نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

به نظر بسیاری از محققان، اعتقادات را می‌توان تأثیرگذارترین عامل در شکل یابی فضاهای شهرهای اسلامی و ساختار عناصر معماری آن‌ها دانست.در این میان، شهر یزد یکی از معدود شهرهای کشور است که بافت کهن و محلات دوران قاجار آن به نحوی شایسته حفظ گردیده است.به همین سبب، در پژوهش حاضر تلاش گردیده است تا پس از شناسایی ارزش‌ها و اصول اسلامی مؤثر، بر فرم یابی فضاهای معماری، میزان کاربرد این اصول و قوانین در یکی از محله‌های قاجاری این شهر (محله گلچینان) مورد ارزیابی قرار گیرد. آن چنانکه در پژوهش حاضر مشخص گشته است، بیشترین تأکید در محلات و به‌خصوص معماری مسکونی، به ترتیب بر روی "رعایت حریم و محرمیت"، "منع کردن از ضرر و زیان به غیر"،"تأکید بر حفظ امنیت خانواده"، "ترویج عدالت و همسانی میان امت اسلامی"، "ارتباط و وابستگی متقابل" و "حد و حریم  راه" بوده و سایر شاخص‌ها در درجه بعدی اهمیت قرار دارند.  همچنین، بر اساس مطالعات انجام‌گرفته، مشخص گردید که قریب  90% فضاهای معماری و شهری یزد در عصر قاجار از اصول و ارزش‌های اسلامی تأثیر پذیرفته‌اند. به‌عبارت‌دیگر، میان معیارها و اصول اسلامی مؤثر احصاء شده و آنچه عملاً در بافت قاجاری شهر اسلامی یزد به اجرا درآمده، مطابقت بالایی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Influences of Islamic Beliefs on the Structural Patterns of Residential Areas: A Case from Golchinan Sectors of Yazd City

نویسندگان [English]

  • hamid azizi 1
  • hassan karimiyan 2

1 tehran

2 tehran

چکیده [English]

According to many researches, the beliefs are the Influential factors in the architectural elements and city spaces through which the cities are known as reflection of resident’s beliefs and culture. Yazd city is one of the limited Islamic city that has maintained its old context and historical sectors. In present paper we tried, after the finding of effective Islamic laws and values in the shaping architectural spaces, the variability of using such laws were evaluated in one of the Qajary Quarters of Yazd city (Golchinan Quarter). In compliance theoretical results with the survey of the quarter it is become clear that the architectural and urban spaces (e.g. residential Architecture, Quarters, and network connections) have been highly by the Islamic values and laws. In other words, there is a high conformity between extracted Islamic Laws and whatever has been applied in the Qajary context of Yazd Islamic city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Organization
  • social structure
  • Islamic Laws
  • Spatial Archaeology
  • The Historical Context of Yazd City
ابن‎اخوه، 1347. آیین شهرداری در قرن 7، ترجمه جعفر شعار، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
احمدی، عباسعلی،  1388،  فضا و جامعه در شهرک های اقماری اصفهان عصر صفوی، مطالعه موردی: پایان نامه دکتری تخصصی باستان‌شناسی ، به راهنمایی دکتر حسن کریمیان، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
اردلان , نادر، بختیار, لاله،  1380، حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان، نشر خاک.
اشرف ، احمد، 1353، ویژگی های تاریخ شهرنشینی در ایران دوره اسلامی، نامه علوم اجتماعی ، دوره 1، شماره 4 ، 49-7.
افشار، ایرج، 1354 ، یادگارهای یزد، جلد دوم، تهران، انجمن آثار ملی.
آیتی، عبدالحسین، 1317، تاریخ یزد ،چاپ اول،چاپخانه گلبهار یزد.
بشارت، حسین ، 1385، یزد شهر من،  تهران،  انتشارات طلائیه.
بمانیان، محمد رضا، 1387 ، رهیافتی بر نقش موقوفات در ساماندهی فضاهای شهری)با نگاهی ویژه بر موقوفات شهر اصفهان(. مجله مدریت شهری، شماره 21 ، 59 - 72
بورکهارت، تیتوس ، 1365،هنر اسلامی زبان و بیان، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات سروش.
بهادری، محمد رضا و احمد استقلال، 1386. ساباط فضیلتی فراموش شده، وبگاه بناهای آبی تاریخی شوشتر،Shushtarchtb.ir، (دسترسی در تاریخ 23/6/1391).
پاپلی،محمد حسین، 1390، خاطرات شازده حمام: گوشه ای از اوضاع اجتماعی شهر یزد دهه 40-1330،مشهد، انتشارات پاپلی.
پیر نیا، محمد کریم، 1372، آشنایی با معماری اسلامی ایران،«ساختمآن‌های درون شهری و برون شهری» ،تدوین: غلام حسین معماریان، دانشگاه علم و صنعت ایران.
توسلی، محمود، 1360 چاپ چهارم، ساخت شهر ومعماری در اقلیم گرم وخشک ایران، تهران ، انتشارات پیام.
توسلی، محمود؛ منصوری، محمود؛ بنیادی ، ناصر؛ مومنی ، محمد حسن؛ 1368، طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد ، ،چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
جمالی، جمال‎الدین، 1350. قواعد فقه اسلامی، نشریه کانون،  سال چهاردهم (1)، 67-64.
جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376،الصحاح :تاج اللغه و صحاح العربیه، جلد ششم، دارالعلم للملایین، بیروت.
حسینی رحمت‌آبادی، هاجر، 1390، کاربرد فقه و قوانین اسلامی در فرم یابی عناصر معماری و سازمان فضایی شهرهای دوران اسلامی؛ نمونه موردی بافت قدیم شهر یزد (محله فهادان)، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی ، به راهنمایی دکتر حسن کریمیان،دانشگاه تهران،دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
حکیم، بسیم سلیم،1381،  شهرهای عربی اسلامی: اصول ساختمانی و شهرسازی، تهران،  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خادم‌زاده، محمد حسن ، 1388 ، محلات تاریخی شهر یزد، تهران ، سبحان نور.
خادم‌زاده، محمد حسن ، 1388 ، محلات تاریخی شهر یزد، تهران ، سبحان نور.
خضری، احمد، 1386. ساباط در اوز؛ راهرو حل اختلاف، روزنامه کیهان، شماره 18879، صفحه 11 (شهرستان‎ها) www.magiran.com، (دسترسی در تاریخ 23/4/1391).
رمضان خانی، صدیقه؛ مدرس مصدق، لیلا؛ 1387، هنر نساجی در شهر یزد، تهران ، سبحان نور.
سلطان‌زاده حسین، 1362، روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، تهران: انتشارات آگاه
سلطان‌زاده، حسین، 1364، تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تاسیس دارالفنون، تهران، آگاه.
سلطان‌زاده، حسین، 1370،  فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی با همکاری شهرداری تهران.
سلطان‌زاده، حسین ، 1372. فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، شهرداری تهران معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، شرکت توسعه‌ی فضاهای فرهنگی، دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
سلطان‌زاده ، حسین، 1385. فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران، دفتر پژوهش های فرهنگی.
شب خیز، محمد رضا، 1392، اصول فقه دانشگاهی، قم: نشر لقاء.
شفقی، سیروس،1387، پیش درآمدی بر شهر اسلامی و افتراق آن با شهر غربی،ویراستار: اصغر منتظر قائم، مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان شهر اسلامی، 4 اسفند 1387،اصفهان، دانشگاه اصفهان.212-236.
عبدالستارعثمان، محمد، 1376 ،مدینهاسلامی، ترجمه علی چراغی،تهران، انتشارات امیرکبیر.
کاتب ، احمد بن حسین بن علی،1345، تاریخ جدید یزد: (پس از سال 862 هجری).به کوشش ایرج افشار. تهران، انتشارات فرهنگ ایران زمین.
کاتوزیان، ناصر، 1377. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، نشر دادگستر.
کریمیان، حسن و عبدالکریم عطارزاده، 1390، سلسله مراتب فضایی و حرمت و محرمیت در خانه سازی جهان اسلام، مجموعه مقالات منتخب اولین  همایش ملی "معماری و شهرسازی اسلامی"، تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز، صص 59-76
کریمیان، حسن، 1389، "نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت و آرامش روحی"، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (علمی-پژوهشی) تهران: انتشارات دانشگاه تهران، شماره 74: 118-132
کریمیان، حسن، 1383، "روند شکل یابی، توسعه و تخریب شهر باستانی بم "، مجله علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، شماره صفحه100-81
کریمیان،حسن،1384، ضرورت بهره گیری از تئوری های جدید در تحلیل ساختار فضایی بافت های کهن، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه تهران، 121-111.
کلینی رازی، ثقة الاسلام ابی جعفر بن محمد بن یعقوب بن اسحاق، 1368. اصول کافی، ترج‍م‍ه‌ و ش‍رح‌: ه‍اش‍م‌ م‍ح‍لات‍ی‌، ج‍واد م‍ص‍طف‍وی‌ ،تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
گیلانی، عبد الرزاق، 1385. مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه(چاپ سوم)، تصحیح وتنظیم: رضا مرندی، تهران:پیام حق.
مسرت، حسین، 1376، یزد یادگار تاریخ، یزد، انجمن کتابخانه‌های  عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد و انتشارات یزد.
مشکینی، میرزا علی، ۱۴۱۶ ه‍ ق، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم: نشر الهادی.
مطهری،مرتضی، 1358 ،"آشنایی بااصول اسلامی: اصول فقه"،تهران،صدرا.
معماریان ،غلامحسین، 1386 ،  آشنایی با معماری مسکونی ایرانی ، گونه شناسی درون گرا ، تهران، انتشارات سروش دانش ، چاپ چهارم.
معماریان، غلامحسین، 1387، "معماری ایرانی "تهران، سروش دانش.
مهندسین مشاور آرمان شهر ،1386،طرح تفصیلی یزد، شهرداری یزد.
مهندسین مشاور شمسه یزد، 1385،گزارش مطالعات ثبت تاریخی شهر یزد در فهرست آثار ملی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد.
نصر، سید حسین، 1374، هنر و معنویت اسلامی، مجله هنر، مترجم: محمد سعید حنایی کاشانی ،شماره 28، 52-45.
نقصان محمدی، محمد رضا؛ حج فروش، جلال؛ 1372، تاثیرات طرح جامع یزد در سازمان فضایی شهر، پایان نامه کارشناسی ارشد شهر سازی، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران.
نقی زاده، محمد،1387، شهر و معماری اسلامی، عینیات و تجلیات ( جلد2) ، اصفهان: انتشارات مانی.
نقی‌زاده، محمد، 1384، مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، عینیات و تجلیات، تهران: انتشارات راهیان.
Abu-lughod, J. L., 1987. The Islamic city—historic myth, Islamic essence and contemporary relevance, International Journal of Middle East Studies 19 (2): 155-176.
Barzekar, G., Aziz, A., Mariapan, M., Ismail, M. H., &Hosseni, S. M., 2011. Using analytical hierarchy process (AHP) for prioritizing and ranking of ecological indicators for monitoring sustainability of ecotourism in northern forest, Iran, Ecologia Balkanica, 3 (1): 59-67.
Dettmann, K., 1969. Islamische und westlische elemente in heutigen, Damaskus in GR. 21 S: 64- 68.
Ebensaleh, M.A., 1998. The impact of Islamic and customary laws on urban form development in southwestern Saudi Arabia, Habital international 22 (4) 537-556.
El-Shorbagy, A. M., 2010.Traditional Islamic-Arab house: vocabularyand syntax, International Journal of Civil & Environmental Engineering 10 (4): 15-20.
Görener, A., Toker, K., & Uluçay, K., 2012. Application of combined SWOT and AHP: a case study for a manufacturing firm. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58: 1525-1534.
Li, S., & Li, J. Z. 2009.Hybridising human judgment, AHP, simulation and a fuzzy expert system for strategy formulation under uncertainty.Expert Systems with Applications, 36(3), 5557-5564.
Maleki, S. Ahmadi, T., Vedat, E., 2014, Evaluation of architectural elements of the city of Yazd historical context, Indian Journal of Scientific Reswarches 5 (1): 127-137.
Monshizade, A., 2008. The desert sity as an ancient living example of Eco-City, case study: Yazd, 7th international Ecocity Conference, academic and talent scouting sessions, San Francisco, Berkeley, 22-23 April 2008, pp. 1-7.
Nabavi, F., Ahmad, Y., Goh, A., 2012. Daylight and opening in traditional houses in Yazd, Iran, a paper presented at the 28th Conference, opportunities, limits & needs towards an environmentally responsible architecture, 7-9 November, Perú Lima.
Saaty, T.L., 1977. A scaling method for priorities in hierarchical structures, Journal of Mathematical Psychology 15(3): 234-281.
Samizay, R., 2012. Spatial heritage of sustainable urbanism in Yazd, Iran, in: B.A., Kazimee (ed.), heritage and sustainability in the Islamic built environment, Southampton, Wit Press, PP. 127-146.
SelimHakim, B., 2008. Law and the city. in: Slalm K.J., Renata, H., Attilio, p., & Andre, R., (eds.), the city in the Islamic world, (vol 2), Brill NV, pp. 71-93.
Semih, T., and Seyhan, S., 2011. A multi-criteria factor evaluation model for gas station site selection, Journal of Global Management 2(1): 12-21.
Sharifi, A., and Murayama, A., 2013. Changes in the traditional urban form and the social sustainability of contemporary cities: a case study of Iranian cities, Habitat International 38: 126-134.
Sharma, M. J., Moon, I., and Bae, H., 2008. Analytic hierarchy process to assess and optimize distribution network, Applied Mathematics and Computation 202(1): 256-265.
Tahriri, F., Osman, M. R., Ali, A., Yusuff, R. M., and Esfandiary, A., 2008. AHP approach for supplier evaluation and selection in a steel manufacturing company, Journal of Industrial Engineering and Management 1 (2): 54-76.