نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار ¹
• محمد مرتضایی ²

¹ استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

² عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان شناسی

چکیده

مدارک باستان شناختی در دوره اسلامی نشان از ارتباطات تجاری و رونق بازرگانی در خلیج فارس دارد. این ارتباطات بدون شک بر پایه ساختارهایی است که از دوره ساسانیان در منطقه وجود داشته است. یکی از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس که دارای ارتباطات بازرگانی گسترده‌ای با بنادر هم‌جوار از قبیل بصره، سی نیز و گناوه از یک سو و شهرهای  پس­کرانه­ای خلیج فارس در مرز ایران از قبیل ارجان در منطقه بهبهان از دیگر سو بوده، بندر ماهروبان است. اطلاعات از این بندر تا پیش از کاوش در منطقه منحصر به نوشته‌های مورخین صدر اسلام و برخی از اشارات محققان متأخر از قبیل شوارتس و راولینسون بوده است. نظر به اهمیت این بندر باستانی در شناخت بازرگانی دریایی ایرانیان در دوره ساسانیان و به­ویژه صدر اسلام برنامه کاوش باستان شناختی با هدف شناخت توالی فرهنگی در آن و شناخت نشانه‌های تجارت دریایی از طریق مطالعه مواد باستان­شناختی انجام گرفت. مقاله حاضر، حاصل نتایج اولیه­ بدست آمده از کاوش در ترانشه B  مهروبان و تلفیق آن با متون نوشتاری است جهت شناخت جایگاه امروزی آن و نقش آن در مبادلات بازرگانی خلیج فارس. مطالعات اولیه نشان می‌دهد که یافته‌های سفالی بدست آمده در آن قابل مقایسه با بنادر باستانی صحار در عمان، رأس الخیمه در امارات متحده عربی، قلعه آت بحرین و مراکزی چون شوش در خوزستان و سیراف در بوشهر است. با تطبیق یافته های باستان شناسی با متون نوشتاری صدر اسلام تعیین جایگاه امروزی آن در نزدیکی بندر دیلم امروزی بحث و تحلیل و در نهایت پیشنهاد گردید.

کلیدواژه‌ها

• بندر
• خلیج فارس
• تجارت و بازرگانی دریایی
• سفال
• ماهروبان
• بندر دیلم
• ساسانی
• و صدر اسلام

عنوان مقاله [English]

Re-Identifying the Location of Ancient Port of Mahruban on the Persian Gulf Based on Excavation and Written Evidence

نویسندگان [English]

• Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar ¹
• Mohammad Mortezayi ²

¹ Assistant professor, Department of Archaeology, University of Tehran

² Iranian Center for Archaeological Research

چکیده [English]

Archaeological evidence from Islamic era reflects trade contacts and flourishing commerce in the Persian Gulf. Indeed, some regional infrastructures surviving from Sassanian times could have acted as the basis for these interactions. Mahruban is one of the most important ports in the Persian Gulf with evidence of extensive trade contacts with such neighboring ports as Basra, Siniz and Ganaveh on the one hand and the Gulf’s northern hinterlands such as Arjan in Behbahan region on the other. The few available data on the port prior to the recent excavations was confined to written documents by early Islamic historians and a number of more recent references by Schwarz and Rawlinson. Given the great potentials of the port for increasing our understanding of the Iranian sea trade during Sasanian and in particular the early Islamic era, the excavation project was designed with the aim of determining its sequence and detecting the remains related to sea trade through the study of archaeological material. The present paper reports the provisional results of the excavation in Trench B at Mahruban, and combines them with the available written evidence in order to define its current location and its role in the trade ties through the Persian Gulf. The preliminary analyses show that ceramic assemblage from the trench parallels the material from Suhar in Oman, Ras al-Khaima in the UAE and Qal’at in Bahrain as well as such Iranian centers as Susa in Kuzestan and Siraf in Bushehr. In this paper, a location near the modern Deylam port is discussed and finally suggested for this historical harbor based on comparison of the archaeological finds with the historical texts from early Islamic period.

کلیدواژه‌ها [English]

• Port
• the Persian Gulf
• Sea trade and commerce
• Mahruban
• Deylam port
• Sasanian
• Early Islamic period