مطالعات باستان شناسی - فهرست مقالات

سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با ... بیشتر سابقه ارتباط ساکنان سرزمین‌های ایران و چین و به مدت‌ها پیش از ظهور اسلام بر میگردد. به گواهی منابع مکتوب و مستندات باستان شناسانه، تجربه موفق ارتباطی دو سرزمین حتی متعاقب سقوط ساسانیان ادامه یافت. با تغییر پایتخت جهان اسلام به بغداد، باب جدیدی از مراودات دریایی آغاز و موجبات رونق مسیر دریایی و رشد بنادر خلیج فارس را فراهم ساخت. گزارش‌های تاریخی سده‌های اولیه تا قرن دهم هجری، اطلاعات قابل توجهی را از روند مراودات پر فراز و نشیب این دو سرزمین ارائه می‌دهند. روند مراودات نشان داده است که با تحولات تاریخی دو جانبه همسو بوده است. اما این موضوع تاکنون از طریق مطالعات باستان‌شناسی که شواهد این ارتباطات را مستقیماً از طریق بررسی یافته‌های مکشوفه از این منطقه دنبال می‌کند، مورد ارزیابی قرار نگرفته است، از این نظر فهم واقعی آنها را دشوار می‌کند. با توجه به اینکه مطالعات باستان‌شناسی با رویکردی مسئله محور یافته‌های فرهنگی را مورد بررسی قرار می‌دهد، به دنبال این موضوع هستیم که گاهنگاری یافته‌های سفالی تا چه میزان بر روند مراودات و نوسان آن تاکید دارند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، از نتایج بررسی و مطالعات یافته‌های سفالی محوطه‌های باستانی این منطقه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد هر چند گزارش‌های تاریخی صراحتاً در پاره‌ای موارد بر لغو کامل مراودات یا غیر مستقیم بودن آن تاکید دارند اما گاهنگاری یافته‌های سفالی منطقه خلیج فارس روندی مستمر را در واردات آنها نشان می‌دهد و حاصل آن بر یکپارپگی اطلاعات، بویژه دقت در گاهنگاری یافته‌های سفالی و مطالعه کمی آنها تاکید دارد.

مشاهده مقاله

پژوهشی در آئین زرتشتی دوره ساسانی در سواحل خلیج فارس مطالعه موردی: مهر نویافته از بردستان، بندر دیر، استان بوشهر

حسین توفیقیان؛ فریبا شریفیان؛ کتایون فکری پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.364329.143228

چکیده

در دوره ساسانی به واسطه رونق دین زرتشت، بناهای مذهبی بصورت آتشکده‌های چهارتاقی ساخته می-شد. این آتشکده‌ها در برگیرنده فضاهای چهارتاقی گنبددار و گاها دارای رواق پیرامون بود که در بخش میانی بنا یک پایه ... بیشتر در دوره ساسانی به واسطه رونق دین زرتشت، بناهای مذهبی بصورت آتشکده‌های چهارتاقی ساخته می-شد. این آتشکده‌ها در برگیرنده فضاهای چهارتاقی گنبددار و گاها دارای رواق پیرامون بود که در بخش میانی بنا یک پایه آتشدان تعبیه شده بود. آتش این آتشکده‌ها بر اساس رتبه و اهمیت شامل آتش بهرام، آتش آدران، آتش دادگاه و سپس آتش‌های خانگی و شخصی بود. علی‌رغم مطالعات گسترده در سایر نقاط ایران، مطالعات اندکی در خصوص مظاهر آئین دین زرتشت شامل ساختار آتشکده‌ها و آتشدان‌های سواحل خلیج فارس و تعیین نوع و اهمیت آتش فروزان در آنها صورت پذیرفته است. در سواحل شمالی خلیج فارس که بخش جنوبی حوزه مطالعاتی فارس محسوب می شود تنها دو آتشکده محمد آباد برازجان و آتشکده کناری شناسایی و معرفی شده‌اند، همچنین تعدادی پایه‌های آتشدان در تل شهید، قلعه برازجان، آمامزاده شاه نور الدین، کشتو و تعداد بیشتری در بردستان معرفی شده است. علی‌رغم شناسایی این آثار اطلاع چندانی درخصوص جایگاه و رتبه آتش فروزان در این مراکز دینی وجود ندارد. در این مقاله ضمن اشاره مختصر به آتشکده‌ها و پایه آتشدان‌های مکشوفه در سواحل شمالی خلیج فارس (محدوده استان بوشهر)، مهر کتیبه‌دار دوره ساسانی مشکوفه از بردستان که نشان دهنده آتش فروزان در آتشکده‌ای ایالتی در سطح آتشکده آذر فرنبغ در این منطقه است مورد مطالعه قرار می‌گیرد. فراوانی پایه‌های آتشدان، بقایای چندین آتشکده و شناسایی این مهر با کتیبه دور تا دور و علامت حکومتی ساسانی در بخش میانی مهر نشان دهنده مرکزیت بردستان در زرتشتی‌گری سواحل شمالی خلیج فارس در دوره ساسانی است.

مشاهده مقاله

ورود نخستین سلادن‌های گونۀ یوئه به ایران و الگوی پراکنش آن در مناطق ساحلی و داخلی ایران در قرون اولیۀ اسلامی‌(1)

مهسا فیضی؛ فیروز مهجور

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 131-148

https://doi.org/10.22059/jarcs.2015.54179

چکیده

سلادن،ازقدیمیترینسفالهایتولیدشدهدرچیناست که نخستینبار در 3500پ.م به صورت پروتوپروسلین ((Proto-porcelain در ایالت چگینگ تولید شد. ساخت سلادنهای واقعی در دورۀ هان (206پ.م-221م) آغاز شد و تولید آن تا ... بیشتر سلادن،ازقدیمیترینسفالهایتولیدشدهدرچیناست که نخستینبار در 3500پ.م به صورت پروتوپروسلین ((Proto-porcelain در ایالت چگینگ تولید شد. ساخت سلادنهای واقعی در دورۀ هان (206پ.م-221م) آغاز شد و تولید آن تا قرن 17م/ 11هـ.ق در کورههای مختلف شمال و جنوب چین تداوم داشت. هدف این پژوهش، بررسی ورود نخستین گونۀ سلادن به ایران و نیز تبیین الگوی پراکندگی آن در مناطق مختلف ایران (شامل سواحل خلیج فارس و دریای عمان و نیز مناطق داخلی ایران) در قرون اولیۀ اسلامی است. روش پژوهش مبتنی بر بررسی آثار و منابع مکتوب اعم از منابع چینی و ایرانی و نیز مطالعۀ تطبیقی نتایج گزارش کاوشها و بررسیهای باستانشناسی در محوطههای قرون اولیۀ اسلام در ایران، چین و سواحل و جزایر غیرایرانی خلیجفارس است. نخستین سلادنها به نام گونۀ یوئه در قرن 3هـ.ق/ 9م از طریق مسیر دریایی به بندر سیراف وارد شد و در این منطقه و برخی مناطق همدورۀ دیگر رواج یافت. با توجه به مقایسۀ تطبیقی دورههای فرهنگی حاوی سلادن یوئه در سیراف، کیش، هرمز، بنادر غیرایرانی خلیجفارس و نیز برخی مناطق داخلی ایران، به نظر میرسد که صادرات این نوع سفال یعنی سلادن یوئه در قرن12م/ 6هـ.ق به دلیل تغییر کورهها، جای خود را به سلادن گونۀ لانگ چوآن میدهد. با توجه به فراوانی یافتههای یوئه در مناطق ساحلی خلیجفارس و دریای عمان و نیز بهدستآمدن نمونههای اندک در مناطق داخلی ایران، به نظر میرسد که این سفال از یک توزیع ساحلی برخوردار بوده و در مناطق داخلی رواج اندکی یافته است.

تحلیل معماری بندر باستانی سیراف در بخش ساحلی با تکیه بر مطالعات باستان‌شناسی زیر آب

حسین توفیقیان

دوره 6، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 38-21

https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.52671

چکیده

برخی از محققین بر این باورند که به دلیل وقوع زلزلۀ شدید و سونامی در قرن چهارم هجری، بخش بزرگی از سیراف به درون آب واژگون شده است. با توجه به شواهد و مدارک موجود و بررسی صورت گرفته در سواحل و آب‌های پیرامون ... بیشتر

بازشناسی جایگاه بندر باستانی مهروبان در خلیج فارس و گاهنگاری اولیه آن بر پایه کاوش باستان شناختی و مطالعات متون نوشتاری

محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار؛ محمد مرتضایی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 13-31

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32117

چکیده

مدارک باستان شناختی در دوره اسلامی نشان از ارتباطات تجاری و رونق بازرگانی در خلیج فارس دارد. این ارتباطات بدون شک بر پایه ساختارهایی است که از دوره ساسانیان در منطقه وجود داشته است. یکی از مهم‌ترین بنادر ... بیشتر مدارک باستان شناختی در دوره اسلامی نشان از ارتباطات تجاری و رونق بازرگانی در خلیج فارس دارد. این ارتباطات بدون شک بر پایه ساختارهایی است که از دوره ساسانیان در منطقه وجود داشته است. یکی از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس که دارای ارتباطات بازرگانی گسترده‌ای با بنادر هم‌جوار از قبیل بصره، سی نیز و گناوه از یک سو و شهرهای پسکرانهای خلیج فارس در مرز ایران از قبیل ارجان در منطقه بهبهان از دیگر سو بوده، بندر ماهروبان است. اطلاعات از این بندر تا پیش از کاوش در منطقه منحصر به نوشته‌های مورخین صدر اسلام و برخی از اشارات محققان متأخر از قبیل شوارتس و راولینسون بوده است. نظر به اهمیت این بندر باستانی در شناخت بازرگانی دریایی ایرانیان در دوره ساسانیان و بهویژه صدر اسلام برنامه کاوش باستان شناختی با هدف شناخت توالی فرهنگی در آن و شناخت نشانه‌های تجارت دریایی از طریق مطالعه مواد باستانشناختی انجام گرفت. مقاله حاضر، حاصل نتایج اولیه بدست آمده از کاوش در ترانشه B مهروبان و تلفیق آن با متون نوشتاری است جهت شناخت جایگاه امروزی آن و نقش آن در مبادلات بازرگانی خلیج فارس. مطالعات اولیه نشان می‌دهد که یافته‌های سفالی بدست آمده در آن قابل مقایسه با بنادر باستانی صحار در عمان، رأس الخیمه در امارات متحده عربی، قلعه آت بحرین و مراکزی چون شوش در خوزستان و سیراف در بوشهر است. با تطبیق یافته های باستان شناسی با متون نوشتاری صدر اسلام تعیین جایگاه امروزی آن در نزدیکی بندر دیلم امروزی بحث و تحلیل و در نهایت پیشنهاد گردید.

حضور پارتیان در مناطق جنوبی خلیج فارس (شرق و جنوب شرق شبه جزیرۀ عربستان) بر اساس مدارک باستان شناختی به دست آمده از محوطه های پارتی سواحل جنوبی خلیج فارس

علیرضا خسرو زاده

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 63-81

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32120

چکیده

هرچند ارتباط بین شرق و جنوب شرق عربستان با مناطق مختلف ایران پیش از دورهی ساسانی به خوبی دانسته نمیشود و مدارک نوشتاری اندکی از این دوره باقی مانده، اما شمار فراوان مدارک باستانشناختی ... بیشتر هرچند ارتباط بین شرق و جنوب شرق عربستان با مناطق مختلف ایران پیش از دورهی ساسانی به خوبی دانسته نمیشود و مدارک نوشتاری اندکی از این دوره باقی مانده، اما شمار فراوان مدارک باستانشناختی به دست آمده از این منطقه و شمار اندک مدارک نوشتاری باقی مانده نشان میدهد که این ناحیه در این دوره ارتباطات بسیار نزدیکی با ایران داشته و تحت کنترل قانونی و رسمی پارتیان بوده است.هدف اصلی این تحقیق مطالعهی مواد فرهنگی باستانشناختی به دست آمده از محوطههای اشکانی شرق و جنوب شرق عربستان است که این ارتباط نزدیک را ثابت میکنند. با مطالعهی این مواد دانش ما از برهم‌کنش‌های بین این منطقه و سواحل شمالی خلیج فارس در این دوران بیشتر میشود. سفال از جمله مهم‌ترین مواد فرهنگی است که ارتباط تنگاتنگ بین محوطههای سواحل جنوبی با سواحل شمالی خلیج فارس را نشان میدهد. سفال فراوانترین مدرکی است که ارتباط بین سواحل جنوبی خلیج فارس و مناطق مختلف ایران را در دورهی پارت و ساسانی نشان میدهد، به خصوص نمونههای شاخصی که مشابه آنها را به راحتی میتوان از ایران معرفی کرد. از جمله میتوان به سفال گونهی لعابدار، منقوش یک رنگ و دو رنگ، لوندو، پوست تخم مرغی، لوندو و سیاه خشن اشاره کرد. به غیر از سفال، مواد فرهنگی دیگری مانند سکه، اشیای فلزی، شیشه، پیکره و معماری و کتیبههای به خط آرامی که نشان دهندهی ارتباط نزدیک بین سواحل جنوبی و شمالی خلیج فارس است از شماری از محوطههای اشکانی شرق و جنوب شرق عربستان به دست آمده است.

دوره 16 (1402-1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = خلیج فارس

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده