نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

چکیده

فعالیت‌های باستان‌شناسی دو دهة اخیر در بیشاپور منجر به آشکار شدن سازه‌های معماری، گچ‌بری‌ها، مهرها و دیگر آثار از این محوطة ارزشمند شده است. این شهر که از نخستین شهرها و پایتخت‌های ساسانی است خود دارای تاریخ شهرسازی مکتوب است. کاوش در این شهر از سال 1935 م، آغاز و هنوز هم فعالیت‌های باستان‌شناسانه در آن ادامه دارد. در حین فعالیت‌های باستان‌شناسی در بیشاپور چند قطعه معدود گچ‌بری با نقش انسانی پدیدار شد که همانند آن‌ها در دیگر محوطه‌های ساسانی تاکنون مشاهده و معرفی نشده‌اند، این قطعات بیشتر در فصل نهم کاوش‌های بیشاپور یافت شده و بیشتر متمرکز بر جنوب ایوان موزاییک و تالار چلیپا شکل شاه­نشین است. ظاهراً تزئینات گچ‌بری یا به یک‌باره بر روی دیوارها کشیده می ­شده و سپس هنرمند با ابزاری شبیه لیسه نقوش مورد نظر خود را روی گچ‌ها ایجاد می­کرده است و یا به‌صورت قالب­ گیری تهیه می شده و سپس درجای خود نصب می­ شده است. در این مقاله روش یافته اندوزی داده‌ها به دو شیوة میدانی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است و کوشش شده است تا این یافته ­ها در بستر هنر گچ‌بری دورة ساسانی شهر تاریخی بیشاپور معرفی و تجزیه‌وتحلیل شود و نشان می‌دهد که هنر گچ‌بری ساسانی در ابتدای امر کاملاً وارث گذشته ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Newly Found Stucco with Human Figures from Bishapour

نویسنده [English]

  • Mosayeb Amiri

Research Institute of Cultural Heritage and Turism, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Archaeological activities during the past two decades at Bishapour have revealed architectural structures, plaster-molding, seals and other objects from this valuable site. This city, which is one of the first Sasanian cities and capitals, has its own documented historic urban planning. Excavations in the city began in 1935 and archeological activities are still continuing. During archeological excavations at Bishapour, a few pieces of plaster-molding with human motifs were found. Stucco of this type has not reported from other Sasanian sites as yet. These pieces are mostly found in the ninth season of excavations at Bishapour that was conducted on the south of the mosaic porch and the cross-shaped hall of the royal residence. It appears that the plaster-molding embellishments were drawn on the walls all at once, and then the artist created the desired designs on the plasters with a tool like the relief drawknife or it was prepared in the form of molding and then installed in its place. In this paper, the data collection method was based on two paths: fieldwork and library sources. The present paper analyzes and introduces these findings in the context of the Sasanian plaster-molding art of the acient town of Bishapour. The article demonstrates that the Sasanian plaster-molding art was inherited from the Iranian past.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sasanian civilization
  • Plaster-molding embellishments
  • Human motifs
  • Bishapour
احمدی، حسین و شکفته، عاطفه، (1390)، «تزئینات گچ‌بری در معماری قرون اولیه اسلامی ایران (قرن اول تا پنجم ه.ق)»، فصلنامة ادبیات و هنر دینی، شمارة چهارم، صص: 150-125.
استخری، سارا، (1394)، «مطالعة نقوش گیاهی گچبری‌های ساسانی (استان فارس)»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی (منتشرنشده).
اعظمی، زهرا؛ شیخ­الحکمایی، محمدعلی و شیخ­الحکمایی، طاهر، (1392)، «مطالعة تطبیقی نقوش گیاهی گچ‌بری­های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران (مسجد جامع نائین، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع اصفهان)»، نشریه هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، دورة 18، شمارة 4، صص: 24-15.
اکبری، حسن (1397)، «فناوری معماری در دورة نوسنگی بدون سفال (معماری کپرگاه)»، مجلة مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شمارة 3، صص: 52-35.
امیری، مصیب، (1399)، تزئینات گچی و گچ‌بری در بیشاپور بر اساس نویافته‌های نهمین فصل کاوش، مجلة مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شمارة 12، صص: 187-169.
امیری، مصیب؛ موسوی کوهپر، سید مهدی و خادمی ندوشن، فرهنگ، (1391)، «طبقه­بندی و گونه­شناسی سفالی­های ساسانی ـ اسلامی بیشاپور مطالعه موردی: سفال­های فصل نهم کاوش»، مجلة مطالعات باستان‌شناسی، شمارة 5، صص: 32-1.
امیری، مصیب و برفی، سیروس، (1394)، «یافته‌های نو از نهمین فصل کاوش در شهر تاریخی بیشاپور»، مفاخر میراث فرهنگی ایران، جشن‌نامة دکتر صادق ملک شهمیرزادی، به کوشش مرتضی حصاری، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و دانشگاه هنر اصفهان، صص: 219-203.
برفی، سیروس؛ مرادی، حسن؛ عبداللهی، صدیقه؛ بیداری، رضا؛ ابوطالبیان، شهره و محبی، خدیجه، (1391)، «تاریخچه پژوهش­های باستان­شناختی استان فارس»، هشتاد سال باستان­شناسی ایران، به کوشش یوسف حسن­زاده و سیما میری، جلد نخست، تهران، پازینه با  همکاری موزة ملی ایران.
بلاذری، احمد بن یحیی، (1364)، فتوح البلدان، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تهران، سروش.
بهرامی، محمد و امان‌اللهی بهاروند، سکندر، (1376)، لرستان و تاریخ قوم کاسیت، خرم‌آباد، افلاک.
پرادا، ادیدت، (1357)، هنر ایران باستان، با همکاری رابرت دایسون و چارلز ویلکینسون. ترجمة یوسف مجیدزاده، تهران، دانشگاه تهران.
پوپ، آرتور آپهام، (1339)، شاهکارهای هنر ایران، تهران، صفی علیشاه و فرانکلین.
ـــــــــــــــ، (1365)، معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ، ترجمة کرامت‌الله افسر، تهران، یساولی.
ــــــــــــــ، (1389)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمة پرویز ناتل‌خانلری، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــ، (1393)، معماری ایرانی، ترجمة غلامحسین صدر افشاری، چاپ دهم، تهران، فرهنگیان.
پوپ، آرتور آپهام و آکرمان، فیلیس، (1387)، بررسی هنر ایرانی، زیر نظر سیروس پرهام، جلد سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
پور داود، ابراهیم، (1357)، ویسپرد، به کوشش بهرام فرهوشی، تهران، دانشگاه تهران.
جاحظ، ابو عثمان عمربن‌بحر، (1392)، تاج آیین کشورداری در ایران و اسلام، ترجمة حبیب‌الله نوبخت، تهران، آشیانه کتاب.
حمزه اصفهانی، (1367)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمة جعفر شعار، تهران، امیرکبیر.
چهری، محمد اقبال، (1386)، «پژوهشی در گچ‌بری‌های ساسانی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان (منتشرنشده).
چهری، محمد اقبال؛ بهروزی، مهرناز و موسوی‌حاجی، سید رسول، (1394)، «تحلیلی بر هویت پلاک‌های گچی شکار شاهی از چال‌ترمان – عشق‌آباد»، مجلة مطالعات باستان‌شناسی، دورة هفت، شمارة یک، صص: 84-65.
حسن‌پور، عطا، (1393)، «قلاگوری سیمره در دومین فصل از کاوش نجات‌بخشی»، مقاله‌های کوتاه دوازدهمین گردهم‌آیی سالانة باستان‌شناسی ایران، تهران، پژوهشکدة باستان‌شناسی، صص: 154-150.
خسروی، لیلا، (1399)، «نویافته‌های گچی ساسانی از بناهای اعیانی گوریه و جهانگیر بر کرانة رود کنگیر ایوان در استان ایلام»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارة 24، دورة دهم، صص: 167-141.
راهنمای پژوهش‌های باستان‌شناسی فرانسه در ایران، (1380)، تهران، سازمان میراث فرهنگی، موزة ملی و موزة لوور،
سامی، علی، (1338)، گزارش‌های باستان‌شناسی، ج 4، شیراز، چاپ موسوی.
سجادی، علی، (1374)، «هنر گچ‌بری در معماری اسلامی ایران»، مجلة اثر، شمارة 25، صص: 214-194.
سرفراز، علی‌اکبر، (1366)، «بیشاپور»، شهرهای ایران، به کوشش محمد یوسف کیانی، جلد 2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شاه محمدپور، علیرضا، (1384)، «تزئینات طاقچه‌های گچی در کاخ‌های ساسانی بیشاپور»، مجلة اثر، شماره‌های 38 – 39، صص: 99-85.
صالحی کاخکی، احمد و اصلانی، حسام، (1390)، «معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزئینات معماری اسلامی ایران»، مجلة مطالعات باستان‌شناسی، دورة 3،  شمارة 1، صص: 110-93.
طبری، محمد بن جریر، (1398)، تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
عریان، سعید، (1371)، ترجمۀ متون پهلوی، گردآورنده جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب آسانا، تهران، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق. هشت جلد، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
کروگر، ینس، (1396)، تزئینات گچ‌بری ساسانی، ترجمة فرامرز نجد سمیعی، تهران، سمت.
کمپانی، نسیم، (1391)، فرهنگ اصطلاحات پارچه و پوشاک در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کیانی، محمد یوسف، (1366)، شهرهای ایران، تهران، جهاد دانشگاهی.
گراوند، مرتضی؛ زینی‌وند، محسن، (1392)، پیشنهادی برای محل شهر ساسانی سیمره بر اساس متون تاریخی و مدارک باستان‌شناسی، چکیده مقاله‌های همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، به کوشش محمدحسین عزیزی خرانقی، مرتضی خانی‌پور و رضا ناصری، تهران، دانشگاه تهران، ص: 47.
گیرشمن، رومن، (1371)، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمة عیسی بهنام، تهران، علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــ، (1379)، بیشاپور، ترجمة اصغر کریمی. جلد اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (پژوهشگاه).
ــــــــــــــ، (1391)، هنر ایران در دوران پارت و ساسانی، ترجمة بهرام فره­وشی، تهران، علمی و فرهنگی.
مارکوارت، یوزف، (1383)، ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران، طهوری.
ماری‌کخ، هاید، (1385)،  از زبان داریوش، ترجمة پرویز رجبی، تهران، کارنگ.
محبی، حمیدرضا، (1392)، «تحلیل کارکردهای دلالتی انسان در دستگاه نشانه‌ای ایران ساسانی»، انسان‌شناسی، شمارة 18، سال یازده، صص: 182-157
مرادی، یوسف، (1383)، «سر گچی با تاج خسرو دوم»، مجلة باستا‌‌ن‌شناسی و تاریخ، شمارة 36، صص: 25-19.
موسوی‌حاجی، سید رسول؛ رستمی، هوشنگ و مهرآفرین، رضا، (1398)، «پژوهشی در شاخص‌ترین نقوش نمادین گیاهی در گچ‌بری‌های دورة ساسانی»، مجلة جامعه‌شناسی تاریخی، دورة 11،  شمارة 2، صص: 340-317.
مهریار، محمد، (1378)، «پیشینة پژوهش­ها و کاوش­های باستان­شناسی در بیشاپور»، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ و شهرسازی ایران، جلد دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، صص: 69-11.
ناشناخته، (1389)، مجمل‌التواریخ و القصص، تصحیح و تحشیه ملک‌الشعرا بهار، تهران، اساطیر.
ناشناخته‌، (1391)، تاریخ سیستان، ویرایش متن جعفر مدرس صادقی، تهران، نشر مرکز.
نوروزی، رضا (1384)، «مسجد جامع بیشاپور (پنجمین فصل از دور سوم مطالعات باستان‌شناسی بیشاپور)». مجموعه مقالات دومین همایش باستان‌شناسان جوان ایران، به کوشش شهرام زارع، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (اداره کل امور فرهنگی).
واندنبرگ، لویی، (1379)، باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمة عیسی بهنام، تهران، دانشگاه تهران.
Ahmadi, H. and Shokofteh, A., 2011. Stucco Decorations in Early Islamic Architecture (1st -5th centuries A.H), Quarterly Journal of Literature and Cult of Art, 4: 125-150. [In Persian].
Akbari, H., 2018. The Architecture Technology in the Aceramic Neolithic Period (Kapargah Architecture), Parseh Journal of Archaeological Studies, 3: 35-52. [In Persian].
Al-Baladhuri, 1985. Futūh al-Buldān (The Book of the Conquest of Lands), translated by A. Azarnoush, Tehran: Soroush. [In Persian].
Al-Isfahani, H., 1988. The Annals of Hamzah al-Isfahani, translated by J. Shoar, Tehran:  Amirkabir. [In Persian].
Amiri, M., 2020. Stucco Decorations at Bishapour: New Findings from the 9th Season of Excavations, Parseh Journal of Archaeological Studies, 12: 169-187. [In Persian].
Amiri, M., Mousavi Kouhpar, S. M., and Khademi Nadoshan, F., 2012. Classification and Typology of the Sasanian-Early Islamic Pottery from Bishapour, Case Study: Pottery from the 9th Season of Excavations, Journal of Archaeological Studies, 5: 1-32. [In Persian].
Amiri, M. and Barfi, S., 2015. New Findings from the 9th Season of Excavations at the Ancient Town of Bishapour. In: M. Hessari (ed.), Distinguished Scholars of the Iranian Cultural Heritage: A Festschrift in honor of Dr. Sadegh Malek Shahmirzadi, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism and Isfahan Art University, 203-219. [In Persian]. 
Azami, Z., Sheykh-al-hokama'i, M. A., and Sheykh-al-hokama'i, T., 2013. Comparative Study between Floral Motifs on the Stucco from Ctesiphon and the Early Mosques in Iran (Jāmeh Mosque of Nain, Jāmeh Mosque of Ardestan, Jāmeh Mosque of Isfahan, Journal of Fine and Visual Arts, 4: 15-24. [In Persian].
Azarnoush, M., 1994. The Sasanian Manor House at Hajiabad, Iran, Monography Di Mesopotamia II. Florence: Case Editrice Letter. [In Persian].
Bahrami, M., and Amanolahi Baharvand, S., 1997. Lorestan and the History of Kassites, Khoramabad: Aflak. [In Persian].
Barfi, S., Moradi, H., Abdolahi, S., Bidari, R., Abutalebian, Sh., and Mohebi, Kh., 2012. The History of Archaeological Research in Fars Province. In: Y. Hassanzadeh and S. Miri (eds.), The 80 Years of Archaeology in Iran, Vol. I, Tehran: Pazineh. [In Persian].
Chehri, M. E., 2007. The Study of Sasanian Stucco, Master's Dissertation, Department of Archaeology, University of Sistan and Baluchestan. [In Persian].
Chehri, E., Behrozi, M., and Mousavi Haji, S. R.,  2015. Analysis of the Identity of the Stucco Plaques with Royal Hunting from Chal Tarkhan-Eshqabad, Journal of Archaeological Studies, 1: 65-84. [In Persian].
Dalton, O., 1964. The Treasure of the Oxus with other Examples of Early Oriental Metal Work, London: The Trustees of the British Museum.
De Mequneum, R., 1934. Fouilles de Suse 1929-1933. MDP, 25: 177-235.
Garavand, M. and Zaynivand, M., 2013. The Location of the Sasanian City of Seymare based on Historical Sources and Archaeological Evidence: A Proposal. In: M. H. Azizi Kharanaqi, M. Khanipur, and R. Nasseri (eds.), Summary of the Proceedings of the Symposium of Young Archaeologists, Tehran: Tehran University, 47. [In Persian].
Ghirshman, R., 1992. Persian Art: The Median and Achaemenid Dynasties, translated by E. Behnam, Tehran: Elmi va Farhangi. [In Persian].
Ghirshman, R., 2000. Bîchâpour: Fouilles de Châpour, translated by A. Karimi, Vol. 1, Tehran: Cultural Heritage and Tourism Organization. [In Persian].
Ghirshman, R., 2012. Persian Art: The Parthian and Sassanian Dynasties, translated by B. Faravashi, Tehran: Elmi va Farhangi. [In Persian].
Hassanpour, A., 2014. The Second Season of Rescue Excavations at Qaleh-ye Gori, Seymare. In: Brief Articles of the 12th Annual Symposium of the Iranian Archaeology, Tehran: Iranian Center for Archaeological Research. [In Persian].
History of Sistan, 2012. edited by J. Modares Sadeghi, Tehran: Nashr-e Markaz. [In Persian].
Istakheri, S., 2015. The Study of Floral Motifs on the Sasanian Stucco (Fars Province), Master's Dissertation, Department of Archaeology, Tehran Azad University. [In Persian].
Jahez, A. O., 2013. al-Taj: The Lawas of Governance in Iran and Islam, translated by H. Nobakht, Tehran: Ashianeh-ye Ketab. [In Persian].
Kampani, N., 2012. Dictionary of Textile and Clothing in Iran, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies. [In Persian]. [In Persian].
Keall, E. J., 1977. Qaleh-I Yazdigird: The Question of its date, Iran, 15: 1-10.
Kharazmi, M., Afhami, R., and Tavoosi, M., 2012. A Study of Practical Geometry in Sassanid Stucco Ornament in Ancient Persia, Nexus Network Journal, 14 (2): 227-250.
Khaleghi-Motlagh, Dj., 2007. The Šāhnāmeh (The Book of Kings), 8 vols., Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia. [In Persian].
Khosravi, L., 2020. Newly Found Sasanian Stucco from the Royal Monuments of Goriyeh and Jahangir on the Bank of Kangir River at Ayvan in Ilam Province, Iranian Journal of Archaeological Studies, 24: 141-167. [In Persian].
Kiani, M. Y., 1987. Iranian Cities, Tehran: Academic Center for Education, Culture and Research. [In Persian].
Koch, H., 2006. Es kündet Dareios der König, translated by P. Rajabi, Tehran: Karang. [In Persian].
Kröger, J., 2019. Sasanian Stucco. In: J. Dentzer-Feydy, A. M. Guimier-Sorbets, and Ch. Delplace (eds.), Syria. Supplément V: Stucs d’Orient, 337-349.
Meldgaard, I., Mortensen, P., and Thrane, H., 1963. Excavations at Tepe Guran, Luristan. Acta Archaeologica. XXXIV: 97-13
Kröger, J., 2017. Sasanidischer Stuckdekor, translated by F. Najd Samii, Tehran: Samt.
Markwart, J., 2004. Ērānšahr nach der Geographie des Ps. Moses Xoranacʽi, translated by M. Mirahmad, Tehran: Tahori.
Mehryar, M., 1999. History of Archaeological Research and Excavations at Bishapour, Proceedings of the 2nd Symposium on History and Urbanism in Iran, Vol. 2, Tehran: Cultural Heritage Organization, 11-69. [In Persian].
Mohebi, H., 2013. Analysis of the Functions of Human Agency in Symbolism during the Sasanian Period, Anthropology, 18: 157-182. [In Persian].
Mojmal al-Tawarikh wa al-Qasas, 1389. edited by M. Bahar. Tehran: Asatir.
Moradi, Y., 2004. A Stucco Head with the Crown of Khosrow II, Iranian Journal of Archaeology and History, 36: 19-25. [In Persian].
Mousavi Haji, S. R., Rostami, H., and Mehrafarin, R., 2019. The Study of the most Distinguished Symbolic Floral Motifs on Sasanian Stucco, Journal of Historical Sociology, 2: 317-340. [In Persian].
Negahban, E., 1991. Excavations at Haft Tepe, Iran, University Museum Monograph. 70. Philadelphia: University of Pennsylvania.
Nowruzi, R., 2005. Congressional Mosque at Bishapour: The 5th Season of the 3rd Round of Archaeological Excavations at Bishapour. In: Sh. Zare (ed.), Proceedings of the 2nd Symposium of Young Archaeologists, Tehran: Cultural Heritage Organization. [In Persian].
Oriyan, S., 1992. Pahlavi Texts, compiled by Jamasb J. Dastur Manouchehr J. Jamasb Asana, Tehran: National Library of Islamic Repoblic of Iran. [In Persian].
Parrot, A., 1960. Sumer, Paris: Gallimard.
ــــــــــــــــــ, 1960. An Introduction to Persian Art, Tehran: Safi Alishah and Franklin. [In Persian].
ـــــــــــــــــــ, 1986. Persian Architecture: The Triumph of Form and Color, translated by K. Afsar, Tehran: Yassavoli. [In Persian].
ــــــــــــــــــ, 2014. Persian Architecture, translated by A. Sadr Afshari, Tehran: Farhangian.
Pope, A. U. and Ackerman, Ph., 1986. A Survey of Persian Art, under the direction of S. Parham, vol. 3, Tehran: Elmi va Farhangi. [In Persian].
Porada, E., 1978. Art of Ancient Iran, in Collaboration with Robert Dayson and Charles Wilkinson, translated by Y. Majid Zadeh, Tehran: University of Tehran. [In Persian].
Pourdavoud, E., 1978. Visprad, edited by B. Farahvashi, Tehran: University of Tehran. [In Persian].
Sami, A., 2009. Archaeological Reports, Vol. 4. Shiraz: Mousavi Publisher. [In Persian].
Sajadi, A., 1995. Stucco Art in Islamic Architecture of Iran, Asar, 25: 194-214. [In Persian].
Sarfaraz, A., 1987. Bishapour. In: M. Y. Kiani (ed.), Vol. 2. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
Shahmmoadpour, A., 2005. Decorations of the Plaster Niches at the Sasanian Palaces of Bishapour, Asar, 38-39: 85-99. [In Persian].
Salehi Kakhi, A. and Aslani, H., 2011. Introduction of Twelve Types of Stucco Decorations in Islamic Architecture of Iran, Journal of Archaeological Studies, 1: 93-110. [In Persian].
Spycket, A., 1993. Les figurines de Suse. Vol. I — Les figurines humaines. IVe—IIe millénaires av. J.-C. (Ville royale de Suse VI, Mémoires de la Délégation archéologique en Iran LH, Mission de Susiane, Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie. 83.
Tabari, M. J., 2019. The History of al-Tabari, translated by A. Payandeh. Tehran: Asatir. [In Persian].
Thompson, D., 1976. Stucco from Chal Tarkhan Eshghabad Near Rayy, London: Aris And Phillips.
The Guide for the French Archaeological Research in Iran, 2001. Tehran: Cultural Heritage Organization, Iranian National Museum and Louvre Museum. [In Persian].
Vanden Berghe, L., 2000. Archaeology of Ancient Iran, translated by E. Behnam, Tehran: University of Tehran. [In Persian].