بررسی شیمیایی سفال‌های عصر مفرغ و آهن تپه سگزآباد

صالحی نظامی, رزیتا; فاضلی نشلی, حسن; عودباشی, امید

doi:10.22059/jarcs.2020.272487.142666

بررسی شیمیایی سفال‌های عصر مفرغ و آهن تپه سگزآباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی‌‌‌‌ تهران

² استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

³ دانشیار گروه مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

10.22059/jarcs.2020.272487.142666

چکیده

سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخصهای مهم باستانشناختی به شمار می‌‌‌‌رود. سفال را می‌‌‌‌توان از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگیهای ظاهری نظیر فرم، شکل، رنگ، تزئینات از یک سو و تکنولوژی تولید سفال از سوی دیگر با گذر زمان متحول شده است. در این پژوهش با مطالعه تکنولوژیکی سفال‌های بهدست آمده از کاوش سال 1387 تپه سگزآباد دشت قزوین که یکی از محدود مناطق استقراری کاوش شده در فلات مرکزی ایران است، چگونگی دوره گذر از عصر مفرغ به عصرآهن مورد بررسی قرارگرفته است. در این بررسی برای تعیین ترکیب شیمیایی سفالها، تجزیه عنصری یک مجموعه سفال که شامل سفالهای شاخص هر دوره است با استفاده از روش آنالیز عنصری ICP و مقایسه آماری داده‌های حاصل از اندازه‌گیری 40 عنصر که شامل عناصر اصلی، عناصر جزئی و عناصر کمیاب است میزان همبستگی یا عدم همبستگی این سفال‌ها تعیین گردید. مقایسه نتایج به دست آمده از تحلیل سفال‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که کلیه سفالها تولید محلی بوده و از خاک همان منطقه در اعصار مختلف برای ساخت سفال استفاده شده است و به نظر می‌‌‌‌رسد که گذار از تولید سفال‌های عصر مفرغ و آهن ناشی از تغییرات تکنولوژیکی است تا تولید سفالی با ترکیبات خاک جدید و می‌توان اذعان داشت تکنولوژی سفالگری در این دو دوره از سازماندهی خاصی برخوردار بوده و از تولید خانگی فراتر رفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Chemical study of Bronze Age and Iron Age potteries of Sagzabad Tepe

نویسندگان [English]

Rozıta Salehı nezamı ¹
Hassan Fazeli nashli ²
omid oudbashi ³

¹ History and Archaeology Department of Science and Research Branch of Azad Islamic University

² Tehran University, Faculty of Literature and Humanities, Associate Professor of Archaeology Department

³ Department of Conservation of Historic Properties, Faculty of Conservation, Art University of Isfahan

چکیده [English]

Pottery is one of the cultural evidences that its developments in different times are important archaeological indicators. Pottery can be viewed from different aspects. Appearance features such as form, shape, color, decoration and pottery production technology have changed over time. In this research, with the study of the technology of the pottery obtained from the excavation of the Sagzabad Tepe in Qazvin plain, which is one of the important areas of excavation in the central plateau of Iran, the period of the transition from the Bronze Age to the Iron Age has been investigated. In this study, with focus on the pottery in this region, new information on the production of pottery has been obtained. To determine the chemical composition of the potteries, a series of excavated objects consisting of a selection of potteries from each period were analyzed using the ICP-OES method and a statistical comparison of the data obtained from the measurement of 40 elements was performed consisting of the major, minor and trace ones. The correlation coefficient of the analyzed samples also was studied. Comparing the results obtained from the analysis of potteries according to the hypothesis suggests that all potteries are probably local productions and it is possible that they have been produced in the same region (clay sources) in different periods.is possible that they have been produced in the same region (clay sources) in different periods.

کلیدواژه‌ها [English]

Pottery
elemental analysis
ICP-OES
Bronze Age
Iron Age
Sagzabad Tepe

مراجع

سرلک، سیامک و عقیلی، شیرین، 1383، « گزارش لایه نگاری محوطه قلی درویش جمکران - قم»، گزارش‌های باستان‌شناسی 3: 96-59.

فاضلی نشلی، حسن، 1385، باستان شناسی دشت قزوین، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

فاضلی نشلی، حسن و نقشینه، ا‌‌‌‌میرصادق ، « قبرهای عصر آهن تپه قبرستان»، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 121-148.

فاضلی نشلی، حسن و همکاران، 1390، «گاهنگاری مطلق و نسبی تپه سگزآباد، دشت قزوین»، مجلۀ مطالعات باستانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 3.

ملک شهمی‌‌‌‌رزادی، صادق، 1356، «گزارش مقدماتی فصل اول و دوم حفاری سگزآباد (سال‌های 1349و1350)» مارلیک، شماره 2، صفحه 81-98.

نقشینه، امیر صادق، 1375، مطالعه سفال‌های خاکستری در تپه سگزآباد دشت قزوین و رابطه آن با مهاجرت اقوام آریایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس

Dyson, Jr. R. H., 1965,” Problems of Protohistoric Iran as Seen from Hasanlu”, Journal of Near Eastern Studies, 24: 193-217.

Eramo, G., Laviano, R., Muntoni, I. M., Volpe, G., 2004, Late Roman cooking pottery from the Tavoliere area (Southern Italy): raw materials and technological aspects, Journal of Cultural Heritage, 5, pp: 157-165.

Mousavi,A, 2005, Commnt on the Early Iron age in Iran.Iraniqa Antiqva vol xl, pp:87-99.

Muscarella, O.W., 1988, Bronze and Iron, New York: MMA.

Talai, H., 1984, “Note on Bronze Artifacts at Sagzabad in Qazvin Plain, Iran, Circa 1400 B.C., Iranica Antiqua, Vol. 19, pp. 31-4.

Young, T.C. Jr,1965” A Comparative Ceramic Chronology for Western Iron 500-1500 B.C.”, Iran, No.3:53-83