مطالعات باستان شناسی

طی دوره‌های باستانی، شرایط جغرافیایی و عوامل طبیعی، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری محوطه‌های باستانی، رونق و افول آن‌ها و همچنین الگوی استقرار محوطه‌ها داشته است. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، ... بیشتر طی دوره‌های باستانی، شرایط جغرافیایی و عوامل طبیعی، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری محوطه‌های باستانی، رونق و افول آن‌ها و همچنین الگوی استقرار محوطه‌ها داشته است. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، کنام‌سازی گروه‌های انسانی در بخش شمال‌غربی فلات‌مرکزی (زیرحوضۀ آبخیز قزوین) و الگوی استقرارگاه‌ها از آغاز دورۀ نوسنگی جدید تا پایان دورۀ مس‌و‌سنگ، باتوجه به ویژگی‌های ژئومورفولوژیک و ارتفاعی، شبکه‌های زهکشی و تحولات اقلیمی می‌باشد. بدین جهت، در ابتدا، با استفاده از مدل ارتفاع رقومی 30 متر و نرم‌افزار Arc GIS، زیرحوضۀ آبخیز قزوین مشخص گردید و با استفاده از همین نرم‌افزار، نقشه‌های ژئومورفولوژی، ارتفاع، فاصله از آبراهه و رده‌بندی آبراهه‌ها (شبکۀ زهکشی) تهیه شد؛ سپس موقعیت محوطه‌های باستانی این سه دوره در ارتباط با این عوامل ذکر شده، مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. در ادامه به‌منظور افزایش معنای اطلاعات به‌دست آمده از بررسی ارتباط نقاط باستانی با عوامل موردنظر، این نتایج در ارتباط با ویژگی‌هایی اقلیمی و تحولات آن طی سه دورۀ نوسنگی، مس‌و‌سنگ انتقالی و مس‌و‌سنگ نیز، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان‌داد که عوامل طبیعی مورد بررسی در این پژوهش، در ایجاد الگوی استقرار محوطه‌های باستانی زیرحوضۀ آبخیز قزوین و همچنین گسست‌ها و پیوست‌های استقراری، بسیار تأثیرگذار بوده‌اند.

بررسی و تحلیل الگوی استقراری دورۀ اشکانی در دشتِ غربی دریاچه ارومیه، بر اساس سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)

فرنگیس میرزایی دمیرچی؛ علیرضا هژبری نوبری؛ سید مهدی موسوی کوهپر

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، ، صفحه 183-212

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.288384.142777

چکیده

امروزه باستان شناسان از تجزیه وتحلیل فضایی داده های محیطی و یافته های میدانی باستان شناسی برای روشن شدن الگوهای پراکندگی سکونتگاه های باستانی و ارتباط آن‌ها با محیط طبیعی استفاده ... بیشتر امروزه باستان شناسان از تجزیه وتحلیل فضایی داده های محیطی و یافته های میدانی باستان شناسی برای روشن شدن الگوهای پراکندگی سکونتگاه های باستانی و ارتباط آن‌ها با محیط طبیعی استفاده میک نند. تحلیل الگوی استقرار یکی از موضوعات باستان شناسی است که به‌جای تمرکز بر یک مکان خاص باستانی، منطقه را مورد کاوش قرار می دهد. تفسیر رفتار گذشته انسان در رابطه با وابستگی آن به اجزای محیط طبیعی و اکولوژیکی در مرکز این نوع تفکر قرار دارد. نتایج این تحلیل‌ها عواملی را که بر انتخاب محل زندگی اجداد تأثیر می‌گذارند؛ شناسایی می‌کند؛ مانند دسترسی آسان به زمین‌های کشاورزی، آب، منابع دریایی و بهره‌برداری از منابع معدنی قابل‌استخراج. امنیت این بافت جغرافیایی از دیگر عوامل مهم و شناخته‌شده در بستری است که می تواند استقرار گروه های انسانی در یک منطقه را شکل دهد. بر اساس این روش و با تجزیه‌وتحلیل نتایج بررسی میدانی در غرب دریاچه ارومیه، متغیرهای جغرافیایی مؤثر بر استقرارهای دورۀ اشکانی در این منطقه، موردبررسی قرار گرفت. در بررسی میدانی دشت غربی دریاچه ارومیه، 14 محوطه از دوره اشکانی شناسایی‌شده بود که با تجزیه وتحلیل نتایج این بررسی و داده های محیطی، الگوی استقرار منطقه بر اساس نقشه های GIS ترسیم گردید. این نقشه ها بیانگر شرایط آب وهوایی ایده آل، کوه های پوشیده از رسوبات غنی برف و رودخانه های فراوانی است که این دشت را تغذیه می کند و قابلیت استقرار متوالی را دارد. این الگوها در دشت غربی دریاچۀ ارومیه با متغیرهایی چون ارتفاع از سطح دریا، مجاورت با رودخانه ها، نوع آبوهوا، حاصلخیزی خاک، کاربری اراضی، مجاورت با سکونتگاه های امروزی و استخراج و تجارت نمک، از ساحل غربی دریاچۀ ارومیه اندازه گیری شده اند که نتایج این مطالعات میدانی در مقاله پیش رو ارائه‌شده است.

استقرارها و نوسانات جمعیتی حوضة رودخانه بوانات در دوران پیش ازتاریخ

مرتضی خانی پور؛ محمّدامین میرقادری؛ میثم نیکزاد؛ حبیب عمادی؛ ملیحه طهماسبی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 55-74

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.71096

چکیده

حوزه فرهنگی فارس دارای چشماندازهای گوناگونی شامل مناطق کوهستانی و سرد، مناطق معتدل مرکزی و مناطق گرم و خشک جنوبی است که به سواحل شمالی خلیجفارس محدود میشود، جهت تحلیل بهتر فرهنگهای پیشازتاریخ ... بیشتر حوزه فرهنگی فارس دارای چشماندازهای گوناگونی شامل مناطق کوهستانی و سرد، مناطق معتدل مرکزی و مناطق گرم و خشک جنوبی است که به سواحل شمالی خلیجفارس محدود میشود، جهت تحلیل بهتر فرهنگهای پیشازتاریخ فارس فرهنگی میبایست هر منطقه بررسی و مطالعه شود. با توجه به اهمیت موضوع، حوضه رودخانه بوانات باهدف شناسایی تمامی آثار تاریخی- فرهنگی، ارائه توالی گاهنگاری نسبی منطقه بر اساس یافتههای سطحی، بررسی و مطالعه روند تحولات استقرار‌ها در دورههای مختلف و تبیین جایگاه فرهنگی منطقه موردبررسی در حوزههای فرهنگی کشور موردبررسی باستانشناسی قرار گرفت. طی بررسی صورت گرفته تعداد 200 اثر تاریخی- فرهنگی شناسایی شد که از دوره نوسنگی تا دوره متأخر اسلامی قابل تاریخگذاری هستند. قدیمیترین اثر مربوط به دوره موشکی بوده که به نظر میرسد در این دوره با توجه به تغییرات اقلیمی جهت تأمین بخشی از نیازهای اقتصادی مردمان نوسنگی فارس این دره مورد سکونت قرار میگیرد؛ پس‌ازآن تا دوره باکون هیچ استقراری شناسایی نشد. از هشت محوطه سفالهای نخودی منقوش دوره باکون، از هفت محوطه نیز سفالهای دوره لپویی و از دوره بانش نیز تنها یک محوطه شناسایی شد، به نظر میرسد در دوره بانش و هم‌زمان با آغاز شهرنشینی در فارس این حوضه تا دوره هخامنشی متروک میشود که شاید به توان تغییرات اقلیمی را یکی از دلایل اصلی متروک شدن دانست.

سلسله مراتب و ارتباط فضایی محوطه‌های اشکانی دشت سیستان

زهره جوزی؛ رضا مهرآفرین

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 59-77

https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.50394

چکیده

سیستان یکی از مناطق بسیار مهم دورة اشکانی در باستانشناسی ایران بهشمار میرود. این منطقه در تاریخ سیاسی و فرهنگی دورة مذکور به لحاظ حاکمیت یونانیهای باختر، ورود سکاها، حضور خاندان پرقدرت سورنپهلو ... بیشتر

پروژه باستان¬شناسی دشت مهران: زیستگاه‌های دوران روستانشینی

اردشیر جوانمردزاده؛ حسن فاضلی نشلی؛ حجت دارابی

دوره 5، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 11-30

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.35939

چکیده

در فروردینماه سال 1389، بررسی باستانشناسی دشت مهران با هدف شناسایی و ثبت محوطههای پیشازتاریخی مشهود انجام شد. طی این بررسی تعداد 36 محوطة باستانی اعم از محوطة باز، پناهگاه صخرهای و تپه شناسایی ... بیشتر

تحلیل الگو¬های استقراری عصر مفرغ میانی و جدید دشت سَرفیروزآباد در جنوب کرمانشاه، غرب زاگرس مرکزی

محمّدامین میرقادری؛ سیده پرستو حسینی؛ سجاد علی¬بیگی؛ میثم نیکزاد

دوره 5، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 127-144

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.35948

چکیده

سیمای باستانشناسی غرب ایران بیانگر تحولات مهم فرهنگی ـ اجتماعی در طول ادوار مختلف پیش از تاریخ است. این منطقه که رشتهکوههای زاگرس مرکزی بخش عمدة آن را دربر گرفته است، از اوایل قرن بیستم مورد ... بیشتر سیمای باستانشناسی غرب ایران بیانگر تحولات مهم فرهنگی ـ اجتماعی در طول ادوار مختلف پیش از تاریخ است. این منطقه که رشتهکوههای زاگرس مرکزی بخش عمدة آن را دربر گرفته است، از اوایل قرن بیستم مورد توجه بسیاری از باستانشناسان قرار گرفته و بررسی و کاوشهای متعددی در آن به انجام رسیده است. در این میان دشت سرفیروزآباد که در جنوب استان کرمانشاه قرار دارد، بهرغم قابلیتهای زیستـ بوم شناختی به جز در بازدیدهای گذرا مورد مطالعه قرار نگرفته است. به همین منظور این دشت در سال 1388 توسط هیئتی از دانشگاه تهران، مورد بررسی پیمایشی فشرده قرار گرفت(1). این بررسی نتایج پرباری را دربر داشت و اطلاعات فراوانی به دانش اندک ما از وضعیت گذشتة منطقه افزود. براساس مطالعات انجام شده آشکار شد که 24 محوطه در دورۀ مفرغ میانی و جدید (فرهنگ گودین 3) دارای ساکنینی بوده است. پراکنش محوطهها و الگوهای استقراری این دشت، در طی این دوره وابستگی به منابع زیست محیطی بهویژه منابع آب را نشان میدهد. از دیگر عواملی که احتمال میرود در شکلگیری استقرارهای دشت سرفیروزآباد کرمانشاه مؤثر بوده باشد، مسائل فرهنگی ـ سیاسی است که بیشتر از ادوار قبل در شکلگیری این محوطهها تأثیر داشته است. در این مقاله به این جنبهها در ارتباط با الگوهای استقراری این دشت پرداخته شده است.

مشاهده مقاله

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = الگوی استقرار

چکیده

بررسی و تحلیل الگوی استقراری دورۀ اشکانی در دشتِ غربی دریاچه ارومیه، بر اساس سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)

چکیده

استقرارها و نوسانات جمعیتی حوضة رودخانه بوانات در دوران پیش ازتاریخ

چکیده

سلسله مراتب و ارتباط فضایی محوطه‌های اشکانی دشت سیستان

چکیده

پروژه باستان¬شناسی دشت مهران: زیستگاه‌های دوران روستانشینی

چکیده

تحلیل الگو¬های استقراری عصر مفرغ میانی و جدید دشت سَرفیروزآباد در جنوب کرمانشاه، غرب زاگرس مرکزی

چکیده