نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستانشناسی پیش از تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

محوطه خانه ­سر 1 رخساره­ای متشکل از نهشته ­های زمین‌شناختی پلیستوسن است که در 700 متری شرق غار کمیشان نکا قرار دارد. بر اساس روش نمونه ­برداری تصادفی روشمند، 4992 قطعه‌سنگ از این محوطه به دست آمد. دست­ساخته­ های سنگی بر اساس ثبت و ضبط ویژگی­ ها در بانک اطلاعاتی آنها مطالعه شدند و در نهایت با محاسبه بیشترین صفات تکرار شده در مجموعه ویژگی فناوری و گونه ­شناسی دست­ افزار­های سنگی مشخص شد. مسئله‌ای که شناسایی محوطه خانه­ سر 1 به وجود آورده، آن است که محوطه ­ای بزرگ با حجم بسیار فراوان دست­ساخته ­های سنگی در نزدیکی غار کمیشان چه ماهیتی دارد؟ آیا به لحاظ زمانی و کارکردی ارتباطی میان این دو محوطه وجود دارد؟ برای پاسخ به این مسائل، در مواجه با یک محوطه روباز که فاقد تاریخ­گذاری مطلق است دو رویکرد در نظر گرفته شده است. نخست مطالعه دست ­افزار­های سنگی موجود در این محوطه و سپس بررسی ساختار زمین­ شناختی و ویژگی­ های محیطی که منجر به شکل ­گیری محوطه شده­اند. با تلفیق این دو بخش دلایلی برای انتساب محوطه به دوره­ای خاص پیشنهاد می­ گردد. در نتیجه، مطالعه دست ­افزار­های سنگی در مطابقت با مطالعه بستر زمین­ شناختی محوطه و پدیده­ های اقلیمی پلیستوسن متأخر احتمالاً شکل­ گیری محوطه خانه­ سر 1 در انتهای دوره پارینه سنگی میانی و ابتدای دوره پارینه­ سنگی نوین و مصادف با MIS3، فاز پیشروی خوالینین قدیم دریای مازندران و شکل‌گیری واحد لُس بالایی در منطقه رخ داده است. صنایع سنگی خانه‌سر 1 آشکارا دارای رنگ و بوی محلی است و از نظر گونه‌شناسی اختلافات اساسی با صنایع سنگی شناخته‌شده دورۀ پارینه‌سنگی نوین در سایر مناطق فلات ایران دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Systematic Survey and Site Formation Process of Khaneh-sar 1, a Paleolitic site in eastern Mazandaran

نویسندگان [English]

  • Hosein Ramzanpour 1
  • Kamaleddin Niknami 2
  • Sajjad Alibaigi 3

1 Ph.D student, Department of Archaeology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran,

2 Professor Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

3 Assistant Professor Department of Archaeology, Razi University,, Kermanshah

چکیده [English]

The archaeological site of Khaneh-sar 1 represents a geological facies comprising Pleistocene deposits situated southeast of the Caspian Sea, approximately 700 meters east of Komishan Cave. Predominantly comprised of chert stone artifacts, with a minor portion characterized by fine-grained dark brown soil, which, in terms of density, type, and color, resembles paleosols within the loess layers prevalent in the region. Comparable geological deposits include those of the Early Khvalynian. Through the implementation of a Systematic Random Sampling method, a total of 4992 artifacts were recovered from this site. Given the inherent distinctions between Khaneh-sar 1, the Aurignacian of Garmrud-2, and the Zagros industries, the lithic assemblage analyzed in this study is identified as a local industry representative of the intermediate Middle-to-Upper Paleolithic era in Iran. Consequently, considering the techno-typological attributes, geological context, alongside late Pleistocene climatic events, the formation of Khaneh-sar 1 is postulated to have transpired during the late middle to early Upper Paleolithic period, coinciding with Marine Isotope Stage 3 (MIS3), Khvalynian transgressions, and the CB horizon of Neka Loess. Thus, the genesis of Khaneh-sar 1 can be traced back to the intermediate Middle-Upper Paleolithic, aligning with the MIS3

کلیدواژه‌ها [English]

  • Middle Paleolithic
  • Loess
  • MIS3
  • Caspian Sea
ابوالفتحی، م.، وحدتی نسب، ح.، فاضلی، ح.، عسگری، ک. ع.، بریلون، جی و شوریر، ب (2015)، تحلیل تکنیکی-گونه شناسی مجموعه‌های سنگی محوطه فضای باز پارینه‌سنگی فوقانی گرم رود 2، بالیران، آمل، مازندران، مجله کواترنری ایران. جلد 1، شمارۀ 1.
قصیدیان، ای (2018)، در جستجوی نخستین ساکنان کریدور خزر جنوبی: فصل اول بررسی پارینه‌سنگی: مناطق نکا، بهشهر و گلوگاه. گزارش منتشرنشده به مرکز تحقیقات باستان‌شناسی ایران.
مهدی‌پور، ح، ف.، علی‌محمدیان، ح. و صبوری، ج (1392)، بازسازی شرایط اقلیمی کواترنری پسین در بخشی از شمال ایران (لسُس نکا) با استفاده از پارامترهای مغناطیسی و ژئوشیمی، فصلنامه علمی، علوم جغرافیایی، جلد. 23، شمارۀ 89.
Abolfathi, M., Vahdatinasab, H., Fazeli, H., Asgari, K. A., Berillon, G., and Chevrier, B. 2015. Techno-typological analysis of lithic assemblages of upper paleolithic open air site of Garm Rud 2, Baliran, Amol, Mazandaran, Quaternary journal of iran. Vol. 1, No 1. [in Persian].
Andrefsky W. Jr., 2005. Lithics, Macroscopic Approaches to Analysis, Cambridge: Cambridge University Press (Cambridge Manuals in Archaeology), 2nd edition.
Bar-Yosef, O., 2006. “Defining the Aurignacian”, in Bar-Yosef, O., and J. Zilhāo (eds.), Towards a definition of the Aurignacian Proceedings of the Symposium held in Lisbon, Portugal, June 25-30, 2002, Instituto Português de Arqueologia, Pp: 11-18.
Bazgir, B., Olle, A., Tumung, L., Becerra-Valdivia, L., Douka, K., Higham, T.F.G., van der Made, J., Picin, A., Saladie, P., Lopez-García, J.M., Blain, H.-A., Allue, E., Fernandez- García, M., Rey-Rodríguez, I., Arceredillo, D., Bahrololoumi, F., Azimi, M., Otte, M., Carbonell, E., 2017. Understanding the emergence of modern humans and the disappearance of Neanderthals: Insights from Kaldar Cave (Khorramabad Valley, Western Iran). Scientific Reports 7, 43460.
Berillon, G., Asgari Khaneghah, A., Antoin, P., Bahain, J.J., Chevrier, B., Zeitoun, V., Aminzadeh, N., Beheshti, M., Ebadollahi Chanzangh, H., and Noshadi, S., 2007. “Discovery of new open-air Paleolithic localities in Central Alborz, Northern Iran”, Journal of Human Evolution 52: 380-387.
Bordes, F. 1961. Typologie du Pal´eolithique ancien et moyen. Bordeaux: Delmas.
Coon, C. S., 1951. Cave Explorations in Iran 1949, Museum Monographs, The University Museum, University of Pennsylvania: Philadelphia.
Coon, C. S. 1952. Excavation in Hotu, Iran,1951: A Preliminary Report (With Sections on the Artifacts by L.B. Dupree and the Human Skeletal Remains by J. L. Angel), Proceedings of the American Philosophical Society 96: 231-269.
De Morgan, J., 1907. Le Plateau Iranien Pendant l`époque Pléistocéne, Reveue de l`Ecole d`Anthropologie de Paris, 17: 213-216.
Dashtizadeh, A. 2009. Palaeolithic remains from the north coast of the Persian Gulf: preliminary results from the Jam-o-Riz plain, Bushehr Province, Iran. Antiquity83(319).
Derevianko, A., Zeydi, M., Zenin, A., Gladyshev, S., Krivoshapkin, A. 2013. Preliminary report on the archaeological survey of Russian-Iranian archaeological expedition on the southern coasts of Mazandaran Sea. Iran. Archaeology of Iran. 4: 7-24.   
Dolukhanov, P.M., Chepalyga, A.L., Shkatova V.K., and Lavrentiev N.V., 2009. “Late Quaternary Caspian: Sea-Levels, Environments and Human Settlement”, The Open Geography Journal 2: 1-15.
Drewett, P., 2011. Field archaeology: an introduction. Routledge. 2nded.
Ghasidian, E. 2018. In search of first settlers of Southern Caspian Corridor: the first season of Palaeolithic survey: Neka, Behshahr and Galougah regions. Unpublished report to the Iranian Centre for Archaeological Research. [in Persian].
Ghasidian, E., 2014. Early Upper Paleolithic Occupation at Ghar-e Boof Cave; a Reconstruction of Cultural Traditions Southern Zagros Mountains of Iran, Tubingen Publications on the Archaeology of Southwestern Asia, Kerns Verlag.
Hester, T. R., Schafer, H. J., & Feder, K. L. 1997. Field methods in archaeology. Mountain View.
Heydari-Guran. S., 2014. Paleolithic Landscape of Iran, BAR International Series 2586
Heydari-Guran. S., 2004. “Stone Raw Material Sources in Iran, Some Case Studies”, in T. Stollner; R. Slotta and A. Vatandoust (eds.), Persien Antike Pracht; Bergbau, Hadwerk, Archeologie (Katalog der Ausstellung des Bochum: Deustsches Bergbau-Museums Bochum von 28. November 2004 bis 29. Mai 2005), Bochum: Dentsches Bergbau Museum, Pp: 124-129.
Inizan, M. L., Reduron-Ballinger, M., Roche, H., & Tixier, J. 1999. Technology and terminology of knapped stone. Crep, Nanterre, 189.
Jayez. M., Vahdati Nasab, H., 2016. “A separation: Caspian Mesolithic vs Trialetian lithic industry, A Research on the Excavated site of Komishan, southeast of the Caspian Sea, Iran”, Paléorient 42 (1): 75-94.
Kehl, M., Sarvati, R., Ahmadi, H., Frechen, M., and Skowronek, A., 2005. “Loess Paleosol-sequence a long a climatic gradient in Northern Iran”, Eiszeitalter und Gegenwart 55: 149-173.
Kurbanov, R., Murray, A., Thompson, W., Svistunov, M., Taratunina, N., and Yanina, T. 2020. First reliable chronology for the Early Khvalynian Caspian Sea transgression in the Lower Volga River valley. Boreas.
Lateef, A. S. A. (1988). Distribution, provenance, age and paleoclimatic record of the loess in Central North Iran. Loess-Its Distribution, Geology and Soil. Rotterdam, Balkema, 93-101.
Mahdipour, H, F., Alimohammadian, H., and Sabouri, J. 2013. The Reconstruction of Late Quaternary Climatical Conditions in Part of North Iran (Neka Loesses) Using Magnetic Parameters and Geochemistry. Scientific Quarterly Journal, GEOSCIENCES, Vol. 23, No. 89. [in Persian].
Makshaev, R. R., and Svitoch, A. A., 2016. Chocolate clays of the northern Caspian Sea region: distribution, structure, and origin. Quaternary International409, 44-49.
McBurney, C. B. N., 1968. “The Cave of Ali Tappeh and the Epipaleolithic in North- Eastern Iran”, Proceedings of the Prehistoric Society 34: 385-413.
Mc.Burney, C.,  1964. “Preliminary Report on Stone Age Reconnaissance in north-eastern Iran. The Prehistoric Society 16: 382-299.
Moradian, M., 2019, Techno- typological analysis of chipped stone materials from survey of Komishani sites. Dissertation of Master of Art in Archaeology, Tehran University. In Persian.
Olszewski, D.I., and Dibble, H. H., 2006. “To be or not to be Aurignacian: the Zagros Upper Paleolithic”, in Bar-Yosef, O., and J. Zilhāo (eds.), Towards a definition of the Aurignacian Proceedings of the Symposium held in Lisbon, Portugal, June 25-30, 2002,  Instituto Português de Arqueologia, 355-373.
Rosen, S.A., 1997. Lithics after the Stone Age, A Handbook of stone tools from the Levant, Atamira press.
Vlaminck, S., Kehl, M., Köhler, T., Rolf, C., Frechen, M., Lehndorff, E., Khormali, F. 2017. The loess-soil sequence at Neka-Abelou and its palaeoclimatic implications: towards a pedostratigraphic model of northeastern Iran.  LoessFest2017, 08-12October, Gorgan, Iran. Pp. 27-28.
Yanko-Hombach, V., Kislov, A., 2018. Late Pleistocene-Holocene sea-level dynamics in the Caspian and Black Seas: Data synthesis and Paradoxical interpretations, Quaternary International 465, 63-71.
Yanina, T.A., 2014. “The Ponto-Caspian region: Environmental consequences of climate change during the Late Pleistocene”, Quaternary International 345: 88-99.
Yanina, T., Sorokin, V., Bezrodnykh, Y., and Romanyuk, B. 2018. Late Pleistocene climatic events reflected in the Caspian Sea geological history (based on drilling data). Quaternary International465, 130-141.