نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد محسن ذنوبی ¹
• حسن فاضلی نشلی ²
• حسن درخشی ³

¹ دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

² استاد باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

³ استادیار باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شوشتر

چکیده

طی دوره‌های باستانی، شرایط جغرافیایی و عوامل طبیعی، تاثیر بسزایی در شکل‌گیری محوطه‌های باستانی، رونق و افول آن‌ها و همچنین الگوی استقرار محوطه‌ها داشته است. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد، کنام سازی گروه‌های انسانی در بخش شمال غربی فلات مرکزی (زیرحوضه آبخیز قزوین) و الگوی استقرارگاه‌ها از آغاز دوره نوسنگی جدید تا پایان دوره مس‌سنگی، با توجه به ویژگی‌های ژئومورفولوژیک و ارتفاعی، شبکه‌های زهکشی و تحولات اقلیمی می‌باشد. بدین جهت، در ابتدا، با استفاده از مدل ارتفاع رقومی 30 متر و نرم‌افزار Arc GIS، زیرحوضه آبخیز قزوین مشخص گردید و با استفاده از همین نرم‌افزار، نقشه‌های ژئومورفولوژی، ارتفاع، فاصله از آبراهه و رده‌بندی آبراهه‌ها (شبکه زهکشی) تهیه شد. سپس موقعیت محوطه‌های باستانی این سه دوره در ارتباط با این عوامل ذکر شده، مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. در ادامه به منظور افزایش معنای اطلاعات به دست آمده از بررسی ارتباط نقاط باستانی با فاکتورهای مورد نظر، این نتایج در ارتباط با ویژگی‌هایی اقلیمی و تحولات آن طی سه دوره نوسنگی، مس‌سنگی انتقالی و مس‌سنگی نیز، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که عوامل طبیعی مورد بررسی در این پژوهش، در ایجاد الگوی استقرار محوطه‌های باستانی زیرحوضه آبخیز قزوین و همچنین گسست‌ها و پیوست‌های استقراری، بسیار تاثیرگذار بوده اند.

کلیدواژه‌ها

• فلات مرکزی ایران
• زیرحوضه آبخیز قزوین
• دوره نوسنگی
• دوره مس سنگی انتقالی
• دوره مس سنگی
• الگوی استقرار

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Niche construction and settlement pattern analysis of ancient sites in the northwestern part of the central Iranian plateau (Qazvin sub-basin) during the Neolithic, Transitional Chalcolithic and Chalcolithic periods, in relation to natural factors

نویسندگان [English]

• Mohammad Mohsen Zonoubi ¹
• Hassan Fazeli Nashli ²
• Hassan Derakhshi ³

¹ Islamic Azad University, Science and Research Branch

² Professorof of Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran

³ Assistant Professor of Archaeology, Islamic Azad University, Shushtar Branch

چکیده [English]

Throughout ancient periods, geographical conditions and natural factors have had a significant impact on the formation, prosperity, decline, and settlement patterns of ancient sites. This article examines the niche construction of human groups in the northwestern part of the Central Plateau (Qazvin sub-basin) and the settlement pattern from the beginning of the Late Neolithic period to the end of the Chalcolithic period, considering geomorphological and altitudinal characteristics, drainage networks, and paleoclimate. Therefore, using a 30-meter digital elevation model (DEM) and Arc GIS software, the Qazvin watershed sub-basin was delineated. Employing the same software, geomorphological, elevation, distance from rivers, and stream order maps were produced. Subsequently, the locations of ancient sites from these three periods were examined and assessed in relation to the aforementioned factors. To further enhance the interpretation of the data obtained from the analysis of the relationship between ancient sites and the factors in question, these results were examined and analyzed in relation to climatic characteristics and their changes during the Neolithic, Transitional Chalcolithic, and Chalcolithic periods. The results of the study showed that natural conditions, including geomorphology, altitude, drainage networks, and ancient climate, have had a significant impact on the pattern and the discontinuities and continuities of the settlement.

کلیدواژه‌ها [English]

• Central Plateau of Iran
• Qazvin Sub-basin
• Neolithic Period
• Transitional Chalcolithic Period
• Chalcolithic Period
• Settlement Pattern