نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

3 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

تحرک یک عامل کلیدی در صورت بخشیدن به‌تمامی ابعاد زیستی جوامع دام‌پرور متخصص به شمار می‌رود. این مؤلفه سبب پویایی در رفتار و در تعاقب آن پویایی در فرهنگِ مادی این جوامع می‌شود. از ویژگی‌های دیگر فرهنگِ مادیِ جوامعِ دام‌پرور کوچ رو، می‌توان به زوال‌پذیری غالبِ مواد فرهنگیِ مرتبط به آن‌ها اشاره نمود که خود متأثر از مؤلفه اول یعنی تحرک است. بخشِ غیرمنقول معماریِ سکونت‌گاه‌های جوامع مذکور موضوعِ اصلی این پژوهش به شمار می‌رود زیرا معماری به‌عنوان نمودی از کوشش انسان در راستای انطباقِ فرهنگی و سازواری با زیست محیط، فراتر از خود می‌تواند نشان‌دهنده ساختار اقتصادی و اجتماعی جوامع انسانی باشد. پژوهش حاضر در یک مطالعه موردی و بر اساس الگوی تحرک و اسکان یک جامعه دام‌پرور کوچ رو، طیف وسیعی از ساختارهای معماریِ سکونت‌گاهی را در چشم‌اندازهای کوهستانی شناسایی و موردبررسی قرار داده، و برای گونه‌های مختلف معماری موردمطالعه، سه الگوی مکانی- زمانی، اقتصادی- اجتماعی و تاریخی- فرهنگی را پیشنهاد، و نشان می‌دهد که معماری جوامع دام‌پرور کوچ رو چگونه در چشم‌اندازهای زیست‌محیطی سازواری یافته و چگونه می‌تواند نشان‌دهنده ساختار اجتماعی- اقتصادی این جوامع باشد. درنهایت الگوهایی پیشنهادی می‌شود که می‌توانند به‌عنوان یک مقیاس در مطالعات باستان‌مردم‌شناسی به کار گرفته شوند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Characteristics of Pastoral-Nomadism Architecture: A Measure for the Ethnoarchaeological Studies

نویسندگان [English]

  • Behrooz Aghaie 1
  • morteza hesari 2
  • hamid karami 3

1 Ministry of Science, Research and Technology

2 asfahan

3

چکیده [English]

.
Mobility is considered as a key factor in realizing all biological dimensions of professional livestock producer communities. This component leads to a dynamism in the behavior and then as a result in the material culture of these societies. Degeneracy of the most cultural related elements can be mentioned as another feature of the material culture of pastoral -nomadic communities. Since architecture is considered as an emblem of human beings hardworking in regard to cultural conformity and environmental adaptation, architectural intangible section of settlements of these communities is the main subject of the current research that it can be more representative of the economic and cultural structures of human societies. The present paper identifies various range of settlements in the mountainous landscapes and discusses the different architectural patterns of a pastoral-nomadic society in a case study based study on the mobility-sedentary model of these settlements and recommends three spatial-temporal, socio-economic and historical-cultural patterns that could be demonstrated how pastoral-nomadic architecture is adapted to the environment and landscape and how socio-economic structure of these societies can  display the architectural patterns. Ultimately, some patterns are recommended that it could be used in the ethnoarchaeological studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • nomads
  • Qashqayi
  • tentsite
  • Anthropology
  • Ethnoarchaeology
ابرلینگ، پیر ( 1383)، کوچ نشینان قشقایی، ترجمه فرهاد طیبی پور، تهران: پردیس دانش.
اسکندری، نصیر، اکبر عابدی، مهری جوادی، مژگان شفیعی، جواد سلمان زاده، مصیب احمد یوسفی، حسین حبیبی، زهرا طیاری (1392)، (پیشنهادی برای راهبرد کوچ نشینی جوامع کوچ رو عصر مفرغ حوضه حلیل رود بر پایه یافته های باستان‌شناسی و مطالعات قوم باستان‌شناسی)، پژوهش های باستان‌شناسی مدرس، سال پنجم، شماره نهم.
اسمعیلی جلودار، محمد اسماعیل (1391)، (گزارش مقدماتی کاوش نجات بخشی ترانشه D10 ( محوطه کارخانه 1- 020.KD 1) در محدوده سد تونل سوم کوهرنگ در چهار محال بختیاری)، گمانه، نشریه باستان‌شناسی دانشگاه کاشان، شماره 2.
اسمعیلی جلودار، محمد اسماعیل، سعید ذوالقدر (1393)، (تحلیل داده های کاوش در محوطه کوچ نشینی شهریاری II از دوره هخامنشی در منطقه بیرگان کوهرنگ بختیاری)، پژوهش های باستان‌شناسی ایران، شماره 6 دوره چهارم.
افشاری، محسن، شهرام پوردیهیمی، (1393)،(توالی معنادار فعالیت‌ها در مسکن، مطالعه موردی: ایل قشقایی)، دو فصل‌نامه معماری ایران، شماره 7.
امان اللهی بهاروند، سکندر (1360)، کوچ نشینی در ایران: پژوهشی درباره عشایر و ایلات، تهران: آگاه.
ایوانف، میخائیل سرگی یویچ (1384)، عشایر جنوب، ترجمه کیوان پهلون و معصومه داد، تهران: آرون.
آقایی، بهروز (1394) توسعه دام پروری تمام وقت در حوزه فرهنگی زاگرس جنوبی در هزاره چهارم پ.م، ، گروه باستان‌شناسی دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان (پایان نامه کارشناسی ارشد)
بک، لوئیز (1396) قشقایی های ایران، ترجمه حمید رضا جهان دیده، قم: نشر نظاره.
پیر محمدی، علیرضا، (1390)، بررسی باستان‌شناسی ساختارهای کهن معماری ایل بختیاری در استان چهار محال و بختیاری، گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (پایان نامه کارشناسی ارشد).
دارک، کن. آر (1379)، مبانی نظری باستان‌شناسی، ترجمه­ کامیار عبدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
داودی، محمود، قاسم عزیزی، مهران مقصودی (1393)، (بازسازی تغییرات آب و هوایی هلوسن در زاگرس جنوبی: شواهد گرده شناسی و زغال در رسوبات دریاچه پریشان)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، سال سوم، شماره 1.
داودی، محمود، قاسم عزیزی، مهران مقصودی (1393)، (بازسازی تغییرات آب و هوایی هلوسن در زاگرس جنوبی: شواهد گرده شناسی و زغال در رسوبات دریاچه پریشان)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، سال سوم، شماره.
رنفریو، کالین، پل بان (1390) مفاهیم بنیادی در باستان شناسی، ترجمه اکبر پور فرج، سمیه عدیلی، تهران: سمیرا.
عبدی، کامیار ( 1392)، (باستان شناسی، قیاس مردم شناختی و باستان مردم شناسی)، مجله باستان پژوه، سال 15، شماره 2 .
علمی‌زاده، هیوا، سعید فرهادی، مریم رزمی (1394) (تجزیه و تحلیل گرانولومتری رسوبات دریاچه پریشان). پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، سال سوّم، شماره 4.
علیزاده، عباس (1380) تئوری و عمل در باستان شناسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
___________ (1387)، شکل­گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان، تهران: سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری.
فاگان، برایان (1387)، سر آغاز: در آمدی بر باستان شناسی، ترجمه غلامعلی شاملو، تهران: سمت.
فرهنگ دره شوری، بیژن (1392) مدیریّت مرتع در ایل قشقایی پیش از ملی شدن جنگل ها و مراتع، تهران: برگ زیتون.
فیلبرگ، کارل گونار (1372)، سیاه چادر، مسکن کوچ نشینان و نیمه کوچ نشینان جهان در پویه تاریخ، ترجمه، اصغر کریمی، مشهد: آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی.
فیلد، هنری (1343)، مردم شناسی ایران، ترجمه عبد الله فریار، تهران: کتابخانه ابن سینا.
لشکری، حسن ، ماریا امیر زاده ، زهرا سادات حسینی (1390)، (تحلیل دیرینه اقلیم حوزه آبریز دریاچه دشت ارژن با تاکید بر فراوانی استراکودها)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 24، پیاپی 51، شماره 3.
لشکری، حسن، زهرا سادات حسینی، ماریا امیر زاده (1390) (تحلیل دیرینه اقلیم شناسی درشت ارژن فارس با استفاده از آنالیز ایزوتوپ اکسیژن)، نشریه پژوهش های اقلیم شناسی، سال دوم، شماره 7 و 8.
لفافچی، مینو، (1391)، حلقه ای گمشده از معماری ایران: معماری کوچ، تهران: تایماز
نوروزی، علی اصغر، محسن حیدری، خسرو احمدی (1392) (محوطه ساکی آباد در حوزه تالاب چغاخور: شواهدی از استقرار کوچ نشینی در دوره مس و سنگ در شمال زاگرس جنوبی)، مطالعات باستان‌شناسی، دوره 5، شماره 1.
Abdi, K., 2003. The early development of pastoralism in the Central Zagros Mountains. Journal of World Prehistory, 17 (4), 395-448.
________, 2015. Towards an archaeology of pastoralism: the Near East and beyond, International Journal of the Society of Iranian Archaeologists 1 (2): 1-27.
Alizadeh, A., Kouchoukos, N., Bauer, A. M., Wilkinson, T. J., & Mashkour, M., 2004. Human-environment interactions on the Upper Khuzestan Plains, southwest Iran, recent investigations. Paléorient. 30: 69-88.
Beck, L., 1991. Nomad: a year in the life of a Qashqa'i tribesman in Iran. Univ of California Press.
Cribb, R., 1984. Greener pastures: mobility, migration and the pastoral mode of subsistence, Production Pastorale et Société Paris 14:11-46.
_______ .(1991). Nomads in archaeology, Cambridge University Press.
Djamali, M., De Beaulieu, J. L., Miller, N. F., Andrieu-Ponel, V., Ponel, P., Lak, R., & Fazeli, H., 2009. Vegetation history of the SE section of the Zagros Mountains during the last five millennia; a pollen record from the Maharlou Lake, Fars Province, Iran, Vegetation History and Archaeobotany 18 (2), 123-136.
Gamble, C., & Boismier, W. A., 1991. Ethnoarchaeological approaches to mobile campsites: hunter gatherer and pastoralist case studies. International monographs in prehistory.
Hole, F., 1974. Tepe Tūlā'ī: an early campsite in Khuzistan, Iran. Paléorient 2: 219-242.
______ , 1993. Nomads of Luristan, history, material culture, and pastoralism in Western Iran, Carlsberg Foundation, Rhodos Copenhagen.
______, 2004. Campsites of the seasonally mobile in western Iran, from handaxe to khan: Essays Presented to Peder Mortensen on the Occasion of His 70th Birthday, pp. 67-85.
______ , 2009. Pastoral mobility as an adaptation, nomads, tribes, and the state in the ancient Near East: cross-disciplinary perspectives, Oriental Institute, University of Chicago, Chicago, pp. 261-283.
Hole, F., Flannery, K. V., & Neely, J. A., 1969. Prehistory and human ecology of the Deh Luran Plain: an early village sequence from Khuzistan, Iran (No. 1). University of Michigan.
Holt, R.L., 1976. A Marxian model of nomadic pastoralism (Doctoral dissertation, Texas Tech University).
Jones, A., 2001. Archaeological theory and scientific practice (Vol. 1). Cambridge University Press.
Kradin, N. N., & Barfield, T. J., (eds.), 2003. Nomadic pathways in social evolution (Vol. 5). MeaBooks Inc.
Neely, J. A., 2016. Parthian and Sasanian settlement patterns on the Deh Luran plain, Khuzistan Province, Southwestern Iran, Iranica Antiqua, 51: 235-300.
Renfrew, C., & Bahn, P., 2000. Archaeology: theories, methods, and practice. Thames & Hudson Ltd., London.
Salzer, R.E., 1974. Social organization of a nomadic pastoral nobility in southern Iran: the Kashkuli Kuchek tribe of the Qashqa'i, University of California, Berkeley.
Wilkinson, T.J., 2003. Archaeological landscapes of the Near East. University of Arizona Press.
Watson, P. J., 1996. Nomads of Luristan: history, material culture, and pastoralism in Western Iran, Journal of the American Oriental Society 116 (3): 573.