نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

شهر اردبیل به‌واسطه موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیکی، در قرون اولیه اسلامی به‌عنوان چهارراه ارتباطی و مهم‌ترین شهر بلاد آذربایجان در مبادلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در متون تاریخی و جغرافیایی یادشده است. وجود تنوع در زیست‌بوم‌ منطقه و همچنین شرایط مؤلفه‌های فضای مکانی، تأثیری شگرف بر بقاء و توسعه شهر بر جای نهاده بود که در این مقاله به بررسی و تحلیل عواملی که این شرایط برتر را ایجاد کرده، پرداخته‌شده است. در این راستا؛ هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های جغرافیایی مؤثر بر فرایند بقاء و توسعه شهر اردبیل در دوران اسلامی تا پایان دوره صفوی بوده است؛ بنابراین پرسش اصلی این پژوهش عبارت از: چه متغیرهای جغرافیایی بر بقاء و توسعه و افول شهر در قرون اولیه اسلامی تا پایان دوران صفوی اثر گذاشته است؟ روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. گردآوری داده ها بر پایۀ منابع مکتوب تاریخی جغرافیایی صورت گرفته است و تحلیل و استدلال بر پایه نظریه بوم‌شناسی «کنت وات» صورت گرفته و نقش پنج متغیر: ماده، انرژی، تنوع، فضا و زمان در دو فاز بقاء- توسعه و رکود شهر مطالعه شده است. نتایج نشان می­ دهد که در سده­ های اولیه اسلامی شهر اردبیل به‌عنوان اولین و مهم­ترین شهر ایالت آذربایجان مطرح‌شده بود. منابع آب، انرژی و موارد انسان‌ ساخت، شکل­ گیری آن را در قرون اولیه دوران اسلامی در پی داشت. پس از حمله گرجیان و مغولان، این شهر تا حدی رونق گذشته را از دست داد؛ اما در دوره صفویه به‌واسطه اهمیت مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و همچنین رونق تجارت ابریشم، مجدداً این شهر شکوه گذشته را بازیافت که این موضوع با انباشت ثروت از طریق احیای دوباره مسیرهای ارتباطی و جمع‌آوری موقوفات برای مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی از نقاط مختلف در مقیاس منطقه ­ای و برون منطقه ­ای میسر گردید

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Role of Ecological Variables Affecting the Survival Process - Development and Stagnation of Ardabil Islamic City Life

نویسندگان [English]

  • Seyyd mehdi Hosseyni nia 1
  • Karim Hajizade 2
  • Habib Shahbazi Shiran 2
  • Reza Rezaloo 3

1 Ph.D. Candidate Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran,

2 Assistant Professor Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran,

3 Associate Professor .Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran,

چکیده [English]

The city of Ardabil, due to its unique geographical and strategic location, was known in the early Islamic centuries as a crossroads and the most important city of Azerbaijan in economic, political, and cultural exchanges in historical and geographical texts. The diversity in the region's ecosystem and the spatial conditions had a significant impact on the survival and development of the city, which this article examines and analyzes the factors that have created these superior conditions. The aim of this research is to identify the geographical components influencing the survival and development process of Ardabil city from the Islamic era to the end of the Safavid period. Therefore, the main question of this research is: What geographical variables have influenced the survival, development, and decline of the city from the early Islamic centuries to the end of the Safavid era? The research method is descriptive-analytical. Data collection was based on historical and geographical written sources, and the analysis and argumentation were based on the "Kent and Watts" biogeography theory, examining the role of five variables: matter, energy, diversity, space, and time in the two phases of survival-development and recession of the city. The results indicate that in the early Islamic centuries, Ardabil city was mentioned as the first and most important city in the Azerbaijan state. Water resources, energy, and human-made resources shaped it in the early Islamic centuries. After the attacks by the Georgians and Mongols, this city lost some of its past prosperity. However, during the Safavid period, due to the importance of the mausoleum complex of Sheikh Safi al-Din Ardabili and the resurgence of silk trade, this city once again regained its past glory through accumulating wealth by reviving communication routes and collecting endowments for the mausoleum complex from various points regionally and beyond

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic city of Ardabil
  • historical texts and travelogues
  • geographical variables
  • survival and development
  • urban recession
ابن حوقل (1366)، سفرنامه ابن حوقل، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، امیرکبیر.
ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله ابن خرداذبه‏ (1371)،  المسالک و الممالک (280 هـ. ق)، بیروت، دار صادر افست لیدن.
ابن خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد (1368)، تاریخ ابن خلدون، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی
ابودلف (1354)، سفرنامه ابودلف، تصحیح مینورسکی، ترجمۀ سید ابوالفضل طباطبایی، تهران، فرهنگ ایران‌زمین.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1373)، مسالک و ممالک؛ به اهتمام ایرج افشار، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
امبرلین، جی، سی (1377)، مقدمه­ای بر بوم‌شناسی، ترجمۀ محمدباقر باقری نجار، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان.
امیرحاجیلو، سعید (1393)، «تبیین نقش متغیر­های بوم­شناسی در حیات شهر اسلامی جیرفت»، پژوهش‌های باستان­شناسی ایران، شمارۀ 7، دورۀ 4، 173- 192.
اولئاریوس، آدام (1369)، سفرنامه، ترجمه حسین کردبچه، تهران، نشر کتاب برای همه.
باسانی، آلساندرو (1366)، دین در عهد مغول، تاریخ کمبریج ایران، جلد پنجم، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، گردآورنده: بویل، جی.آ، ترجمۀ حسن انوشه، تهران،امیرکبیر.
بهرامی، امیر؛ رضالو، رضا، آفتاب، احمد، (1396)، «نقش عوامل طبیعی در توزیع اکولوژیک زیستگاه‌های باستانی استان اردبیل»، نشریه فضای جغرافیا، جلد ۱۷، شمارۀ ۵۷، صص ۱۳۹-۱۵۷.
تاورنیه، ژان باتیست (1336)، سفرنامه شاردن، ترجمۀ ابوتراب نوری، تهران، کتابخانه سنایی.
ترابی طباطبایی، سید جمال (1342)، آثار باستانی اردبیل، تهران، مهد آزادی.
جامعی، بیوک (1379)، نگاهی به آثار و ابنیه تاریخی اردبیل، تهران، علمی و فرهنگی.
جوادی، سیدمهدی (1389)، کتاب‌شناسی توصیفی استان اردبیل (بخش نخست)، چاپ اول، اردبیل، اردبیل، محقق اردبیلی.
حسن‌یوسفی، حسن؛ گلمغانی زاده اصل، ملکه، (1384)، باستان‌شناسی و تاریخ هنر بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، تهران، نیک آموز .
حموى بغدادى،‏ یاقوت (1380)، معجم البلدان (626 هـ. ق)، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور
حمید خانعلی، حمید؛ هژبری نوبری، علیرضا؛ آنیل، یلماز؛ موسوی کوهپر، سیدمهدی؛ حاجی‌زاده باستانی، کریم، (1397)، «تحلیل مؤلفه­های جغرافیایی و فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر فرایند شکل­گیری و توسعه محوطه باستانی شهریری»، نشریه جامعه‌شناسی تاریخی، صص 21-1.
خاماچی، بهروز (1373)، فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی، تهران، سروش.
دلاواله، پیترو (1375)، سفرنامه، ترجمۀ شفا، تهران، علمی و فرهنگی.
دولوفوس، اولیویه (1373)، تحلیل جغرافیایی، ترجمۀ سیروس سهامی، چاپ دوم، مشهد، نیکا.
ذوالفقاری، سیدحسن (1391)، مبانی محیط‌زیست، چاپ دوم، کرمانشاه: دانشگاه رازی (کرمانشاه).
رضایی مقدم، محمدحسین و مهدی هاتفی اردکانی (1395)، «ارزیابی تأمین انرژی برای سیستم­های فتوولتائیک بر مبنای تابع تحلیلگر انرژی خورشیدی»، برنامه­ریزی و آمایش فضا: دانشگاه تربیت مدرس، شمارۀ 3، دورۀ 20، صص 155-131.
زرگران، محمدرضا؛ آرمیده، شهرام (1394)، «شرحی بر تنوع زیستی و تعریف آن»، فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سال سیزدهم شمارۀ 5، صص 44-41.
زکریای قزوینی (1366)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، تهران، مؤسسه علمی اندیشۀ جوان.
زنده دل، حسن؛ نوروزی، محرم؛ سلیمی، زهره (1377)، استان اردبیل (مجموعه راهنمای جامع ایران‌گردی)، تهران، ایران گردان.
ژوبر، پیر (1322)، مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمۀ محمود هدایت، تهران، چاپ تابان.
سازمان مسکن و شهرسازی استان اردبیل (1387)، طرح جامع شهر اردبیل، ج دوم، وزارت مسکن و شهرسازی.
سرفراز، علی‌اکبر (1353)، گزارش کاوش در جمعه مسجد اردبیل، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
سعیدی هرسینی، محمدرضا؛ نیک‌نامی، کمال­الدین؛ طهماسبی، اکرم، (1392)، «برهمکنش محیط و فرهنگ: چشم‌انداز استقرار جغرافیایی و تحلیل باستان‌شناختی از استقرارهای دورۀ مس- سنگی زاگرس مرکزی»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 2(2)، صص 36-25.
سعیدی، عباس (1389)، مبانی جغرافیای روستایی، چاپ 12، تهران، سمت.
شاردن، ژان (1372)، سفرنامه شاردن، ترجمۀ یغمایی، اقبال، تهران، توس.
شاطریان، رضا (1392)، اقلیم و معماری، تهران، سیمای دانش.
شاه محمد اردبیلی، رحمان (1394)، از ارته ویل تا اردبیل، اردبیل، مکارمی.
شهبازی شیران، حبیب (1383)، گزارش اولین فصل کاوش در جمعه مسجد اردبیل، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
صفری، بابا (1371)، اردبیل در گذرگاه تاریخ، چاپ دوم، اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی.
طوسی، محمد بن احمد (1356)، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، علمی فرهنگی.
عبدی، کامیار (1380)، «زیست‌بوم شناسی انسانی و اهمیت آن در پژوهش­های باستان‌شناختی»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال شانزدهم، شماره اول، شمارۀ پیاپی، صص 31: 25-14.
عسگری نمین، یحیی (1393)، اردبیل در سفرنامه­های مستشرقین با فرازهایی از زندگی جهانگردان اروپا، چاپ اول، اردبیل، شیخ صفی‌الدین اردبیلی.
علیزاده، کریم، (1386)، گزارش مقدماتی کاوش­های باستان­شناختی در اولتان دالاسی، دشت مغان اردبیل، تهران، پژوهشکده­ی باستان­شناسی
فلسفی، نصرالله، (1364)، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران، دانشگاه تهران.
کاتف، فدت آفاناس یویچ (1374)، سفرنامه فدت آفاناس یویچ کاتف، ترجمۀ محمدصادق همایون فرد، تهران، سالن عمومی تاریخ.
کارگر، بهمن (1353)، گزارش کاوش در جمعه مسجد اردبیل، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
مستوفی، حمدالله (1365)، نزهة القلوب، به اهتمام لسترنج، تهران، دنیای کتاب.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361)، احسن‌التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقصودی مهران؛ زمان زاده سید محمد؛ فاضلی نشلی حسن؛ چزغه سمیرا ( 1391)، نقش ساختارهای طبیعی در الگوی استقرار محوطه‌های پیش از تاریخ دشت تهران با استفاده از GIS. برنامه­ریزی و آمایش فضا مدرس علوم انسانی، دورۀ 16، شمارۀ 4، پیاپی 76، صص 137-109.
موسوی نیا سیدمهدی (1390)، «تحلیل الگوهای استقراری محوطه‌های ساسانی شهرستان خمین»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد (باستان‌شناسی)، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
موسوی، محمود و مهریار (1368)، گزارش اولین فصل کاوش در بقعه شیخ صفی­الدین اردبیلی، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (زیر چاپ).
موسوی، محمود (1375)، گزارش دومین فصل کاوش در بقعه شیخ صفی­الدین اردبیلی، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری  (منتشرنشده).
مهاجری نژاد، عبدالحمید (1386)، گزارش کاوش در اولتان قلعه سی مغان، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
نظری‌فر، محمدهادی؛ رضوانه مؤمنی، محمد عظیمی حسینی (1389)، کاربرد GIS در مکان­یابی، تهران، مهرگان قلم.
وات، کنت (1378)، مبانی محیط‌زیست، ترجمۀ عبدالحسین وهابزاده، مشهد، جهاد دانشگاهی مشهد.
هدایتی، محمود محمد، (1391)، تاریخ شهر و شهرداران اردبیل، چاپ اول، اردبیل، محقق اردبیلی.
یوسفی، حسن (1385)، گزارش گمانه‌زنی‌های باستان‌شناختی در بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
الیعقوبى، احمد بن ابى یعقوب‏(1342)، البلدان (284 هـ. ق)، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Abdi, k. 2001. Human ecosystem and its importance in archaeological research, Archaeological and Historical Magazine, Year 16, Issue 1(31), pp.14-25. [In Persian]
Abu Dulaf. 1964. Abu Dulaf 's Travelogue, corrected by Minorski, Translated by Seyed Abolfazl Tabataba'i, Tehran, Farhange Iran Zaman Publications.
Afzali, Z. 2019. Course of Spatial Developments in Sirjan during Islamic Period, PhD Thesertation, Tehran, University of Tehran. [In Persian].
Alizadeh, K. 2007. Preliminary Report on Archaeological Excavations at Owltan Qalasi, Moghan Plain of Ardabil, Tehran, Archaeological Research Publication.
Amir Hajjloo, S. 2014. Explanation of Role of Ecological Variables in Life of Islamic City of Jiroft, Pazhohesh-ha-ye Bastan Shenasi Iran, Volume 4, Issue 7, Fall, pp.173-192.. [In Persian]
Asgari Namin, Y. 2014. Yahya, Ardabil in Orientalist Travelogues with Lives of European Tourist Life, First Edition, Sheikh Safieddin Ardabili Publications.
Bahrami A, Rezaloo R, Aftab A. 2017, The role of natural factors in the ecological distribution of archeological sites, in Ardabil province, Geographical Space,  17(57), 157- 139.
Butzer, K. W, 1980. Context in Archaeology: an Alternative Perspective, Journal of Field Archaeology, Vol. 7, No. 4, pp: 417-422.
Chardin, Jean, 1993. Chardin's travel, translator: Yaghmai, Iqbal, vol.1, Tehran, Tos
Della Valle, P. 2005. Della Valle’s Travelogue, Translated by Shoa'uddin Shafa, Tehran, Translation Agency and book Publication.
Dolphos, O. 1994. Geographic space. Translator: Cyrus sahami, Mashhad: Nika Publishing House. [In Persian]
Emberlin. J.s. 1998. An introduction to ecology, Translator: Mohammad Baqer Baqeriyeh najar.
Falsafi, N. 1985. The Life of Shah Abbas I, Volume 2, Tehran, University of Tehran.
Ghaemi Khiyavi, A. 2008. Thesis on Restoration of Buildings, Azad University.
Gorgan University: Agricultural Sciences and Natural Resources. [In Persian].
Hamawi Baghdadi, Y. 2004. Mu'jam ul-Buldān, (626 AH), First Edition, Tehran, Publication of the National Cultural Heritage Organization.
Hassan Yousefi, H; Golmaghanizadeh Assal, M. 2005. Archeology and Art History of the Tomb of Sheikh Safiuddin Ardabili, Tehran, Nik Amoz
Hedayati, M. M. 2012. History of Ardabil City and Municipalities, First Edition, Ardabil: Mohaghegh Ardabili Publications.
Hejebri nobari A, khanali H, yilmaz A, Mousavi Kouhpar S M, hajizade bastani K. 2018. Analysis and Investigation of Effective Geographical and Socio-Cultural Variables on Formation and Development of Shahryeri. 22 (1):1-21
Housing and Urban Development Organization of Ardabil Province. 2007. Ardabil City Master Plan, second volume, Ministry of Housing and Urban Development.
Ibn HawqaL. 1987. Surat al-ard, Tehran: Amirkabir. [In Persian].
Ibn Khordadbeh. 1992. Masalek va al-Mamalek, Trans.  S. Khakrend, Tehran: Mirase Melall. [In Persian].
Ibn Khordadbeh. 1992. Masalek va al-Mamalek, Trans. S. Khakrend, Tehran: Mirase Melall. [In Persian].
Istakhri. 1994. Masalik va al-Mamalik, Trans: M. Tostari, Tehran: Moghofate Afshare Yazdi. [In Persian].
Jamei, B. 1379. a look at the historical, scientific and cultural works and buildings of Ardabil.
Jaubert, P.A. 1969. Traveling in Armenia and Iran, Translated by Ali Qoli Etemad Moghaddam, Tehran, Iran Cultural Foundation Publication.
Javadi, S.M. 2010. Descriptive Bibliography of Ardabil Province (First Section), First Edition, Mohaghegh Ardabili Publications.
Kargar, B. 1975. Report on the Exploration of Jome Mosque, Documentation Center for Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism (unpublished),
Katof, F. A.Y, 1995, travel Fedot Afanas Yevic Katof, translated by Mohammad Sadegh Homayoun Fard, Tehran: Hall of History
Khamachi, B. 1991. East Azerbaijan Cultural Geography. Tehran: soroush.
Maghsoudi, M., M.Zamanzadeh, H.Fazeli, S.Chezgheh. 2012. Study on the role of physical structures in the settlement pattern of prehistoric sites of Tehran Plain Using GIS, The Journal of Spatial Planning, 4(16), 109-134.
Maqdisi. 2006. Ahsan al-taqasim fi marefat al-aqalim, Trans. A. Monzavi, Tehran: Komesh. [In Persian].
Mohajeri Nejad, A.H. 2007. Report on Exploring the Oltan Castle of Moghan, Documentation Center for Cultural Heritage, Crafts and Tourism (unpublished).
Mousavi, M. 1999. Report of the Second Season of Excavation at Sheikh Safieddin Ardabili's Tomb, Documentation Center for Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism (unpublished).
Mousavinia., S.M, 2012, Archaeological Analysis of Sassanid Sites in Khomein, Journal of Archaeological Studies, 4(6), 123-140.
Mustawfi, Ḥ. 1987. Nuzhat Al Qulub, by Lestrange, Tehran: Book World.
Nazarifar, M.H; R., Momeni, M.A., Hosseini. 2009. Gis geographic information system,Tehran, Mehrgan Qalam.
Olearius, A. 1989. travelogue, translated by Hussein Kurd Bacheh, Tehran: Book for all Publication.
Qazvini, Z,  Athar- al- belad va akhbar, 1987, translated by Abd al-Rahman Sharafkandi, Tehran: Andisheh Javan Scientific Institute.
Rapp, George, Jr. & Hill, L, (1998), Christopher, Geoarchaeology; the Earth Science Approach to Archaeological Interpretation, New Haven and London: Yale University Press.
Rezaei Moghaddam M H, Hatefi Ardekani, Graduated M. 2016. Assessment of energy supply for photovoltaic systems based on solar energy analyst function (area: highway Zanjan – Tabriz),  20 (3):131-155.
Saeedi Harsini, M.R., Niknami, K. A., Tahmasebi, A. 2012. Culture and Environment Interactions: A Geographical Perspective and Archaeological Analysis on the Settlement Pattern of the Chalcolithic Period of the Central Zagros, Journal of Faculty of Art and Architecture Department of Archaeology, 2(2), 25-36.
Safari, B. 2005. Ardabil in the Transition of History, Volume 1, Second Edition, Ardabil: Islamic Azad University.
Saidi, A. 2010. Basics of Rural Geography, 12th edition, Tehran, Samt
Sarfaraz, A.A. 1975. Report on Exploration on Jome Mosque of Ardabil, Documentation Center for Cultural Heritage, Crafts and Tourism (unpublished).
Shah Mohammad Ardabili, R. 2016. Rahman, from Artaville to Ardabil, Volume 1, First Edition, Makarami Publications.
Shahbazi Shiran, H. 2004. Surveying and Analyzing the Architectural Elements and Jome Mosque of Ardabil, Ardabil, Raad Press Institute.
Shaterian, R. 2013. Architecture climate, Tehran,Simaye Danesh
Tavernier, J-B. 1958. Chardin’s Travelogue, Translated by: Abotorab Nouri, Tehran: Sana'i Library.
Torabi Tabatabai, S. J. 1963. Ardabil Antiquities, Mahd Azadi
Tousi, M. b. A. 1978. The Wonders of Being and the Wonders of Existence, by Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Cultural and Scientific Publication.
Wat, K. 1999. The foundations of the environment. Translator: Abdul Hussein Vahabzadeh. Mashhad: University Jihad (University of Mashhad).1999. [In Persian].
Ya’qubi, A. 1963. Al-Buldan, Trans: M. E. Ayati, Tehran: Tarjome va Nashre Ketab. [In Persian].
Yousefi, H. 2006. Report of Archaeological Speculations in the Tomb of Sheikh Safieddin Ardebili, Documentation Center for Cultural Heritage, Crafts and Tourism (unpublished)
Zargaran, M. R; Armideh, S. 2014. An explanation of biodiversity and its definition, Agricultural and Natural Resources Engineering, 13(5), 5, pp. 41-44
Zinda Del, H; Nowruz, M; Salimi, Z. 1998. Ardabil Province (Comprehensive Iran Travel Guide Collection), Tehran, Iran
Zulfiqari, S H. 2011. Basics of Environment, second edition, Kermanshah: Razi University (Kermanshah).