نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی

چکیده

یکی از مهارت‌های قابل‌توجه نزد مسلمانان، ترجمه بود. نیاز جامعه‌ی اسلامی به فراگیری علوم و فنون، توجه خلفا و خاندان‌های علاقه‌مند به فرهنگ و دانش، وجود کتابخانه‌های بسیار، ارزانی کاغذ و... از دلایل توجه مسلمانان به فنّ ترجمه بود. این توجه موجب انتقال میراث ملل به جهان اسلام و سپس غرب شد. بدین‌گونه هدف این پژوهش، بررسی ترجمه در خلافت اسلامی (عصر اموی و عباسی) و انتقال آن به سرزمین‌های غربی است. مسلمانان پس از سال‌ها پیشرفت‌ علمی – به‌ویژه در زمان هارون‌الرشید و مأمون عباسی- به‌تدریج مبانی علمی خود را به سرزمین‌های غربی منتقل کردند. اما خود، کم‌کم دچار رکود و رخوت علمی شدند. حال به‌نظر می‌رسد باتوجه به نیاز مسلمانان به بیداری و رشد علمی، این پژوهش با پاسخگویی به این پرسش که چگونه ترجمه در خلافت اسلامی، موجب انتقال علوم به سرزمین‌های غربی شد، قصد تبیین توانایی علمی مسلمانان در گذشته را دارد. نگارنده مسئله‌ی مزبور را با روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه‌ی مطالعه‌ی کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه دست یافت: در رویارویی میان مسلمانان و مردم سرزمین‌های مفتوحه، نهضت ترجمه پا گرفت و بسیاری از کتب سرزمین‌های مختلف به عربی ترجمه شد. از سوی دیگر غرب نیز از موهبت ترجمه مسلمانان بهره برد و بدین‌گونه راه را برای رنسانس فرهنگی خود گشود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Translation in Islamic Caliphate and its Effectiveness in Transition of Sciences to Western Lands

نویسنده [English]

  • Mehrnaz Behroozy

استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی

چکیده [English]

Translation was indubitably one of the eminent skills of Muslims. The tendencies of society for acquiring science and craft, great attention of caliphs and fond-of-science families, the very existence of numerous libraries, cheap price of paper and etc., were of the reasons of Muslims’ overall attention to translating skills. Such attention led to the transition of past nations’ legacies to Islamic nations and from there to west. But what consequences has been this transition between the Western and Islamic nations? The purpose of this research is to consider the consequences of the transition of science to Islamic and west lands and nations. For this research, descriptive-analytical research method is followed and study method is library-based and such conclusion was reached: the confrontation of Muslims with the people of defeated lands, translation movement began to start and numerous books of different languages were translated into Arabic. On the other hand, west too, benefited from the advantages of translation and its own and other nations’ cultural transition which smoother the path for the arrival of Cultural Renaissance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Translation
  • Islamic Caliphate
  • Umayyad
  • Abbasid
  • Western lands
آرنولد، توماس واکر، (1325)، میراث اسلام یا آنچه مغرب زمین به ملل اسلامی مدیون است، ترجمه مصطفی علم، تهران، مهر.
ابن ابی اصیبعه، (1965 م)، عیون الانبا فی طبقات الاطبا‌، شرح و تحقیق نزار رضا، بیروت، مکتبه دارالحیاه.
ابن اثیر، عزالدین، (1979 م)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
ابن اثیر، عزالدین، (بی تا)، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، تهران، اسلامیه.
ابن اسفندیار، محمد بن حسن، (1366)، تاریخ طبرستان، به کوشش عبّاس اقبال آشتیانی، تهران، پدیده خاور.
ابن خطیب بغدادی، (بی تا)، تاریخ بغداد (مدینه السلام)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابـن خلدون، عبدالرحمان، (بی تا)، مقـدمـه، الطبعه الرابعه، بیروت، دارالحیـاه التراث العربی.
ابن سعد، محمد بن سعد کاتب واقدی، (1330 ق)، الطبقات الکبیر (طبقات الکبری)، ادوارد زاخائو، لیدن، بریل.
ابن طقطقی، محمد بن علی، (بی تا)، الفخری فی الآداب السلطانیه، بیروت، دار صادر.
ابن قفطی، (1903 م)، تاریخ الحکما، لایپزیک، لیپرت.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق.)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
ابن میسر، محمد بن علی، (1919 م)، اخبار مصر، به کوشش هنری ماسه، قاهره، معهد العلمی الفرنسی.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، (بی تا)، الفهرست، تحقیق ناهد عباس عثمان، مصر، دار قطری بن فجاء.
ابن هیثم، حسن بن حسن، (1979 م)، الشکوک علی بطلمیوس، به کوشش عبدالحمید صبره و نبیهل شهابی، قاهره.
ابوالفدا، (1325 ق)، تاریخ، قاهره، مطبعه الحسنیه.
ابوالفرج اصفهانی، (بی تا)، الاغانی، بولاق.
ابوحیان توحیدی، (1939 م)، الامتاع و المؤانسه، احمد امین و احمد زین، قاهره.
احمد، عزیز، (1389 ق/1980 م)، تاریخ صقلیّه الاسلامیه، ترجمه به عربی و مقدمه امین توفیق طیبی، الدار العربیه للکتاب.
بخیت، محمد عدنان، (بی تا)، فهرس المخطوطات العربیه المصوره، اردن.
براون، ادوارد گرانویل، (1364)، تاریخ ادبی ایران، تهران، امیرکبیر.
بلعمی، ابوعلی محمد، (1337)، ترجمه تاریخ طبری، قسمت مربوط به ایران، مقدمه محمد جواد مشکور، طهران، خیام.
پیرنیا، حسن، (1310)، تاریخ ایران قدیم، تهران، خیام.
ثلاثی‌، محسن‌، (1388)، ترجمه علوم، مجله خردنامه، شماره 39: 72-89.
جاحظ، عمرو بن بحر، (بی تا)، البیان، تحقیق محمد عبدالسلام هارون.
جهشیاری، ابوعبدالله محمد بن عبدوس، (1408 ق/1988 م)، الوزرا و الکتاب، مقدمه حسن زین، دارالفکر الحدیث.
حتی، فیلیپ، (1366)، تاریخ عرب، تهران، آگاه.
حدیدی، جواد، (1374)، اسلام از نظر ولتر، چاپ پنجم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
حمزه، عبداللطیف، (1937 م)، ابن المقفع، قاهره.
خاورشناسان (سیزده تن ازخاورشناسان)، (2535)، میراث ایران، زیرنظر ا. ج. آربری، ترجمه بیرشک و دیگران، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
خوارزمی، عبدالله محمد بن احمد، (بی تا)، مفاتیح العلوم، به تصحیح: فان فلوتن.
دان، جان. ام، (1382)، عصر روشنگری، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران، ققنوس.
دلیسی، اولیری، (1342)، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران، دانشگاه تهران.
زرکلی، خیرالدین، (بی تا)، الاعلام، بیروت.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1362)، کارنامه اسلام، تهران، امیرکبیر.
زیدان، جرجی، (1372)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
زیدان، جرجی، (1936 م)، آداب اللغه العربیه، مصر، مطبعه الهلال.
سیوطی، جلال‌الدین، (1384 ق)، بغیه الوعاه فی طبقات اللغویین و النحاه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، الطبعه الاولی، مصر.
سیوطی، جلال‌الدین، (1406 ق/ 1986 م)، تاریخ الخلفا، تحقیق قاسم شماعی رفاعی و محمد عثمانی، الطبعه الاولی، بیروت، دارالقلم.
سیوطی، عبدالرحمن (1839 م)، طبقات المفسرین، به‌کوشش مورسینگ، لیدن.
شیخو، لوئیس، (1983 م)، علما النصرانیه فی الاسلام، تحقیق و مقدمه پدر کمیل حشیمه یسوعی، لبنان، مکتبه بولسیه.
طبری، محمد بن جریر (1413 ق/1992 ق)، تاریخ الرسل و الملوک (تاریخ طبری)، الطبعه الثالثه، مؤسسه عزالدین للطباعه و النشر.
طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی‏، تهران، کتاب­فروشی مرتضوی.
عقیقی، نجیب (1964 م)، المستشرقون، طبعه ثالثه، مصر، دارالمعارف.
فروخ، عمر (‌1390 ق/ 1970 م)، العلوم عندالعرب، بیروت.
کربن، هانری (1352)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، امیرکبیر.
لوبون، گوستاو (1334)، تمدن اسلام و عرب، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، مطبوعاتی علی‌اکبر علمی.
لوکاس، هنری (1373)، تاریخ تمدن، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، کیهان.
ماله، آلبر (1384)، تاریخ قرون وسطی، ترجمه فخرالدین شادمان، تهران، ابن‌سینا.
متز، آدام (1362)، تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى، ترجمه علیرضا ذکاوتى قراگزلو، تهران، امیرکبیر.
 مسبحی، عبدالملک محمد بن عبیدالله (بی تا)، اخبار مصر، تحقیق ایمن فؤاد وتیاری بیانکی، قاهره، معهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه.
معرفت، محمد هادى (1382)، تاریخ قرآن، تهران، سمت.
مقدسی، محمدبن احمد (بی تا)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، غازی طلیمات، دمشق، وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
مقری تلمسانی (1388 ق/ 1968 م)، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر.
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی، (بی تا)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت، دار صادر.
ملانظر، حسین (1383)، «نهضت‌ ترجمه»، مطالعات‌ ترجمه، دوره 2 شماره 6، صص 43-55.
مینوی، مجتبی (1352)، تاریخ و فرهنگ، تهران، خوارزمی.
میه لی، آلدو، (1371)، علوم اسلامی و نقش آن در تحولات علمی جهان، ترجمه محمدرضا شجاع رضوی و اسدالله علوی، چاپ پنجم، مشهد، آستان قدس رضوی.
هونکه، زیگفرید، (1386)، فرهنگ اسلام در اروپا، ترجمه مرتضی رهبانی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
یعقوبی، احمد بن واضح، (1379 ق/ 1960 م)، التاریخ، بیروت، دار صادر.
Hinz, W. 1970. Islamish masse und gewichte. Leiden, Brill.
Le Goff, I. 1985. Les inteffectuefs an moyen, Age Edt. Du Seuip, Paris.