نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 پژوهشکده باستانشناسی، کارشناس، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
2 گروه باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران.
چکیده
به نظر می رسد با یورش تازیان به ایران، زبان فارسی دری در نواحی خراسان بزرگ بالیده شد. زبان فارسی دری که زبان درباری ساسانیان بود با جابجایی از تیسفون (بارگاه ساسانیان) و فارس (خاستگاه ساسانیان) و گریز پادشاه و خاندان های بزرگ درباری از آنجا به نواحی شرقی به ویژه خراسان در یکی-دو دهه اول یورش تازیان، رشد بسیاری کرد. سؤال این است که روال گسترش زبان فارسی در خراسان در ارتباط با روند جابجایی جمعیتی ایرانیان از غرب و جنوب به نواحی شرقی شاهنشاهی فروپاشیده ساسانی چگونه بوده است؟ ما در این پژوهش با بررسی دوره انتقالی از ساسانی به آغاز دوران اسلامی و برای یافتن آتشکده هایی که تا سده های اولیه دوام آوردند، نتیجه گرفتیم که با افت‌وخیز آماری تعداد محوطه های این دوره ها، گویا ایرانیان در یورش های سخت اولیه از مقابل شمشیر تازیان همراه درباریان از نواحی جنوبی ایران به‌ویژه فارس و نیز مرکز شاهنشاهی آنها، تیسفون، راهی سرزمین آتش برزینمهر، خراسان شدند. این مهاجران دو شیوه استقراری برای خود اختیار کردند: یکم، در روستاها و دوم، حرکت در یک منطقه با روش کوچروی؛ ایشان با این سیستم توانستند به زندگی ادامه داده و از عواید مصالحه دهقانان که در اواخر دوره ساسانی شکل گرفتند با عرب ها یکی پاسداری از فرهنگ و زبان فارسی در خراسان بود که در آنجا باعث پیشرفته ایی کرده، بالیده شد. سال ها تلاش ایرانیان مهاجر در احیاء سبک های معماری و شعری در خراسان نشان داد که گرچه ایشان در میدان نبرد باختند اما در رزمگاه فرهنگی سربلند بیرون آمدند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Archaeological Evidence of the Rise of the Dari Persian Language in Khorasan
نویسندگان [English]
- Ali Hozhabri 1
- Ahmadali Asadi 2
1 ranian Center of Archaeological Research, Expert, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran.
2 Department of Archaeology, Shiraz University Of Art, Shiraz, Iran
چکیده [English]
At the time of the invasion of Iran by the Arabs, the Dari Persian language flourished in the Greater Khorasan region. During the first two decades of the Arab invasion, Dari Persian, which was the Sasanian court language, expanded geographically due to the displacement of populations from the Ctesiphon and Fars regions and the flight of the king and large court families to the eastern regions, especially Khorasan. A major unanswered question concerns how the Persian language spread in Khorasan in relation to the process of population movement of Iranians from the west and south to the eastern regions of the collapsed Sasanian polity. In this study, by examining the transition period from the Sasanian to the beginning of the Islamic era, especially regarding fire temples that lasted until the early centuries of the Islamic era, we conclude that with the statistical fluctuation of the number of sites in these periods, it seems that Iranians were under attack. Early hardships in front of the swordsmen with the courtiers from the southern regions of Iran, especially Fars and their imperial center, Ctesiphon, went to the land of Ādur-Burzēn-Mihr, i.e., Khorasan. These immigrants adopted two methods of settlement: first, in the villages, and second, by moving through an area as nomads. This population was able to survive with this system that was formed at the end of the Sasanian period. One of the compromises that supported the endurance of this system was the protection of Persian culture and language in Khorasan, where much progress was made.
کلیدواژه‌ها [English]
- Persian Language
- Khorasan
- Archaeological data
- Linguistic origin
- Dari Persian
ابن حوقل، محمد. (1345)، صوره الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ.
ابن خلدون، عبدالرحمن. (1345)، مقدمه، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، ج ۲، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن خلدون، عبدالرحمن. (1366)، تاریخ (العبر)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن عبدربه، احمد بن محمد. (1953)، العقد الفرید، تحقیق محمد سعید عریان، قاهره، المکتبه التجاریه الکبری.
ابن عمر، شرفالدین محمد. (1367)، خلاصه سیره رسولالله، مقدمه و تصحیح اصغر مهدوی و مهدی قمی‌نژاد، تهران، علمی و فرهنگی.
ابن ندیم، محمد ابن اسحاق. (1346)، کتاب الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران، بانک بازرگانی ایران.
ابن هلال ثقفی، ابراهیم. (1395)، ق، الغارات، تحقیق جلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین بن محمد. (1380)، مقاتل الطالبین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی.
احمد العلی، صالح. (1384)، مهاجرت قبایل عرب در صدر اسلام، ترجمۀ هادی انصاری، تهران، سمت.
اسدی، احمدعلی و توبین هارتنل. (1386)، «گزارش بررسی باستانشناختی ناحیه کربال و دره داریون مرودشت- استان فارس»، گزارشهای باستانشناسی (7)، جلد 1، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
اسدی، احمدعلی. (1387)، «الگوی استقراری و کاربری اراضی در دشت بستک هرمزگان»، مجله باستانشناسی و تاریخ، شمارۀ پیاپی 45، صص 31-3.
اشپولر، برتولد. (1369)، ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمۀ جواد فلاطوری، تهران: علمی و فرهنگی.
امیری خراسانی، احمد و ناصر محسنینیا.(1386)، «خاستگاه و معانی واژه اعجم»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارة 159 (زمستان)، صص 13-31.
امین، احمد. (1945)، فجر الاسلام، قاهره: موسسه الهنداوی لنشر المعرفه و الثقافه و الغیر هاذفه للربح.
ایمانپور، محمدتقی؛ زهیر صیامیان و ساناز رحیمبیگی.(1390)، «حکمت سیاسی ایرانشهری در تاریخنگاری اسلامی مبتنی بر آثار مسعودی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شمارۀ 10 (پاییز)، صص 11-36.
آذرگشسب، اردشیر.(1353)، آتش در ایران باستان، تهران، اختر شمال.
آذرگشسب، اردشیر.(1385)، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران، فروهر.
آذرنوش، آذرتاش.(1385)، چالشهای میان فارسی و عربی، تهران، نشر نی.
آزاد ارمکی، تقی و مسعود عالمی نیسی.(1391)، «اختلال در انسجام کارکردی میان نهادهای جامعه؛ از نظریه تا شاخص سازی بومی»، راهبرد اجتماعی و فرهنگی، سال اول، شمارۀ 4 (پاییز)، صص 7-38.
بختیاری، رحمن.(1384)، «بررسی خاستگاههای واژگانی زبان فارسی نو»، یشت فرزانگی، به کوشش سیروس نصرالهزاده و عسکر بهرامی، تهران، هرمس.
براون، ادوارد.(1351)، طب اسلامی، ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
براون، ادوارد.(1365)، تاریخ ادبی ایران، ترجمۀ علی پاشا صالح، جلد 2، تهران، امیرکبیر.
براون، ادوارد.(1367)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ: فتح‌الله مجتبایی و غلامحسین صدری، جلد 1، تهران، مروارید.
بلاذری، احمد بن یحیی.(1364)، فتوح البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، سروش.
بهار، ملکالشعرا.(1373)، در: تاجیکان در مسیر تاریخ، گردآورنده میرزا شکور زاده، الهدی.
بهار، مهرداد.(1381)، از اسطوره تا تاریخ، تهران، نشر چشمه.
بیات، علی و زهره دهقانپور.(1390)،«انگیزه‌های کوچ اعراب مسلمان به ایران در جریان فتوح و پیامدهای آن»، سخن تاریخ، شمارۀ ۱۵ (زمستان)، صص ۲۱-۴۲.
پطروشفسکی، ایلیا پائولوویچ.(1363)، اسلام در ایران از هجرت تا پایان قرن نهم، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، پیام.
پورداوود، ابراهیم.(1938)، (1295 یزدگردی)، ایرانشاه، بمبئی، انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی.
پهلوان، چنگیز.(1382)، پنج گفتگو، تهران، عطایی.
پیرنیا، حسن.(1386)، تاریخ ایران قبل از اسلام، تهران، نامک.
پیرنیا، محمدکریم.(1382)، سبکشناسی معماری ایرانی، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، پژوهنده.
تبریزی، محمد بن خلف.(1362)، برهان قاطع، مصحح: محمد معین، تهران، امیرکبیر.
تفضلی، احمد.(1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن.
جاحظ، عمرو بن بحر.(1926)، البیان و التبیین، تصحیح حسن السندوبی، مصر، مطعبه الرحمانیه.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد.(1368)، اشکال العالم، ترجمۀ علی بن عبدالسلام کاتب، مقدمه فیروز منصوری، مشهد، آستان قدس رضوی.
چوکسی، جمشید گرشاسب.(1387)، ستیز و سازش؛ زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده‌های اسلامی، ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران، ققنوس.
حیدری، رضا، و دیگران.(1397)، «تحلیل باستانشناختی چشمانداز فرهنگی شهرستان بردسکن در دوران اسلامی (از ابتدا تا قرن 13 ق)»، پژوهشنامه خراسان بزرگ، شمارۀ 30 (بهار)، صص 97-115.
خواجه نظام الملک.(1347)، سیرالملوک (سیاستنامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد.(1895)، مفاتیح العلوم، به کوشش فان فلوتن (وان فلوتن)، لیدن.
خورشیدیان، اردشیر.(1384)، فرهنگ زرتشتی: یادواره سه هزار سال فرهنگ زرتشتی، تهران، انجمن زرتشتیان تهران.
دریایی، تورج.(1383)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران، ققنوس.
دولتشاه سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه.(1337)، تذکره الشعرا، تصحیح محمد عباسی، تهران، کتابفروشی بارانی.
دهخدا، علیاکبر.(1377)، لغتنامه، مؤسسه لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود.(1366)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی.
رضازاده شفق، صادق.(1352)، تاریخ ادبیات ایران، شیراز، دانشگاه پهلوی.
ریپکا، یان و دیگران.(1370)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ کیخسرو کشاورزی، تهران، گوتمبرگ و جاویدان فرد.
زارعی، احمدعلی.(1389)، «چگونگی پیدایش نهضت شعوبیه و تأثیرات فرهنگی و ادبی آن در تمدن اسلامی در عصر عباسیان»، تاریخپژوهی، شمارههای 44-45 (پاییز و زمستان)، صص 193-122.
زرین‌کوب، روزبه.(1390)، «تدابیر روحانیان زردشتی برای مقابله با تغییر دین به‌دینان، از سقوط شاهنشاهی ساسانی تا پایان سده چهارم هجری»، جستارهای تاریخی، سال دوم، شمارۀ 1، پیاپی 3 (بهار و تابستان)، صص 99-126.
زرین‌کوب، عبدالحسین.(1368)، تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل‌بویه، تهران، امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین.(1380)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، امیرکبیر.
زمخشری خوارزمی، ابوالقاسم جارالله محمود بن عمر.(1342)، پیشرو ادب یا مقدمة الادب، گردآورنده سید محمدکاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
زیدان، جرجی.(1386)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمۀ علی جواهر کلام، تهران، امیرکبیر.
سجادی صادق، «اسلام در ایران»، در: دانشنامه ایران، ج1: ذیل واژه «اسلام»، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سیفی فمی تفرشی، مرتضی .(1369)، تهران در آئینه زمان، تهران، اقبال.
شاکد، شائول.(1381)، از ایران زردشتی تا اسلام، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران، ققنوس.
شراتو، امبرتو.(1383)، هنر ساسانی، در هنر دورۀ پارتی و ساسانی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، مولی، صص 33 -106.
شراتو، امبرتو.(1384)، «هنر سامانی»، در: تاریخ هنر ایران (هنر سامانی و غزنوی)، ترجمۀ یعقوب آژند. تهران، مولی، صص 45 -70.
شعبانی، رضا.()،1380، مروری کوتاه بر تاریخ ایران، تهران، سخن.
شفیعی کدکنی (م. سرشک)، محمدرضا.(1342)، «کهنه‌ترین نمونه شعر فارسی: خسروانیهای باربد». آرش، شمارۀ 6 (خرداد)، صص 18-28.
شکوری، محمد جان.(1996)، خراسان است اینجا. دوشنبه، دفتر نشر نیاکان.
صالحی، کورش.(1399)، «نقش نیروهای واگرا در اضمحلال ساختار حکومت از زوال ساسانیان تا برآمدن نهضت خراسانیان»، تاریخ ایران، دورۀ 13، شمارۀ 1 (بهار و تابستان)، صص 170-143.
صدیقی، غلامحسین.(1372)، جنبشهای دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری، تهران، امیرکبیر.
صفا، ذبیحالله.(1338)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، تهران، ابن‌سینا.
صفا، ذبیحالله.(1392)، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی: از آغاز عهد اسلامی تا دورۀ سلجوقی، تهران، فردوس.
صفری فروشانی، نعمتالله. (1397)، «درآمدی بر صلح‌نامه‌های مسلمانان با ایرانیان در آغاز فتح ایران»، تاریخ اسلام، شمارۀ 2 (تابستان)، صص 50-119.
طبری، محمد بن جریر.(1375)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
عسگری چاوردی، علیرضا و آذرنوش، مسعود.(1383)، «بررسی باستانشناختی محوطه‌های باستانی پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس: لامرد و مهر فارس»، مجله باستانشناسی و تاریخ، سال هجدهم، شمارۀ دوم، شمارۀ پیایی 36، صص 19-3.
عسگری چاوردی، علیرضا.(1385)، بررسی باستانشناختی شهرستان گاوبندی، هرمزگان، آرشیو میراث فرهنگی استان هرمزگان.
عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر.(1285.ه.)، قابوس‌نامه، تصحیح امیرتیمور کورکان، [نسخه خطی] کد کنگره: قPIR 4667 / 201)
غبار، میر غلام محمد. (1393)، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل، میوند (بام).
فرای، ریچارد ن. (1377)، میراث باستانی ایران، ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران، علمی و فرهنگی.
فرای، ریچارد ن. (1385)، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
فرای، ریچارد ن. (1363)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران، سروش.
فروزانی، سید ابوالقاسم و اکبر حکیمیپور. (1396)، «بررسی علل پراکندگی جغرافیایی زرتشتیانِ ایران در قرون اولیه اسلامی»، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، شمارۀ 21 (پاییز و زمستان)، صص 185-206.
قاضی، ابو یوسف.(1397)، کتاب الخراج، چاپ قصی محب الدین خطیب، قاهره، بینا.
کجباف، علیاکبر و علیاکبر تشکری.(1387)، «درآمدی بر شرایط اجتماعی زرتشتیان یزد از تأسیس سلسله صفوی تا پایان پادشاهی شاه‌عباس اول (907-1038 ه.ق)»، فرهنگ (ویژه تاریخ)، شمارۀ 68 (زمستان)، صص 155-181.
کریستن‌سن، آرتور.(1374)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، دنیای کتاب.
کریمیان و دیگران.(1391)، «تحلیل الگوهای استقراری شهرستان سمیرم در دورۀ انتقال از ساسانیان به قرون اولیه اسلامی»، نامهی باستانشناسی، شمارۀ 2 (بهار و تابستان)، صص 63-80.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود. (1363)، زین‌الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
لباف خانیکی، میثم. (1385)، «تأملی در پلان چلیپایی کاخهای ایران و سرزمینهای مجاور»، در: مجموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، به کوشش باقر آیت‌الله زاده شیرازی، تهران، رسانه پرداز؛ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، صص 305-332.
لباف خانیکی، میثم. (1399)، «الگوی استقراری دشت نیشابور در دورۀ ساسانی»، مجله موزه ملی ایران، شمارۀ یکم (پاییز و زمستان)، صص 161-186 .
مارکوارت، یوزف. (1373)، ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران، اطلاعات
محمودآبادی، سید اصغر. (1384)، امپراتوری ساسانیان در گزارشهای مورخان اسلامی و غربی، اصفهان، افسر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1365)، التنبیه الاشرف، تحقیق: ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
مسعودی، علی بن حسین. (1349)، مروج الذهب، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
مسلمانیان قبادیانی، رحیم. (1383)، پارسی دری، تهران، امیرکبیر.
مصاحب، غلامحسین. (1356)، دائره‌المعارف مصاحب، تهران، فرانکلین.
مفتخری، حسین و حسین زمانی. (1387)، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان، تهران: سمت.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد. (1361)، احسن‌التقاسیم فی معرفه الاقالیم، تحقیق: علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران
موسوی نیا، سیدمهدی و حسن باصفا. (1393)، «شهرستان خمین در دوران اشکانی و ساسانی بر اساس مطالعات باستانشناسی»، فرهنگ پژوهی مرکزی، شمارۀ 2 (پاییز)، صص 177-200.
موله، ماریژان. (1377)، ، ایران باستان، ترجمۀ ژاله آموزگار، چاپ پنجم، تهران، توس.
مهدی الخطیب، عبدالله. (1378)، ایران در روزگار اموی، ترجمۀ محمود رضا افتخار زاده، تهران، رسالت قلم
میراحمدی، مریم. (1368) ، نظام حکومت ایران در دوران اسلامی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ناتل خانلری، پرویز. (1347)، زبانشناسی و زبان فارسی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ناتل خانلری، پرویز. (1367)، هفتاد سخن، تهران، توس.
نامعلوم. (1353)، هفت شهر یا صور الاقالیم، تصحیح منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
نامعلوم، تاریخ سیستان. (1381)، تصحیح ملکالشعرای بهار، تهران، دنیای کتاب.
نامعلوم، مجمل‌التواریخ و القصص. (1384)، تصحیح محمدتقی بهار و علیاصغر عبداللهی، تهران، جهان کتاب.
النحری القرطبی، شیخ ابی عمر یوسف بن عبدالبد. (1350)، القصد و الامم (فی التعریف باصول انساب العرب و العجم)، قاهره، مکتبه القدسی.
نظری ارشد، رضا و دیگران. (1398)، «نگرشی بر منظر باستانشناسی و تحولات فرهنگی استقرارهای دوران اسلامی دشت تویسرکان (از صدر اسلام تا پایان دورۀ قاجار)»، مطالعات باستانشناسی پارسه، شمارۀ 8 (تابستان)، صص 89-108.
نظری قهفرخی و همکاران. (1397)، «تحلیل باستانشناسی زیستمحیطی دشت جنوبی سرایان در دوران اسلامی (بر اساس مدل-های استقراری)»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 17، صص 181-200.
نظری، حمیدرضا. (1388)، «جزیره لهجهها، سمنان»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارههای 87 و 88 (دی و بهمن 1383)، 182-185.
وامقی، ایرج. (1374)، «نقد کتاب: زبان پهلوی؛ ادبیات و دستور آن»، نامه فرهنگستان، دورۀ اول، شمارۀ 1، بهار، صص 126-135.
هروی، جواد. (1371)، تاریخ سامانیان (عصر طلایی ایران بعد از اسلام)، تهران، امیرکبیر.
یعقوبی، ابن واضح. (1371)، تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی.
یعقوبی، احمد. (1343)، البلدان، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر و کتاب.
Abul Faraj Isfahani, Ali Ibn Husain bin Muhammad, 2001, Muqatil al-Talebin, translated by Hashem Rasuli Mahalati, Tehran: Nashr-e Farhang Islami Publishing [in Persian].
Adams, R. Mc C., 1965, Land Behind Baghdad, Chicago: University of Chicago Press
Adams, R. Mc C., 1965, Land Behind Baghdad, Chicago: University of Chicago Press.
Ahmad Al-Ali, Saleh, 2005, Migration of Arab tribes at the early Islamic, translated by Hadi Ansari, Tehran: Samt [in Persian].
Al-Jahiz, Amr ibn Bahr, 1926, Al-Bayan wa Al-Tabyin, corrected by Hassan Al-Sandoubi, Egypt: Al-Rahmanieh Press [in Arabic].
Al-Nahri al-Qurtubi, Sheikh Abu Umar Yusuf ibn Abd al-Bad, 1931, Al-Quds and al-Num (in defining the origins of the genealogies of Arabs and non-Arabs), Cairo: Al-Qudsi Library [in Arabic].
Amin, A., 1945, Fajer al- Islam, Cairo: Al-Hindawi Foundation [in Arabic].
Amiri Khorasani, A. & N. Mohseni Nia, 2007, “The origin and meanings of the word Ajam”, Journal of Mashhad Faculty of Literature and Humanities, No. 159 (Winter 2007): 13-31 [in Persian].
Anonymous 1974, Haft Shahr, edited by Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Bonyad Farhang Iran [in Persian].
Anonymous, 2002, History of Sistan, edited by MalekoShoara Bahar, Tehran: Doniya-ye Ketab [in Persian].
Anonymous, 2005, Mojmal al-Tawarikh wa Al-Qasas, edited by Mohammad Taqi Bahar and Ali Asghar Abdullahi, Tehran: Jahan Ketab [in Persian].
Asadi, A.A. and T. Hartnell, 2007, “Report on the archaeological survey of Karbal and Dariun valley, Maroodasht- Fars province”, Archaeological Reports, (7), Volume 1, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage & Tourism. [in Persian].
Asadi, A.A., 2008, “Settlement pattern and land use in Hormozgan Bastak plain”, Majale- Ye Bastan Shenasi wa Tarikh, 45: 3-31. [in Persian].
Askari Chaverdi, A. & M. Azarnoush, 2004, “Archaeological survey of the ancient sites on the back shores of the Persian Gulf: Lamard and Mehr Fars”, Journal of Archeology and History, 36, 2nd issue: 3-19. [in Persian].
Askari Chaverdi, Alireza, 2006, Archaeological survey of Gav Bandi city, Hormozgan, cultural heritage archive of Hormozgan province.
Azad Aramaki, T. & M. Alami Nisi, 2012, “Disturbance in the functional coherence between the institutions of the society; From Theory to Local Indexing”, The Social-Cultural Research Jornal of Rahbord, First Year, Number 4 (Autumn 2012): 7-38. [in Persian].
Azargashsab, A., 1974, Fire in Ancient Iran, Tehran: Akhtar Shomal. [in Persian].
Azargashsab, A.,, 1979, Religious ceremonies and customs of Zoroastrians, Tehran: Farvahar. [in Persian].
Azarnoush, A., 2006, Challenges between Persian and Arabic, Tehran: Ney Publishing. [in Persian].
Bahar, M. 2002, From myth to history, Tehran: Cheshmeh Publishing. [in Persian].
Bahar, Maleko Shoara, 1994, Tajiks in the path of history, compiled by Mirza Shakurzadeh, Al-Hoda From myth to history, Tehran: Cheshmeh Publishing [in Persian].
Bakhtiari, R., 2005, “Investigation of the lexical origins of the modern Persian language”, Yasht Farzangi, with the efforts of Siros Nasralehzadeh and Askar Bahrami, Tehran: Hermes. [in Persian].
Baladhuri, Ahmad ibn Yahya, 1985, Futuh al-Buldan, translated by Azartash Azarnoosh, Tehran: Soroush. [in Persian].
Bayat, A. & Z. Dehghanpour, 1986, A Literary History of Persia, translated by Ali Pasha Saleh, vol. 2, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Bayat, A. & Z. Dehghanpour, 1988, History of Iranian literature, translated by: Fethullah Mojtabaei and Gholamhossein Sadri, volume 1, Tehran: Morvarid. [in Persian].
Bayat, A. & Z. Dehghanpour, 2011, “Motives of Muslim Arab Migration to Iran during the Conquest and Its Consequences”, Sokhan Tarikh 15 (Winter 2011), pp. 21-42.
Browne, Edward, 1972, Islamic Medicine, translated by Masoud Rajabania, Tehran: Bongah-e Tarjomeh va Nasher-e Ketab.
Carter, R. A; Challis, K., Priestman, S.M.N. and Tofighian, H, 2006. “The Bushehr hinterland result of the first season of the iranian- british archaeological survey of Bushehr province”, (November-December 2004). Iran, 44: 63-104.
Carter, R. A; K. Challis, S. Priestman & H. Tofighian, 2006, “The Bushehr hinterland result of the first season of the iranian- british archaeological survey of Bushehr province”, (November-December 2004). Iran, 44: 63-104.
Choksy, Jamsheed Gershasab, 2008, Struggle and Compromise; Defeated Zoroastrians and dominant Muslims in Iranian society in the first Islamic centuries, translated by Nader Mirsaeidi, Tehran: Qoqnoos. [in Persian].
Christiansen, A., 1995, Iran during the Sasanian period, translated by Rashid Yasemi, Tehran: Donya-ye Ketab. [in Persian].
Daryaee, T., 2002, Shahrestaniha-i Eransahr, Mazda Publishers, Inc., Costa Mesa, California.
Daryaee, T.,, 2003, “The Effect of the Arab Muslim Conquest on the Administrative Division of Sasanian Persis/Fars”, Iran, Vol. 41: 193-204.
Daryaee, T.,, 2004, The Sasanian Empire, translated by Morteza Saqibfar, Tehran: Qoqnoos. [in Persian].
Daryaee, Touraj, 2003, “The Effect of the Arab Muslim Conquest on the Administrative Division of Sasanian Persis/Fars”, Iran, Vol. 41, pp. 193-204.
Daryaee. Touraj, 2002, Shahrestaniha-i Eransahr, Mazda Publishers, Inc., Costa Mesa, California.
Dehkhoda, Ali-Akbar, 1998, Dictionary, Dictionary Institute, Tehran: Nashre Aneshgah Tehran [in Persian].
Dinawari, Abu Hanifa Ahmad ibn Dawud, 1987, Al-Aẖbār al-ṭiwāl, Ansab al-Akrad, translated by Mahmoud Mahdavi Damghani, Tehran: Ney Publishing. 107
Forouzani, S. A. & A. Hakimipour, 2018, “Investigating the Causes of Geographic Distribution of Zoroastrians in Persia in the Early Centuries after Islam”, Historical Researches of Iran and Islam, 21 (Autumn and Winter): 185-206. [in Persian].
Frye, R. N., 1984, The Golden Age of Iranian Culture, translated by Massoud RajabNia, Tehran: Soroush. [in Persian].
Frye, R. N., 1998, Iran’s ancient heritage, trans. by Massoud Rajabnia, Tehran: Elmi Farhangi Publishing. [in Persian].
Frye, R. N.,, 2006, Iran’s history from the collapse of the Sassanid government to the arrival of the Seljuks, Vol. 4, translated by Hassan Anoushe, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Gardizi, Abu Saied Abdulhay Ibn Zahhak ibn Mahmoud, 1984, Zayn al-Akhbar (History of Gardizi), corrected by Abdulhay Habibi, Tehran: Donya-ye Ketab. [in Persian].
Ghazi Abu- Yousef, 2018, Kitab al-Kharaj, published by Qasi Mohib uddin Khatib, vol. 1, Cairo: Bina. [in Arabic].
Ghobar, M. M. 2014 Afghanistan on the Path of History, Kabul: Miwand (Bam).
Gibb, Hamilton Alexander Rosskeen, 1923, The Arab conquests in central Asia, London: Royal Asiatic Society.
Gibb, Hamilton Alexander Rosskeen, 1923, The Arab conquests in central Asia, London: Royal Asiatic Society
Heravi, J., 1992, The history of the Samanids (Golden Age of Iran after Islam), Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Heydari, R. M. Esmaeili Jelodar & M. Toghraei 2018 “Archaeological analysis of cultural landscape of Bardeskan County in Islamic era (from the beginning to the 13th century A.H.)”, Research Journal of Great Khorasan, 30: 97-115 [in Persian].
Ibn Abd Rabbih, Ahmad Ibn Muhammad, 1953, Al-ʿIqd al-Farīd, researched by Muhammad Saeed orian, Cairo: Al-Maktabah al-Tijariyyah al-Kubra. [in Persian].
Ibn Hawqal, Muhammad, 1966, Ṣūrat al-’Arḍ, translated by Jafar Shoar, Tehran: Bonyad. [in Persian].
Ibn Hilal al Thaqfi, Ibrahim, 1975, Al-Gharat, research by Jalaluddin Muhaddith, 2 Vol., Tehran: Anjoman Asare- e Meli. [in Persian].
Ibn Khaldoun, Abdul Rahman, 1966, Muqaddimah, translated by Mohammad Parvin Gonabadi, vol. 2, Tehran: Bongah-e Tarjomeh va Nasher-e Ketab.
Ibn Khaldoun,-, 1987, Tarikh (Al-Abr), translated by Abdul Mohammad Ayati. Tehran: Moaseseh Motaleat wa Tahghighat Farhangi. [in Persian].
Ibn Nadim, Muhammad Ibn Ishaq, 1967, Kitab al-Fihrist, translated by Mohammad Reza tajadod, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Ibn Umar, Sharaf al-Din Muhammad, 1998, Sirat Rasul Allah, introduction and correction by Asghar Mahdavi and Mehdi Qominijad, Tehran: Elmi Farhangi Publishing. [in Persian].
Imanpour, M.T., Z. Syamyan & S. Rahim-Beigi, 2011, “Iran Sharis Political Wisdom in Islamic Historiography: Based Upon: Masoudi s Literary Works”, Islamic History Studies, 3rd year, No. 10: 11-36. [in Persian].
Jihani, Abu al-Qasimah ibn Ahmad, 1989, Ashkal- al-Alam, translated by Ali ibn Abdal- Salam Kateb, introduction by Firouz Mansouri, Mashhad: Astan Quds Razavi.
Kajbaf, A.A. & A.A. Tashakori, 2008, “An Introduction to the Zoroastrian Social Status in Yazd from The Beginning of Safavid’s to The End of Abbas I Kingdom (907-1038 A.D.)”, Culture (Special History), 68: 155-181.
Karimian, H., M. Javeri & M. Montazer Zohor, 2013, “Analysis of the Settlement Pattern of Semirom in its Transition from Sasanian to Early Islamic Era”, Pazhohesh- Ha- Ye Bastanshenasi Iran, 2 (Spring and Summer): 63-80. [in Persian].
Kennedy, H., 2000, The Armies of the Caliphs, Military and Society in the Early Islamic State, London and New York: Routledge.
Kennedy, Hugh, 2000, The Armies of the Caliphs, Military and Society in the Early Islamic State, London and New York: Routledge.
Khaje Nizam-ul-Mulk, 1968, Siyar Al-Muluk (Siyasat-Name), by Hubert Darke, Tehran: Bongah-e Tarjomeh va Nasher-e Ketab. [in Persian].
Khorshidian, A., 2005, Zoroastrian Culture: Memorial of Three Thousand Years of Zoroastrian Culture, Tehran: Zoroastrian Society of Tehran.
Khwarizmi, Abu Abd Allah Muhammad ibn Ahmad, 1895, Mafatih al-olum, by Van Vloten, London.
Kolbitsch, A. & M. Kolbitsch, 2012, “The Thousand Accents’ Island: Languages and Dialects in the Township of Semnan”, International Conference in Iranian desert dweller dialect, 2308-2277.
Kolbitsch, Alexander & Mirjam Kolbitsch, 1391, “The Thousand Accents’ Island: Languages and Dialects in the Township of Semnan”, مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران، صص 2277-2308، عصمت اسماعیلی و مصطفی جباری، سمنان: دانشگاه سمنان
Labbaf-Khaniki, M., 2006, “Reflection on the cruciform plan of Iran’s palaces and neighboring lands”, in: Proceedings of the Third Congress of the History of Architecture and Urban Planning of Iran, by Bagher Ayatollah Zadeh Shirazi. Tehran: Resane Pardaz, 305-332. [in Persian].
Labbaf-Khaniki, M., 2020, “The Settlement Pattern of the Nishapur in the Sasanian Period”, Iran National Museum, 1, pp. 161-186. [in Persian].
Lazard, G. 1975, “Parsi et dari Nouvelles remarques, in Aspects of Iranian Culture”, In: Honor of R. N. Frye, Bulletin of the Asia Institute 4, 239-242.
Lazard, G., 1975, “The Rise of the New Persian Language”, in Frye, R. N., The Cambridge History of Iran, Vol. 4, Cambridge: Cambridge University Press, 595-632.
Lazard, Gilbert, 1975, “Parsi et dari Nouvelles remarques, in Aspects of Iranian Culture”, In: Honor of R. N. Frye, Bulletin of the Asia Institute, N.S. 4, 1990b, pp. 239-42.
Lazard, Gilbert, 1975, “The Rise of the New Persian Language” in Frye, R. N., The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 595-632, Cambridge: Cambridge University Press.
Lecoq, P. 1989 “Les dialects caspiens et les dialectes du nord-ouest de L’Iran”, Compendium Linguarum Iranicarum; Ed. Rdiger Schmitt, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 296-314.
Lecoq, Pierre, 1989, “Les dialects caspiens et les dialectes du nord-ouest de L’Iran”, Compendium Linguarum Iranicarum; Ed. Rdiger Schmitt, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, pp. 296-314.
Mahdi Al-Khatib, Abdullah, 1999, Iran in the Umayyad era, translated by Mahmoud Reza Eftekharzadeh, Tehran: Resalat Ghalam. [in Persian].
Mahmoudabadi, S. 2005 The Sasanian Empire in the Reports of Islamic and Western Historians, Isfahan: Afsar. [in Persian].
Maqdisi, Abu Abdallah Muhammad ibn Ahmad, 1982, Ahsan al-Taqasim fi Ma’rifat al-Aqalim, Research: Alinaghi Manzavi, Tehran: Iranian Writers and Translators Co. [in Persian].
Marquardt, Joseph, 1994, Iranshahr based on the geography of Musa Khorni’s, translated by Maryam Mirahmadi. Tehran: Ettelaat. [in Persian].
Masoudi, Ali bin Hossein, 1970, Muruh al-Dhahab, translated by Abolqasem Payandeh, Tehran: Elmi wa Farhangi. [in Persian].
Mirahmadi, M., 1989, Iran’s system of government in the Islamic era, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research. [in Persian].
Moftakhari, Hossein and Hossein Zamani, 2008, History of Iran from the arrival of Muslims to the end of the Taherians, Tehran: Samt. [in Persian].
Moleh, M., 1998, Ancient Iran, translated by Jaleh Amouzgar, fifth edition, Tehran: Toos [in Persian].
Mosaheb, Gh., 1977, Mosaheb Encyclopedia, Tehran: Franklin. [in Persian].
Mousavinia, S.M. & H. Basfa, 2014, “Khomeyn City in the Parthian and Sassanin era Based on Archaeological Studies”, Farhang- Pazhohi Markazi, 2 (Autumn): 177. [in Persian].
Musalmanian Qobadiani, Rahim, 1986, Al-Tanbih wa Al-Ashraf, research: Abolqasem Payandeh, Tehran: : Elmi wa Farhangi. [in Persian].
Musalmanian Qobadiani, Rahim, 2004, Parsi Dari, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Nādiri N. 2000 “Erāniyān: yakkasovārāni dugānagī”, Guli murād 1-6 (9), s. 28 [in Persian].
Nādiri Nādirpūr. Erāniyān: yakkasovārāni dugānagī, 2000, “Guli murād”, N1-6 (9), s.28
Natel Khanleri, P., “The Island of Dialects, Semnan”, The Book of the Month of Literature and Philosophy, 87 and 88, pp. 182-185.
Natel Khanleri, P., 1968, Linguistics and Persian language, Tehran:Bonyad Farhang Iran.
Natel Khanleri, P., 1988, Nazari, H., 2009, Haftad Sokhan, Tehran: Toos.
Nazari Arshad, R., Kh., Beikmohammadi, N., Beikmohammadi, 2019, “Overview on the Archaeology Aspect and Cultural Developments of the Islamic Settlements of Tuyserkan Plain (Beginning of Islam to The End of the Qajar Period)”, Parseh Journal Of Archaeological Studies, 8: 89-108. [in Persian].
Nazari, Z., H., Hashemi, S., Farzin, B., Anani, 2018, “An Archaeological Analysis of Environmental in the Southern Plains of Sarayan During the Islamic Periods, With an Emphasis on the Settlement Patterns”, Pazhohesh-Ha-Ye-Bastanshenasi Iran, 17: 181-200. [in Persian].
Onsor- Al-Ma’ali, Keykavoos bin Eskandar, 1868, Qaboosnameh, corrected by Amir Timur Kurkan, Congress code: QPIR 4667/201. [in Persian].
Pahlavan, Changiz 2003, Five conversations, Tehran: Ataei. [in Persian].
Petrushevsky, I. P, 1984, Islam in Iran from the migration to the end of the 9th century, translated by Karim Keshavarz, Tehran: Payam. [in Persian].
Pirnia, Hassan, 2007, History of Iran before Islam, Tehran: Narmak. [in Persian].
Pirnia, M.K., 2003, Style Architecture of Iran, edited by Gholamhossein Memarian, Tehran: Pazhuhandeh. [in Persian].
Pourdavoud, Ebrahim, 1938, Iranshah, Bombay: Publications of the Iranian Zoroastrians Association.
Pourshariati, P., 2008, Decline and fall of the Sasanian empire: The Sasanian-Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran, I.B. Tauris in association with the Iran Heritage Foundation.
Pourshariati, Parvaneh, 2008, Decline and fall of the Sasanian empire: The Sasanian-Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran, I.B. Tauris in association with the Iran Heritage Foundation.
Qiyāmiddīn Sattārī. Naqshi zabāni fārsī dar tamadduni Āsiyaī Markazī. "Sipehr", 2001, w3, s. 6-7.
Rezazadeh Shafaq, S. 1973 History of Iranian Literature, Shiraz: Pahlavi University.
Ripka, Y. et al., 1991, History of Iranian Literature, translated by Key Khosro Keshavarzi, Tehran: Gutenberg and Javaidan Fard. [in Persian].
Safa, Z., 2013, History of literature in Iran and in the dominion of the Persian language: from the beginning of the Islamic era to the Seljuk period, Tehran: Ferdos.
Safa, Z.,, 1959, History of Literature in Iran, Volume I, Tehran: Ibn Sina. [in Persian].
Safari Forushani, N., 2017, “An introduction to peace letters between Muslims and Iranians at the beginning of the conquest of Iran”, History of Islam, No. 2 (Summer): 119-150 [in Persian].
Sajadi, S., 2002, “Islam in Iran”, in: Encyclopedia Iran, Volume 1: Under the word “Islam”, Tehran: Center for the Islamic Encyclopaedia. [in Persian].
Salehi, K., 2020, “Structural function and disruption of Cohesion in analyzing the role of Divergent Forces in Iranian society (from the Decline of the Sassanids to the Rise of the Khorasanian movement),” Journal History of Iran, 13, No. 1 (Spring and Summer): 143-170. [in Persian].
Samarkandi, Amir Dolatshah Ben Aila edole BakhtishahGhazi, 1958, Tazkerate A Shora, Edited by Mohammad Abbasi, Tehran: Barani bookstore. [in Persian].
Sattārī, Q. 2001 “Naqshi zabāni fārsī dar tamadduni Āsiyaī Markazī”, Sipehr, w3, s. 6-7. [in Persian].
Seddiqi, Gh., 1993, Iranian religious movements in the 2nd and 3rd centuries of A.H., Tehran: Amirkabir [in Persian].
Seifi Femi Tafrashi, M., 1990, Tehran in the mirror of time, Tehran: eghbal. [in Persian].
Serato, Umbert, 2005, “Samanian art”, in: History of Iranian art (Samanian and Ghaznavid art), translated by Yaqhoub Azhand. Tehran: Mola. [in Persian].
Serato, Umberto, 2004, “Sasanian art”, in the Art of the Parthian and Sasanian Periods, translated by Yaghoub Azhand, Tehran: Mola. [in Persian].
Shabani, R., 2001, A Brief Overview of Iran’s History, Tehran: Sokhan. [in Persian].
Shafiei Kadkani, M.R., 1963, “The oldest example of Persian poetry: Khosravani- Barbad”, Arash, No. 6: 18-28. [in Persian].
Shaked, Sh., 2002, From Zoroastrian Iran to Islam, translated by Morteza Sagheb Far, Tehran: Qoqnoos. [in Persian].
Shakuri, M., 1996, Khorasan is here, Dushanbe: Niyakan publishing office [in Persian].
Spuler, B., 1990, Iran in the Early Islamic Period, vol.1, translated by Javad Flatouri, Tehran: Elmi Farhangi Publishing [in Persian].
Sumner, W. M. and Whitcomb, D., 1999, “Islamic Settlement and Chronology in Fars: An Archaeological Perspective”, Iranica Antiqua, 34: 309-324.
Sumner, W. M. & D. Whitcomb 1999 “Islamic Settlement and Chronology in Fars: An Archaeological Perspective”, Iranica Antiqua, 34: 309-324.
Tabari, Mohammad Ibn Jarir, 1996, Tarikh Tabari, translated by Abolqasem Payandeh, vol. 2 and 8, Tehran: Asatir. [in Persian].
Tabrizi, Mohammad ibn Khalaf, 1983, Burhan-I Qatei, revised by: Mohammad Moein, vol., Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Tafzzoli, A., 1997, Pre- Islamic Persian Literature, edited by: Jaleh Amozegar, Tehran: Sokhan. [in Persian].
Vamaghi, Iraj, 1995, “Book review: Pahlavi language; Literature and its order”. Nameh- e Farhangestan-e Honar, First period, number 1: 126-135. [in Persian].
Wenke, R., 1981, “Elamites. Parthians and the Evolution of Empires in Southwestern Iran”, JAOS, 101/3: 303-315.
Wenke, R., 1981, “Elymeans. Parthians and the Evolution of Empires in Southwestern Iran”, JAOS, 101/ 3, 303-315.
Whitcomb, D.S., 1979, Trade and Tradition in Medieval Southern Iran, Ph.D. dissertation, Chicago: University of Chicago.
Whitcomb, D.S., 1979, Trade and Tradition in Medieval Southern Iran, Ph.D. dissertation, Chicago: University of Chicago
Whitehouse, D., 2009, Siraf, With Contributions by Donald S. Whitcomb and T.j. Wilkinson, Oxford: The British Institiute of Persian Studies.
Whitehouse, D., 2009, Siraf, With Contributions by Donald S. Whitcomb and T.j. Wilkinson, Oxford: The British Institute of Persian Studies.
Yaqoubi, Ahmad, 1964, Al-Boldan, translated by Mohammad Ibrahim Ayati, Tehran: Bongah-e Tarjomeh va Nasher-e Ketab. [in Persian].
Yaqoubi, ibn Vazeh, 1992, Tarikh e Yaqobi, translated by Mohammad Ibrahim Ayati, Tehran: Elmi wa Farhangi. [in Persian].
Zamakhshari Khwarizmi, Abu al-Qasim Jār Allāh Mahmud ibn Umar, 1963, The leader of literature or the introduction of literature, Compiled by Seyyed Mohammad Kazem Imam, Tehran: Tehran University. [in Persian].
Zarei, A.A., 2010, “How the Shuubiyya Movement Emerged and Its Cultural and Literary Effects in the Islamic Civilization in the Abbasid Era”, Tarikh-Pazhuhi, 44-45: 122-193. [in Persian].
Zarrinkoob, A., 1989, The history of Iranian people from the end of the Sassanids to the end of Al Boyeh, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
Zarrinkoob, A., 2001, History of Iran after Islam, Tehran: Amirkabir.. [in Persian].
Zarrinkoob, R., 2011, “Measures of Zoroastrian clerics to deal with religious conversion, from the fall of the Sassanid Empire to the end of the 4th century A.H.”, Historical Essays, 1, 2nd Year: 99 -126. [in Persian].
Zidane, J., 2007, History of Islamic Civilization, translated by: Ali Javaher Kalam, Tehran: Amir Kabir. [in Persian].
)