نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ثریا افشاری ¹
• لیلی نیاکان ²
• بهروز عمرانی ³
• محمد مرتضایی ³

¹ دانشجوی دکتری، گروه باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² استادیار، گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران

³ دانشیار، گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران

چکیده

کمیت و کیفیت پژوهش ­های باستان­ شناسی دوران اسلامی نشان می ­دهد که مطالعات هدفمند و دامنه­ دار جهت شناسایی  آثار این دوره از منظر باستان­ شناسی دارای محدودیت مشهودی است و به همین دلیل دانش ما از این دوران بیشتر محدود به اطلاعات موجود در منابع مکـتوب تاریخـی است. در همین راستا در سال 1398 شمسی، با هدف شناسایی و مطالعۀ محوطه­ های دورۀ ایلخانی در حاشیۀ رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه درۀ شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام شد که در نتیجۀ آن 53 اثر و محوطۀ باستانی شناسایی و ثبت شد (افشاری، 1398). موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه­ های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان کریدورهای ارتباطی سبب شده که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره­ های متأخر فرهنگ­ های مختلفی در این محدوده شکل گیرد؛ به عبارت دیگر، عمده ­ترین عامل در روند شکل ­گیری استقرارهای این منطقه قرار­گیری آن در مسیر راه ­های تجاری، ارتباطات آسان درون منطـقه ­ای و برون منطقه­ ای به‌ویژه در دورۀ ایلخانان مغول است که در روند تکاملی فرهنگ­ های درۀ شام نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت مذهبی این منطقه در دورۀ ایلخانان مغول که نشانگر تساهل و تسامح مذهبی آنان بر پایۀ سیاست‌گذاری‌های خارجی آنها بود؛ اطلاعات مفیدی از ساختار اجتماعی و مذهبی منطقه در ادوار مختلف فرهنگی به‌ویژه دورۀ ایلخانی به دست آمد؛ به عبارت دیگر بررسی­ های میدانی و تطابق آنها با متون تاریخی روشنگر این مطلب است که در دورۀ ایلخانان مغول سیاست آزادی مذهبی و فقدان تعصب دینی مغولان‌ که از آن  توسط عده ­ای از پژوهشگران به تسامح و تساهل مذهبی دورۀ حاکمیت ایلخانان یاد می­ شود (مورگان، 1371؛ ترکمنی آذر، 1383) منتج از یکسری علل و عوامل پیدا و ناپیدا بود که در مجموع برآیندی از سیاست ورزی و سیاسی‌کاری ایشان در امر دین بود. جذب زنان مسیحی در دربار (بیانی، 1391)، انتخاب مشاوران و کارگزاران مسیحی، مراوده با تجار و مبلغان و کشیشان مسیحی و اهتمام عمومی در امور عموم مسیحیان ایران عصر ایلخانی جملگی برآمده از اقتضائات و ضرورت­ هایی بود که مناسبات داخلی و خارجی روزگار ایلخانان بر آن استوار بوده است. چنانکه با تغییر این مناسبات در اواخر حاکمیت ایلخانان، رویکرد مذهبی آنها بر اساس ضروریات سیاسی تغییر کرد

کلیدواژه‌ها

• شمال‌غرب ایران
• جلفا
• دره شام
• ایلخانان مغول
• تساهل مذهبی

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

The Sham Valley and the Question of the Ilkhanids’ Religious Leniency in Northwest Iran (Jolfa)

نویسندگان [English]

• Soraya َAfshari ¹
• Liliy Niakan ²
• Behrooz Omrani ³
• Mohammad Mortezayi ³

¹ Ph.D Graduate, Department of Archaeology, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran,

² Assistant Professor Department of Archeology. Archaeological Research Institute. Tehran.Iran

³ Associate Professor Department of Archeology. Archaeological Research Institute. Tehran.Iran

چکیده [English]

Archaeological inquiries into the Islamic period show both in quantity and quality that targeted and wide-ranging studies aiming to identify the pertinent monuments and sites have obvious limitations, and for this very reason our understanding of this time period is mainly limited to the information deriving from textual evidence. Accordingly, with the aim of identifying and studying the Ilkhanid sites on the banks of the Aras, a season of reconnaissance survey was carried out in 2019. Focusing on the Sham Valley region of Jolfa County on the border of the two Iranian provinces of East and West Azerbaijans, the fieldwork recorded 53 monuments and sites (Afshari,2019). Given the region’s strategic, geopolitical position in the vicinity of such regions of Caucasia, Turkey and Central Asia as well as its obvious location on major regional lines of communication, several different cultures flourished there spanning in date the second millennium BC to the latest periods. In other words, the foremost factor responsible for the formation of settlements was the region’s location on trade routes and its easy intra- and extra-regional communications, especially during the Ilkhanid period, which played a conspicuous part in the cultural evolution of the Sham Valley. Concurrently, given the region’s religious importance under the Ilkhanid rulers which echoes their religious clemency as part of their foreign policies, revealing data were obtained regarding the local social and religious structures in different periods, especially the era in question. In other words, the correspondence between the field survey’s findings and the historical texts make it clear that the Ilkhanids’s lack of religious prejudice, termed as religious toleration, was an upshot of a series of apparent and latent factors, which in general stemmed from the political orientations they adopted towards religious convictions (Morgan,2004؛ Torkamani Azar,1992 ). Recruitment of Christian females in the court (Bayani, 2011), employing Christian advisors and agents, maintaining contacts with Christian businessmen, missionaries and priests, and the particular attentions paid to the affairs of the Christian populations in Iran were all driven by the prerequisites underpinning their internal and external relations as it is evidenced by the fact that the changes in such relationships in the later Ilkhanid period would be associated with changes in the religious approaches due to political developments

کلیدواژه‌ها [English]

• Northwestern Iran
• Jolfa
• Sham Valley
• Mongol Irk
• religious tolerance