اما علیرغم اهمیت آن به عنوان پیش‌درآمد معماری دوران تاریخی (ماد ... بیشتر بررسی معماری و تزئینات وابسته بدان یکی از ابزارهای اساسی باستان‌شناسان در جهت شناخت جوامع و فرهنگ‌های باستانی است. معماری عصر آهن ایران اما علیرغم اهمیت آن به عنوان پیش‌درآمد معماری دوران تاریخی (ماد و هخامنشی) کمتر از آنچه شایسته بوده، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله عناصر معماری عصر آهن که آگاهی ما نسبت به آن‌ها طی چند دهه اخیر به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است، آجرهای منقوشی است که از مناطق شمال غرب، لرستان و مرکز فلات ایران و محوطه‌های گوناگونی چون حسنلو، ربط، قلایچی، باباجان، سیلک، قلی درویش، شمشیرگاه و غلام‌تپه جعفرآباد به دست آمده‌اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه‌شناسی آن‌ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تأثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن‌ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین‌گر آنها بوده‌اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم‌بندی هستند که با تقسیمات سه‌‌گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تأثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملاً بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده‌اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه‌شناسی آن‌ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تأثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن‌ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین‌گر آنها بوده‌اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم‌بندی هستند که با تقسیمات سه‌‌گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تأثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملاً بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده‌اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

The North and South Central Plateau of Iran During the Third and Second Millennium BCE (3200-1500 BCE) *

Hassan Fazeli Nashli؛ Siamak Sarlak؛ Javad Hoseinzadeh؛ Sahar Yazdani؛ Babak Rafiei-Alavi؛ Stacy .A. Carolin

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 153-180

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.348692.143160

چکیده

The societies of the northern and southern zones of the “Iranian Central Plateau” flourished during the last quarter of fourth millennium BCE. This floruit was marked by the rise of complex social systems, long distance trade, and new systems for the management of economic activities, such as the “proto-Elamite writing system” (Vidale ... بیشتر The societies of the northern and southern zones of the “Iranian Central Plateau” flourished during the last quarter of fourth millennium BCE. This floruit was marked by the rise of complex social systems, long distance trade, and new systems for the management of economic activities, such as the “proto-Elamite writing system” (Vidale 2018; Helwing 2019; Fazeli Nashli and Nokandeh 2019). This evidence supports the view that the inhabitants of the Iranian Plateau during this time were connected to each other, represented by a relatively uniform writing system and similar economic organization. However, nowadays we know that the similarity of the “Grey Ware Culture” occurring in Proto-Elamite sites of the north-central Plateau such as Sofalin, Qoli Darvish, Meymanatabad and Sialk also suggests inter-regional contact, beyond the “Proto-Elamite phenomenon” during the last quarter of fourth millennium BCE. The population of the whole of the north Central Plateau appears to have dispersed during the third millennium BCE and current information suggests that most Chalcolithic settlements were gradually abandoned beginning around 3400 BCE, and that the hiatus in settled occupation continued throughout the third millennium BCE. This may be connected with climatic events during the last quarter of the fourth millennium BCE, characterized by aridity and increased aeolian activity, which destabilized the agriculture system. As Vidale postulated (Vidale et al. 2018) the social evolution of the Central Plateau, based on non-centralized networks during the Chalcolithic period and were extinguished shortly after 3000 BC but shaped again shortly which was different from the previous period. This paper will summarize the findings of these excavations and propose a chronological framework for these social and cultural changes from the late fourth to the early 1st millennia BCE. In this paper we document the intra-regional societal developments and inter-regional material culture connections that made the third and second millennia BCE such a dynamic time.

اهمیت و جایگاه مطالعات باستان‌شناختی (تاریخی) جوامع زرتشتیان میبد یزد

روث یانگ؛ سید طاها هاشمی؛ اشکان پوریان اولی؛ سپیده جمشیدی یگانه؛ زینب نظری طهرانی؛ محمد حسین عزیزی خرانقی؛ حسن فاضلی نشلی

دوره 13، شماره 2 ، شهریور 1400، ، صفحه 319-341

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.266881.142623

چکیده

فصل اول پروژه مطالعه باستان‌شناختی فرهنگ زرتشتیان میبد در اردیبهشت سال 1395 به انجام رسید. در این راستا، به صورتی موازی بررسی معمارانه و مطالعه مردم‌نگاری در منطقه صورت گرفت که طی آن با توجه به اهداف پروژه ... بیشتر

Hierarchical or Transegalitarian? Societies of the Transitional Chalcolithic Period on the North-Central Plateau of Iran

Hassan Fazeli nashli؛ Roger Matthews

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 165-192

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.320058.142994

چکیده

Tracking the emergence of political authority and social hierarchy in the archaeological record has been one of the major challenges addressed by archaeologists in the past fifty years or more, with considerable attention given to potential material correlates of early stages in developments leading ultimately toward statehood (Chapman 2003; Smith 2012). Much ... بیشتر

بررسی شیمیایی سفال‌های عصر مفرغ و آهن تپه سگزآباد

رزیتا صالحی نظامی؛ حسن فاضلی نشلی؛ امید عودباشی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 147-164

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.272487.142666

چکیده

سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخصهای مهم باستانشناختی به شمار می‌‌‌‌رود. سفال را می‌‌‌‌توان از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگیهای ظاهری نظیر ... بیشتر سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخصهای مهم باستانشناختی به شمار می‌‌‌‌رود. سفال را می‌‌‌‌توان از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگیهای ظاهری نظیر فرم، شکل، رنگ، تزئینات از یک سو و تکنولوژی تولید سفال از سوی دیگر با گذر زمان متحول شده است. در این پژوهش با مطالعه تکنولوژیکی سفال‌های بهدست آمده از کاوش سال 1387 تپه سگزآباد دشت قزوین که یکی از محدود مناطق استقراری کاوش شده در فلات مرکزی ایران است، چگونگی دوره گذر از عصر مفرغ به عصرآهن مورد بررسی قرارگرفته است. در این بررسی برای تعیین ترکیب شیمیایی سفالها، تجزیه عنصری یک مجموعه سفال که شامل سفالهای شاخص هر دوره است با استفاده از روش آنالیز عنصری ICP و مقایسه آماری داده‌های حاصل از اندازه‌گیری 40 عنصر که شامل عناصر اصلی، عناصر جزئی و عناصر کمیاب است میزان همبستگی یا عدم همبستگی این سفال‌ها تعیین گردید. مقایسه نتایج به دست آمده از تحلیل سفال‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که کلیه سفالها تولید محلی بوده و از خاک همان منطقه در اعصار مختلف برای ساخت سفال استفاده شده است و به نظر می‌‌‌‌رسد که گذار از تولید سفال‌های عصر مفرغ و آهن ناشی از تغییرات تکنولوژیکی است تا تولید سفالی با ترکیبات خاک جدید و می‌توان اذعان داشت تکنولوژی سفالگری در این دو دوره از سازماندهی خاصی برخوردار بوده و از تولید خانگی فراتر رفته است.

پروژه مطالعه باستان‌شناختی فرهنگ زرتشتیان میبد(یزد): گزارش مقدماتی بررسی مزرعه کلانتر و روستای حسن‌آباد

حسن فاضلی نشلی؛ راث یانگ

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 211-226

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73114

چکیده

فصل اول پروژه مطالعه باستان‌شناختی فرهنگ زرتشتیان میبد در اردیبهشت سال 1395 به انجام رسید. در این راستا، به صورتی موازی بررسی معمارانه و مطالعه مردم‌نگاری در منطقه صورت گرفت که طی آن با توجه به اهداف ... بیشتر

برهمکنش های فرهنگی عصر مفرغ مازندران بر پایه داده‌های سفالی

نرجس حیدری؛ رحمت عباس نژاد سرستی؛ حسن فاضلی نشلی

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 57-74

https://doi.org/10.22059/jarcs.2018.220765.142355

چکیده

تحلیل روابط درون و برون منطقه‌ای دوران مفرغ در جلگه مازندران و دشت‌های میانکوهی آن بر اساس سفال، مسئله‌ی اصلی پژوهش حاضر است. سفالهای شاخص این دوران، خاکستری و سیاه براق و سفال قرمز ساده و منقوش (مفرغ ... بیشتر

گاهنگاری مطلق و نسبی تپة سگزآباد دشت قزوین

حسن فاضلی نشلی؛ حجت دارابی؛ یوسف فلاحیان؛ رضا ناصری

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 133-158

چکیده

تپة سگزآباد از جمله اوّلین محوطه‌هایی است که طی سلسله پژوهشهای باستان‌شناس دانشگاه تهران در دشت قزوین مورد کاوش قرار گرفته است؛ نتایج این پژوهشها حاکی از وجود استقراری مداوم از اواخر هزارة سوم تا ... بیشتر

تأمّلی بر مفهوم مدرک باستان شناختی

حسن فاضلی نشلی؛ نادره عابدی

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1388، ، صفحه 119-133

چکیده

ترکیب مدرک باستان شناختی ازجمله مفاهیمی است که تاکنون کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. باستان‌شناسان مکاتب فکری گوناگون، به روش‌های متفاوت، این مفهوم را به مثابه یک مدل و ابزار زبانی برای ارائة شواهدباستان ... بیشتر

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

نویسنده = حسن فاضلی نشلی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده