مطالعات باستان شناسی - فهرست مقالات

رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که ... بیشتر رودخانه ارس و سایر رودهای منطقه مغان از لحاظ شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌از تاریخی نقش مهمی‌ را ایفا کرده است. گرچه دشت مغان تاکنون از نظر فعالیت‌های باستان‌شناختی چندان مورد توجه نبوده است، درحالی که فعالیت‌های گسترده علمی در حوضه دریاچه ارومیه انجام یافته و منطقه دشت مغان از این نظر مغفول مانده است. محوطه یاتاق‌تپه‌سی، یکی دیگر از محوطه پیش‌از‌تاریخی گِرمی مغان می‌باشد که مورد پژوهش علمی قرار گرفته است. هدف اصلی مقاله، معرفی سنت‌های سفالی و مشخص ساختن توالی گاهنگاری منطقه مورد مطالعه است. برای دستیابی به مطالعات دقیق‌تر ارتباطات فرهنگی با سایر مناطق و مشخص شدن جدول گاهنگاری در منطقه مورد مطالعه در دوره مس‌وسنگ، پرسش‌های ذیل مطرح می‌گردد؛ برحسب مطالعه داده‌های فرهنگی از جمله داده‌های سفالی، محوطه یاتاق‌تپه‌سی مربوط به کدام دوره / دوره‌های فرهنگی است ؟ فرضیه اصلی که در این ارتباط می‌توان گفت محوطه مذکور مربوط به دوره‌های مس‌و سنگ میانی و مس‌و سنگ جدید می‌باشد. باتوجه به داده‌های باستان‌شناختی بدست آمده، محوطه یاتاق‌تپه‌سی بیشتر با کدام مناطق جغرافیای ارتباطات فرهنگی دارد؟ مطالعات انجام یافته، ارتباطات و اشتراکات فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ایران علی‌الخصوص با منطقه قره‌داغ و حوضه دریاچه ارومیه و همچنین قفقاز جنوبی را نشان می‌دهد. نگارش پیش‌رو، با روش میدانی و با رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت می‌گیرد. به عنوان نتیجه نهایی و با توجه به ویژه‌گی سفالی و سایر داده‌های فرهنگی می‌توان به پیوستگی‌های فرهنگی با سایر مناطق شمال‌غرب‌ و جایگاه آن در جدول گاهنگاری شمال‌غرب‌ایران اشاره کرد و از لحاظ گاهنگاری تاریخی برابر با 3700/3600-4500 ق.م را شامل می‌شود.

مشاهده مقاله

Archaeological Lnvestigation of Administrative Documents and Records within the Chalcolithic Societies of Northwestern Iran

Reza Rezaloo؛ Ali Karimikiya؛ Akbar Abedi؛ Rouhollah Mohammadi

دوره 15، شماره 2 ، آذر 1402، ، صفحه 93-112

https://doi.org/10.22059/jarcs.2024.364958.143230

چکیده

Analyzing administrative documents holds significant importance within the realms of archaeology and sociology, akin to the study of other archaeological evidence. These examinations play a pivotal role in reconstructing various systems, encompassing management, social dynamics, economic structures, and political frameworks. Delving into administrative management ... بیشتر Analyzing administrative documents holds significant importance within the realms of archaeology and sociology, akin to the study of other archaeological evidence. These examinations play a pivotal role in reconstructing various systems, encompassing management, social dynamics, economic structures, and political frameworks. Delving into administrative management within prehistoric societies unveils the intricate social intricacies and the supervision exercised by a designated leader or head over a subordinate group, representing an internal control mechanism. Notably, seals, impressions on seals, and diverse accounting artifacts serve as pivotal administrative documents. However, the exploration and investigation of such cultural data in northwestern Iran remain relatively scarce. Therefore, the current study endeavors to present, evaluate, and scrutinize the administrative records of Chalcolithic societies in northwestern Iran, employing a descriptive-analytical approach. Numerous inquiries persist without resolution regarding the administrative records and evidence pertaining to the later prehistory of northwest Iran. Ambiguity surrounds the quantification of Chalcolithic administrative documents within this region. Furthermore, the methodology for analyzing and evaluating the ownership and managerial evidence from the later prehistoric era in this area remains unclear. Addressing these uncertainties can establish a definitive framework and a solid foundation for investigating these matters in northwest Iran. Leveraging administrative data obtained from various sites including Tepe Chay Khoy, Chakhmaqluq, Tepe Kulyeri (Tepe Caravanserai), Sohachay Tepe, and others, the authors conduct an assessment of managerial evidence in the northwestern region of Iran. Furthermore, utilizing extant cultural artifacts and drawing upon the outcomes of prior studies facilitates an exploration into phenomena such as long-distance trade, economic endeavors, social intricacies, and cultural exchanges with neighboring areas

جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3: مدارکی جدید از مهاباد

واحد جولائی؛ رضا رضالو؛ کریم حاجی زاده؛ بهروز افخمی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، ، صفحه 29-54

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.281524.142720

چکیده

به استناد شواهد تاریخی، جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3 (800 – 550 پ.م ) محل زندگی اقوام مختلف بوده است و از نظر سیاسی، میان پادشاهیهای کوچک تقسیم‌شده بود که مرزهای سیاسی آنها با نزاع قدرتهای منطقهای ... بیشتر به استناد شواهد تاریخی، جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3 (800 – 550 پ.م ) محل زندگی اقوام مختلف بوده است و از نظر سیاسی، میان پادشاهیهای کوچک تقسیم‌شده بود که مرزهای سیاسی آنها با نزاع قدرتهای منطقهای آشور و اورارتو بر سر تصاحب منطقه تغییر مییافت. در این میان، اقتدار و وسعت قلمرو پادشاهی مانا بیش از سایرین بوده است. با اینکه منطقۀ مهاباد بخش اصلی قلمرو پادشاهی مانا را در برمی‌گرفت، اما در مطالعات باستان شناسی عصر آهن3، کمتر به آن توجه شده است. در فروردین ماه 1396 بررسی بخش مرکزی شهرستان مهاباد با هدف شناخت سکونتگاه های عصر آهن3 و مطالعۀ خصوصیات، تحلیل ساختار، نحوۀ پراکنش و وسعت آنها بازنگری شد. در این بررسی که با روش پیمایش سطحی فشرده انجام شد، شمارِ 24 محوطه از این دوره شناسایی و نمونه های برداشت شده که عمدتاً شامل یافته های سفالی است، در طی مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از گزارش ها، کتاب ها و مقاله های منتشرشده از استقرارهای عصر آهن3 تاریخگذاری شده است. مهم ترین پرسش های این پژوهش عبارت اند از اینکه ساختار و وسعت استقرارهای دورۀ آهن3 در دشت مهاباد بر اساس یافته های باستان شناسی به چه شکل و تبادلات فرهنگی و برهمکنش های منطقه ای و فرامنطقه‌ای دشت مهاباد با مناطق هم‌جوار در این دوره چگونه بوده است. به‌طور کلی نتایج بررسی نشان می دهد محوطه های شناساییشده از نوع محوطه های با معماری صخرهای، محوطه های گورستانی و تپه های استقراری است و یافته های سفالی حاکی از این است که دشت مهاباد در این دوره، افزون بر ارتباطات درون منطقه ای، با منطقۀ غرب ایران نیز ارتباطات فرهنگی برون منطقه ای داشته است.

فرهنگ خوجالی – گَدَه بَی در قفقاز جنوبی و انتشار آن در شمال غرب ایران

علی کریمی کیا؛ رضا رضالو

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 217-241

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.250873.142544

چکیده

در ادبیات باستان شناسی جمهوری آذربایجان فرهنگی به نام فرهنگ خوجالی – گَدَه‌بَی شناخته شده که از لحاظ گاهنگاری در حوزه جغرافیایی قفقاز به عصر مفرغ متاخر و آهن قدیم و در شمال غرب ایران به عصر آهن I و ... بیشتر در ادبیات باستان شناسی جمهوری آذربایجان فرهنگی به نام فرهنگ خوجالی – گَدَه‌بَی شناخته شده که از لحاظ گاهنگاری در حوزه جغرافیایی قفقاز به عصر مفرغ متاخر و آهن قدیم و در شمال غرب ایران به عصر آهن I و II شامل می شود. این فرهنگ در ادبیات باستان شناسی علاوه بر نام خوجالی – گده‌بی به نام هایی مانند زاقافیای مرکزی، فرهنگ گنجه – قره‌باغ در جمهوری آذربایجان و در ارمنستان فرهنگ لچاشن – متسامور شناخته می شود. از آنجا که این فرهنگ برای اولین بار از منطقه خوجالی – گده‌بی (جمهوری) آذربایجان شناسایی شده به این نام معروف گشته است. بیشترین داده های باستان شناسی این فرهنگ از گورستان های بدون استقرار به دست آمده و مطالعه شده است. در این مقاله سعی خواهد شد شاخصه های اصلی این فرهنگ بصورت توصیفی-تحلیلی با استناد به داده‌های باستان شناسی و با رویکردی مقایسه‌ای به بحث و بررسی گذاشته شود. پرسش هایی ازقبیل اینکه، مهمترین شاخصه‌های باستان شناسی این فرهنگ در جغرافیای مورد مطالعه چیست؟ نقطه شکل گیری، منشاء و مسیر انتشار این فرهنگ چگونه تبیین میگردد؟ پاسخ به این مجهولات می تواند افق روشن و پیش زمینه‌ی مناسبی برای مطالعات این فرهنگ در شمال غرب ایران را فرهم سازد. از ویژگیهای اصلی این فرهنگ، استفاده از سفالهای خاکستری رنگ، تدفین های مختلف الشکل، داشتن نوع زندگی بصورت نیمه کوچرو، در گستره معنوی و مذهبی ساخت و بکارگیری معبد بوده است.

تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل با استفاده از GIS و AHP

پرویز پورکریمی؛ کریم حاجی زاده؛ رضا رضالو؛ بهروز افخمی

دوره 12، شماره 1 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 19-40

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.261578.142594

چکیده

سکونتگاه های قلعه ای یکی از مراکز استقراری است که مکان گزینی، شکل گیری و توزیع فضایی آن‌ها به‌شدت متأثر از عوامل طبیعی است. پژوهش حاضر با استفاده از داده های میدانی و اسنادی و با بهره گیری ... بیشتر سکونتگاه های قلعه ای یکی از مراکز استقراری است که مکان گزینی، شکل گیری و توزیع فضایی آن‌ها به‌شدت متأثر از عوامل طبیعی است. پژوهش حاضر با استفاده از داده های میدانی و اسنادی و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) درصدد بررسی همبستگی میان عوامل طبیعی و سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل و رتبه بندی عوامل طبیعی مؤثر در توزیع فضایی این سکونتگاه ها است. بر پایه داده های به‌دست‌آمده از بررسی های میدانی و اسنادی، 100 قلعه از دوره های مختلف پیش‌ازتاریخی، تاریخی و اسلامی در گستره جغرافیایی استان اردبیل شناسایی و بررسی شد، که مواد و جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می دهند. برای تجزیه‌وتحلیل داده ها، پس از تشکیل پایگاه دادهای، توزیع سکونتگاه های قلعه ای شناسایی شده نسبت به متغیرهای فاصله از رودخانه، شکل زمین، ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، پوشش گیاهی و نوع خاک مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق مبین این است که عوامل طبیعی نقش بارزی در توزیع فضایی، تعیین نوع کارکرد و میزان اهمیت سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل داشته است. تحلیل همبستگی میان عوامل طبیعی و توزیع فضایی سکونتگاه های قلعه ای این استان نشان می دهد، که شکل زمین (دشتی و کوهستانی)، فاصله از رودخانه و ارتفاع در میزان و الگوی توزیع قلعه ها بیشترین تأثیر را داشته است. سایر متغیرها یعنی درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، کاربری اراضی و نوع خاک نیز به ترتیب اهمیت و تأثیرگذاری در توزیع فضایی این قلعه ها مؤثر بودهاند.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

نویسنده = رضا رضالو

مطالعه و تحلیل دوره مس‌و‌ سنگ دشت مغان براساس داده‌های باستان‌شناختی یاتاق‌تپه‌سی

چکیده

Archaeological Lnvestigation of Administrative Documents and Records within the Chalcolithic Societies of Northwestern Iran

چکیده

جنوب دریاچۀ ارومیه در عصر آهن3: مدارکی جدید از مهاباد

چکیده

فرهنگ خوجالی – گَدَه بَی در قفقاز جنوبی و انتشار آن در شمال غرب ایران

چکیده

تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل با استفاده از GIS و AHP

چکیده