نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمیه نوغانی ¹
• فهیمه شیرانی ²
• محمد مهدی کریم‌نژاد ³

¹ دانش‌آموخته‌ی دکتری مرمت اشیای تاریخی- فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان

² دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد مرمت اشیای تاریخی- فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

³ استادیار گروه مرمت دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

چکیده

بررسی و ارزیابی ویژگی­های آثار تاریخی و اجزای تشکیل‌دهنده­ی آن‌ها با توجه به زمینه­های ساختارشناسی، فن­شناسی و  آسیب­شناسی به کمک آنالیزهای غیرمخرب (NDT)، ازجمله حوزه­های موردتوجه و حائز اهمیت در باستان­سنجی به­شمار    می­رود. در این پژوهش، نتایج بررسی ترکیب شیمیایی لعاب کاشی هفت‌رنگ به‌احتمال متعلق به دوره‌ی صفوی، با استفاده از روش آنالیز میکروپروب پراش اشعه ایکس (XPMA) به­صورت کیفی و کمّی و بدون نمونه­برداری از اثر، ارائه شده است. داده­های حاصل از این روش آنالیزی، امکان شناسایی نوع عناصر اصلی، فرعی و کمیاب تشکیل‌دهنده‌ی لعاب و درصد آن‌ها، همچنین مقدار ترکیب اکسیدی اتم­های موجود را بدون هیچ‌گونه عارضه‌ی تخریبی، با دقت، سهولت و سرعت بالا فراهم می­آورد. با توجه به  داده­های حاصل از این آنالیز، می­توان اظهار داشت که این لعاب­ها از دسته­ی لعاب­های سربی بوده و اکسید کلسیم به­عنوان  کمک­ذوب در ترکیب آن‌ها استفاده شده است. همچنین براساس اکسیدهای رنگ­ساز شناسایی شده در رنگ­هایی چون آبی فیروزه­ای (با حضور اکسید مس)، زرد (با حضور اکسید آهن در مجاورت اکسید کلسیم) و سبز روشن (اکسید کروم) که در محیط اکسیداسیون رنگ­های مذکور را ایجاد می­کنند، محیط پخت لعاب نیز در اتمسفر اکسیداسیون بوده است. شناسایی مواد تشکیل‌دهنده‌ی ساختار نمونه‌ی موردمطالعه از طریق آنالیزهای عنصری، فازی، حرارتی (XRF، XRD، STA) و پتروگرافی انجام گرفت که حاکی از محیط پخت اکسیداسیون و محدوده­ی دمای پخت 800 – 850 درجه سانتی­گراد بدنه است. 

کلیدواژه‌ها

• باستان‌سنجی
• آنالیزهای غیرمخرب
• میکروپروب پراش اشعه ایکس
• ترکیب شیمیایی
• لعاب

عنوان مقاله [English]

Evaluation of X-Ray Microprobe Nondestructive Analysis for Characterization of Chemical Composition of Ancient Glazes

نویسندگان [English]

• Somayeh Noghani ¹
• Fahimeh Shirani ²
• Mohammad Mehdi Karimnejad ³

¹ دانش‌آموخته‌ی دکتری مرمت اشیای تاریخی- فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان

² دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد مرمت اشیای تاریخی- فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

³ Assistant Professor, Department of Conservation and Restoration, Islamic Azad University of Yazd

چکیده [English]

Investigation and evaluation of historical object's properties and their components with respect to structural, technical and pathological point of view through nondestructive testing (NDT), is one of the most important research field in archaeometry. In this paper, the qualitative and quantitative result of chemical composition of glaze (case study: multicolored tile, probably from Safavied era) is presented through X-ray microprobe analysis (XPMA) and without sampling. Results of this analysis demonstrate the possibility of recognition of major, minor and trace elements in glaze and their amounts, through fast, nondestructive, accurate and facile method. The data obtained from this analysis point to that these glazes can classified in lead glaze group and calcium oxide has flux role in the composition. Colorants such as turquoise blue (copper oxide), yellow (with the presence of iron oxide in the vicinity of calcium oxide) and bright green (chromium oxide), indicate that firing atmosphere of glaze was oxidation environment. Also, characterization of mineralogical and chemical composition of this sample was carried out through elemental, phases and thermal analysis (XRF, XRD, and STA) and petrography. The results indicate that firing temperature of tile body has been 800 – 850℃ in oxidation condition.

کلیدواژه‌ها [English]

• archaeometry
• nondestructive testing (NDT)
• XPMA
• chemical composition
• glaze