اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه

ولی پور, حمید رضا; ملاصالحی, حکمت الله; بختیار وند بختیاری, آرتمیسم; فاضلی, سیده معصومه; ویتلم, جید; گرزاک, آنا

doi:10.22059/jarcs.2022.309355.142921

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

² گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران. تهران، ایران.

³ دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل، ایران.

⁴ عضو پسادکتری آکادمی بریتانیا دانشگاه آکسفورد، بریتانیا.

⁵ گروه زیست باستان‌شناسی، موسسه باستان‌شناسی، دانشگاه ورشو، ورشو.

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.309355.142921

چکیده

یکی از موضوعات مهم دوره نوسنگی، تغییر در اقتصاد معیشتی جوامع این دوره نسبت به ادوار پیش از خود است. بقایای گیاهی و جانوری در داخل بافت‌های باستان‌شناختی، از جمله مدارک مستقیم مرتبط با معیشت محسوب می‌شوند. در این زمینه سایر مواد فرهنگی همچون سفال، معماری، توکنها و نظایر آنها مدارک غیرمستقیم به شمار می‌روند. در این مقاله بر مبنای مدارک حاصل از کاوش باستان‌شناختی در محوطه نوسنگی تپه خالصه، تلاش شده است تا حدودی وضعیت غذایی و معیشتی جوامع ساکن در این محوطه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر این اساس علاوه بر مطالعه استخوان‌های جانوری و بقایای گیاهی، ظروف سفالی، توکن ها، ابزارهای استخوانی و سنگی و فضاهای معماری نیز در راستای درک اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه به کار گرفته شده است. نتایج حاصله حاکی از این است که مردمان دوره نوسنگی تپه خالصه هم به کشاورزی به‌ویژه کشت غلات و در مقادیر اندک حبوبات مبادرت نموده‌اند و هم با نگهداری حیوانات اهلی به‌ویژه بز و گوسفند به دامداری مشغول بوده و از رژیم غذایی مطلوبی برخوردار بوده‌اند. با توجه به منابع غذایی غنی زیست‌محیطی در این منطقه، متکی بر اقتصادی خودبسنده بوده‌اند و به نظر می‌رسد طی سه مرحله استقراری در دوره نوسنگی جدید از جامعه‌ای با ساختار برابر در مرحله اول به جامعه‌ای با رتبه‌های فردی در مرحله سوم تطور یافته‌اند، به طوری که شاهد تطور سازمان تولید از تولید خانگی به صنایع خانگی هستیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Subsistence Economy of the Late Neolithic Society of Tepe Khaleseh

نویسندگان [English]

Hamid Reza Valipour ¹
Hekmatollah Mollasalehi ²
Artism Bakhtiyarvand Bakhtiary ¹
Seyedeh Masoumeh Fazeli ³
Jade Whitlam ⁴
Anna Gręzak ⁵

¹ Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

² Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, Iran.

³ Graduated from the Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.

⁴ Postdoctoral member of the British Academy of Oxford University.

⁵ Department of Bioarchaeology, Institute of Archaeology, University of Warsaw.

چکیده [English]

One of the most important subjects regarding the Neolithic period is the change of the subsistence economy in the societies of this period compared to the previous periods. The most direct evidence of subsistence economy within the archaeological contexts are plant and animal remains. Regarding this specific subject, other cultural materials such as pottery, architecture, and tokens are considered indirect evidence. In this article, we studied and analyzed the food consumption of the people living in the Neolithic site of Tepe Khaleseh in the Zanjan Province of northwest Iran (Valipour et al., 2012, 2013) based on direct and indirect evidence obtained from archaeological excavations. Analysis of the archaeobotanical assemblage has also permitted a reconstruction of the subsistence economy at the site and the results presented here, have significantly broadened our understanding of plant and animal management in northern Iran during the Late Neolithic. Tokens, lithic, bone tools, and architectural spaces also have been used in addition to animal bones and plant remains. It seems due to the rich environmental food resources in this region and based on a self-sufficient economy during the three phases of settlement in the late Neolithic period they have evolved from a society with an equal structure in the first stage, to a society with individual ranks in the third stage, therefore, the production organization has evolved from household production to household industries.

کلیدواژه‌ها [English]

subsistence economy
Late Neolithic
Tepe Khaleseh
Khorram Darreh
plant and animal remains

مراجع

افشین، یدالله، (1373)، رودخانههای ایران، شرکت مهندسین مشاورجاماب، وزارت نیرو، تهران.

داودی، حسین،(1390) ، گونه‌شناسی ظروف سفالی تپه خالصه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران.

صدری، فرشید، (1380)، نگرشی بر روند توسعه روستایی در شهرستان ابهر و خرمدره، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه جغرافیا، دانشگاه تهران.

فاضلی نشلی، حسن، هنگامه ایلخانی، آرمینه مارقوسیان و امیر بشکنی، (1386 الف)، گزارش مقدماتی گمانه زنی و لایه نگاری تپه چهاربنه دشت قزوین 1385، گزارشهای باستان‌شناسی (7)، ویژه‌نامه نهمین گردهمایی باستان‌شناسی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، معاونت پژوهشی، پژوهشکده باستان‌شناسی، جلد اول، صص 375-353.

فاضلی نشلی، حسن، هنگامه ایلخانی، آرمینه مارقوسیان و امیر بشکنی، (1386 ب)، گزارش مقدماتی گمانه زنی و لایه‌نگاری تپه ابراهیم‌آباد دشت قزوین 1385، گزارشهای باستان‌شناسی (7)، ویژه‌نامه نهمین گردهمایی باستان‌شناسی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، معاونت پژوهشی، پژوهشکده باستان‌شناسی، جلد اول، صص 375-406.

فاضلی، سیده معصومه، (1399)، گونه‌شناسی، طبقه‌بندی و مطالعه توکن های گلی( احتمالاً شمارشی) تپه خالصه خرم دره، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی اردشیر جوانمردزاده، دانشگاه محقق اردبیلی.

ولی‌پور، حمیدرضا، (1388)، گزارش فصل اول کاوش در تپه خالصه خرم دره، آرشیو مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی (منتشرنشده).

ولی پور، حمیدرضا ، حسین داودی و ایمان مصطفیپور( در دست چاپ)، گزارش مقدماتی فصل نخست کاوش در تپه خالصۀ خرمدره، استان زنجان.

یعقوبی، جعفر و نجفلو، پریسا، (1395)، واکاوی موانع رعایت رفتارهای محیط زیستی مناسب از سوی شهروندان (مطالعه مورد: استان زنجان)، محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران دوره 69، صص 565-579.

Afshin, Yadullah. 1994. Iran's Rivers, Jamab Consulting Engineers Company, Ministry of Energy, Tehran. [In Persian].

Bogaard, A., M. Charles, A. Livarda, M. Ergun, D. Filipovic, and G. Jones. 2013, The Archaeobotany of Mid-Later Neolithic Occupation Levels at Çatalhöyük. In Humans and Landscapes of Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 Seasons, edited by I. Hodder. Los Angeles: Monographs of the Cotsen Institute of Archaeology, University of California.

Charles, M., and A. Bogaard. 2010, Charred Plant Macro-Remains from Jeitun: Implications for Early Cultivation and Herding Practices in Western Central Asia. In Origins of Agriculture in Western Central Asia, edited by D.R. Harris, 150–65. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum.

Costantini, L., and B. Allchin. 1983, The Beginning of Agriculture in the Kachi Plain: The Evidence of Mehrgarh. In South Asian Archaeology 1981, 29–33. Cambridge: Cambrdige

University Press.

Costantini, L., and R. H. Dyson. 1990, The Ancient Agriculture of the Damghan Plain: The Archaeobotanical Evidence from Tepe Hissar. In Economy and Settlement in the Near

East. Analyses of Ancient Sites and Materials, edited by Naomi F. Miller, Vol. Supplement to volume 7. MASCA Research Papers in Science and Archaeology. Philadelphia, PA: MASCA, University Museum.

Davoudi, Hossein. 2011. Typology of Tepe Khalseh pottery, master's thesis, Faculty of Literature and Humanities, Department of Archeology, University of Tehran. [In Persian].

Fazli Nashli. Hassan. Hengameh Ilkhani, Armine Markousian and Amir Beshkani, 2007 A, preliminary report on the excavation and stratification of Chahar Boneh in the Qazvin plain, 2006, Archaeological Reports (7), The 9th Annual Symposium on Iranian Archaeology, Tehran: Research Center for ICHHTO Iranian Center for Archaeological Research, volume 1, pp. 353-375. [In Persian].

Fazli Nashli, Hassan. Hengameh Ilkhani, Armine Markousian and Amir Beshkani, 2007 B. preliminary report on the excavation and stratification of Ibrahim Abad, Qazvin Plain, 2006, Archaeological Reports (7), The 9th Annual Symposium on Iranian Archaeology, Tehran: Research Center for ICHHTO Iranian Center for Archaeological Research, volume 1: 375-406. [In Persian].

Fazeli Nashli, H., H., Beshkani, A., Markusian, A., Ilkhani, H., Abbasnegad Seresti, R., 2009, the Neolithic to Chalcolithic Transition in the Qazvin Plain: Iran. AMIT, Vol. 14, pp. 1-21.

Fazeli, Seyedah Masoumeh, 2020. Typology, Classification and The Study of Clay Tokens (Probably numerical) from Tepeh Khaleseh( Khoram Darreh), master's thesis, Mohaghegh Ardabili University. [In Persian].

Fuller, D. Q. 2014, Charred Remains from Tappeh Sang-e Chakhmaq, and a Consideration of Early Wheat Diversity on the Eastern Margins of the Fertile Crescent. In The First Farming Village in Northeast Iran and Turan: Tappeh Sang-e Chakhmaq and Beyond, edited by A. Tsuneki, 33–36. Tsukuba: Research Center for West Asian Civilization, University of Tsukuba.

Gręzak, A., Sołtysiak, A., Valipour, H. R., Davoudi, H., 2010, Tepe Khaleseh, Season 2009: Short Field work report. Bioarchaeology of the Near East, Vol. 4, pp. 58–63.

Hovsepyan, R., and G. Willcox.2008, The Earliest Finds of Cultivated Plants in Armenia: Evidence from Charred Remains and Crop Processing Residues in Pise from the Neolithic Settlements of Aratashen and Aknashen.” Vegetation History and Archaeobotany 17 (December 2008): S63–71.

Miller, N. F. 1993, Preliminary Archaeobotanical Results from the 1989 Excavation at the Central Asian Site of Gonur Depe, Turkmenistan. International Association for the Study of the Cultures of Central Asia. Information Bulletin 19 (1993): 149–63.

Miller, N. F. 1999, Agricultural Development in Western Central Asia in the Chalcolithic and Bronze Ages. Vegetation History and Archaeobotany 8 (1999): 13–19.

Miller, N. F. 2003, The Use of Plants at Anau North. In A Central Asian Village at the Dawn of Civilization, Excavations at Anau, Turkmenistan, Fredrik T. Hiebert, 127–38. University Museum Monograph 116. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology.

Rice, P. M., 1987, Pottery Analysis: A Sourcebook. Chicago and London, the University of Chicago press.

Steward, Julian H. 1955, Theory of Culture Change. The Methodology of Multilinear evolution. University of Illinois Press, Urbana.

Sadri, Farshid. 2001. a perspective on the process of rural development in Abhar and Khorramdareh, master's thesis in the field of geography and rural planning, faculty of literature and humanities, department of geography, University of Tehran. [In Persian].

Valipour, Hamid Reza, 2009. Preliminary report of the first season of the excavation at Tapeh Khalseh (Khorram Dareh), Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization, Iranian Center for Archaeological Research (unpublished). [In Persian].

Valipour, H. R., Davoudi, H., Hoseinzadeh Sadati, J., Fazeli Nashli, H., 2012, Tepe Khaleseh: Archaeological evaluation of a late Neolithic site in north-western Iran. Antiquity, Vol. 086, Issue 331.

Valipour, H. R., Davoudi, H., Mostafapour, I., Grezak, A., 2013, Tepe Khaleseh, A Late Neolithic Site in Zanjan Province. In book: The Neolithisation of Iran, R. Matthews and H. Fazeli Nashli (eds.), The book will be published by Oxbow Books.

Valipour, Hamidreza, Hossein Davoudi and Iman Mustafapour (in press). preliminary report of the first season of the excavation at Tapeh Khalseh Khorramdareh, Zanjan province. [In Persian].

Voigt, M. M., 1976, Haji Firuz Tepe: An Economic Reconstruction of a Sixth Millennium Community in Western Iran. Ph.D. dissertation in Anthropology, University of Pennsylvania, Pennsylvania.

White, Leslie A., 1959, The Evolution of Culture: The Development of Civilization to the Fall of Rome. McGraw-Hill.

Whitlam, J., 2015, “Plant Use and Neolithic Societies of the Eastern Fertile Crescent, c.10,000-5500 BC.” PhD, thesis University of Reading, UK,

Whitlam, J., Valipour, H. R., Charles, M., 2019, Cutting the Mustard: New Insights into the Plant Economy of Late Neolithic Tepe Khaleseh (Iran), Vol. 58, No. pp. 149-166.

Zeder, Melinda A. 1994. After the Revolution: Post-Neolithic Subsistence in Northern Mesopotamia. American Anthropologist, New Series, Vol. 96, No. 1 (Mar., 1994): 97-126

فهرست نمونه‌های مراحل سکونتی/معماری در تپه خالصه مطابق با ترانشه‌ها

Table 1. List of samples from the architectural phases in Tepe Khaleseh according to the trenches (Whitlam 2015)

مطالعات باستان شناسی

اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه

مراجع

مراجع

دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 32
خرداد 1402
صفحه 325-353

اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه

مراجع

مراجع

دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 32خرداد 1402صفحه 325-353

دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 32
خرداد 1402
صفحه 325-353