نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستان‌شناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

2 گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینای همدان، دانشکده هنر و معماری، همدان، ایران.

3 موزه تاریخ طبیعی پیبادا آمریکا، وابسته به دانشگاه یال، آمریکا.

چکیده

صدف‌ها به‌عنوان پوسته طبیعی برخی نرم‌تنان همواره موردتوجه انسان بوده است. برخی ازاین‌گونه‌های جانوری از ابتدای تکامل فرهنگی انسان بخشی از رژیم غذایی وی را تشکیل داده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر به‌عنوان ظروف طبیعی و یا به‌عنوان زیورآلات کاربرد داشته‌اند، زیبایی و درخشندگی خاص صدف‌ها موجب شده تا برخی از انواع آنها در طول هزاران سال ماهیتی جادویی و آئینی در میان مردم پیدا کنند، مشخصه این گروه از صدف‌ها بر مبنای تحلیل مکانی آنها که اغلب در بافتارهای آئینی و مذهبی مانند نیایشگاه‌ها به‌عنوان نذری و هدیه ویژه و یا هدایای گور همراه متوفی قرار داده‌شده‌اند روشن می‌گردد. در حالی ‌که در برخی فرهنگ‌های شرق دور در مواردی به‌عنوان پول در دادوستد روزمره مورداستفاده قرارگرفته‌اند. محوطه سرخ‌دم لری یکی از محوطه‌های کلیدی هزارۀ دوم ق. م در منطقه پشت کوه (لرستان) در غرب ایران است که نخستین بار توسط اریخ اشمیت در سال 1938 م کاوش شد و وی آن را به‌عنوان یک نیایشگاه معرفی کرده است. بسیاری از اشیایی که از این محوطه به‌دست‌آمده اشیاء نذری است؛ که نیایشگران به خدای این معبد تقدیم کرده‌اند. از میان این اشیاء حداقل 532 قطعه صدف دریایی یافت شده است که منشأ این صدف‌ها برحسب گونه‌شناسی زیستی آن‌ها از خلیج‌فارس تا دریای عمان تعیین‌شده است. فراوانی صدف‌هایی مانند گونه کوژک یا سپید مهره (Cowrie) نشان‌دهنده این امر است که این معبد مربوط به یک الهه زن مؤنث بوده است چراکه در اغلب بافتارهای باستان‌شناسی همواره این نوع صدف صرفاً در گورهای زنان و کودکان یافت شده است که وجود یک کتیبه به خط میخی و زبان بابلی بر روی یک قطعه صدف نشان داد این نیایشگاه به الههً «نین ئیل» تعلق داشته است. همچنین عدم وجود هرگونه ابزار و ادوات جنگی در این سازه بزرگ تعلق آن به یک مکان مقدس نیایشگاهی را مجدداً تایید می‌کند. در معبد سرخ‌دم لری بسیاری از اشیاء و صدف‌های مورد مطالعه در این پژوهش تنها در میان شکاف دیوارها و لابه‌لای سنگ‌های درون فضا قرار داده ‌شده‌اند که خود اقتباسی از اهداء نذورات به معابد در سنت‌های بابلی و سومری در بین‌النهرین است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role and Function of Shells and Shell Beads in the Temple Surkh Dom Lori

نویسندگان [English]

  • Parisa Naseri 1
  • Abbas Motarjem 2
  • David ُS Reese 3

1 Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Boali Sinai University, Hamadan, Iran

2 Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Boali Sinai University, Hamadan, Iran

3 Curatorial Affiliate, Division of Anthropology. Peabody Museum of Natural History, Yale University

چکیده [English]

Shell, as the natural shell of some mollusks, has always interested humans. Some of these ‎species have been part of man's diet since the beginning of his cultural development. In contrast, others ‎have been used as natural utensils or as ornaments. Among the people, the characteristics of this ‎shell group are clarified based on their spatial analysis, which is often placed in religious ‎contexts such as shrines as special offerings and gifts or grave gifts with the deceased‏. ‏While in ‎some Far Eastern cultures, they have been used as money in some cases. The Surkh  Lori is one ‎of the key areas of the second millennium BC. It is located in western Iran's region behind the mountain ‎‎(Lorestan). It was first excavated by Erich Schmidt in 1938 and introduced as a ‎temple. Many of the objects found in this area are votive offerings made by the area's people ‎for the good of this Temple. Among these objects, at least 532 sea shells have been found. Their origin is determined according to their biological typology from the Persian Gulf to the Sea of ‎Oman. The abundance of shells such as Kowzak or Cowries indicates that this Temple belonged to a ‎female goddess, probably "Ninlil," because of the accompaniment of such shells in the context of ‎the first millennium BC; It is commonly reported in the graves of women and children.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shell
  • Shell beads
  • Sorkh Dom Temple
  • Iron age
  • Loristan
بیگلری، فریدون؛ نوکنده، جبرییل؛ نادری بنی، عبدالمجید؛ هژبری، علی. (1399)، مجموعه مقالات و کاتالوگ انسان و دریا، مروری بر هزاران سال ارتباط انسان و دریا در ایران. تهران، موزه ملی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی.
خانمحمدی، بهروز. (1389)، «مقبره‌ای از عصر آهن در بایزید آباد نقده، آذربایجان غربی»، باستان‌پژوهی دور جدید شمارۀ 8 و 9 و 9 بهار و تابستان
دلیران‌نیا، مریم. (1387)، معرفی، مطالعه و بررسی اشیای فلزی سرخ‌دم لری، پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
دولتی، مریم؛ ملازاده، کاظم. (1397)، «طبقه‌بندی و تحلیل باستان‌شناسانه اشیاء سرخ‌دم لری»، پژوهش­های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 18.
دولتی، ملازاده. (1397)، «هویت تاریخی معبد سرخ‌دُم لری و ماهیت پدیدآورندگان آن»، مطالعات تاریخ فرهنگی فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن ایرانی تاریخ، صص 71-92.
دهقان، ناهید. (1382)، بررسی مهرهای به‌دست‌آمده از کاوش‌های سرخ‌دم لری موجود در موزۀ ملی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
شیشه‌گر، آرمان. (1384)، گزارش کاوش محوطه باستانی سرخ‌دم لکی کوهدشت - لرستان، فصل های دوم، سوم،  تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
طلایی، حسن؛ ساعدموچشی، امیر. (1389)، «مهرهای سبک آشوری راه ابریشم و ارتباط آن با روابط ایران و بین‌النهرین»، نشریۀ پیام باستان‌شناس، (7).
عبدی، کامیار. (1388)، گزارش توصیفی دومین فصل از کاوش‌های باستان سرخ‌دم لری-کوهدشت، پژوهشکدۀ باستان‌شناس (منتشرنشده).
ـــــــــــ. (1373)، «وارسی دورۀ ماد». مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال هشتم، شمارۀ دوم، بهار و تابستان، 19-35.
ناصری، پریسا؛ مترجم، عباس. (1401)، «شواهدی از کارکرد آئینی-روحانی صدف دریایی نوع کجک (Cowrie) در بافت‌های باستانی ایران از هزارۀ سوم تا پایان هزارۀ اول پیش از میلاد بر پایۀ رهیافت قوم باستان‌شناسی»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12(33)، صص 115-142.
Abdi, K.1388. The Report Of 2nd Season Of Archaeological Excavatin In Sorkh Dom Lori, ICHO Archive Unpublished.[In Pesian].  
Abdi, K.1373. The Review Of The Median Period. The Journal Of Archaeology And History.Vol 8, No 2 Summer And Autumn.[In Pesian].
Allen, M. J. (Ed.). 2017. Mollusks in Archaeology: methods, approaches, and Applications (Vol. 3). Oxbow Books.
Bar- Yosef Mayer, D. E. 2005, The Exploitation of Shells as Beads in the Palaeolithic and Neolithic of the Levant, Paléorient 31(1): 176-185.
Bar-Yosef Mayer, D. E. 2000, The economic importance of mollusks in the Levant, Archaeozoology of the Near East IV, ARC Publications 32, 218-227.
Bar-Yosef Mayer, D. E. 2011, Nawamis, Shells and Early Bronze Age Pastoralism, In M. S. Chesson, ed., Daily Life, Materiality, and Complexity in Early Urban Communities of the Southern Levant. Eisenbrauns, Winona Lake, IN, 185-195.
Biglari. F , J. Nokandehm, A. Naderi Beni, A. Hozhabri 2020. Human and the Sea A Review of Thousands of Years of Relationship between Humans and the Sea in Iran .first edition .iran national museum press. Tehran. Iran.[ in Persian].
Biscione, R., Durante, S. & Tosi, M. 1981, Conchiglie: Il commercio e la lavorazione delle conchiglie marine nel medio Oriente dal IV al II millennio AC. Roma Palazzo Brancaccio, 14 maggio-19 luglio 1981. De Luca Editore, Rome.
 Burney, C. 1970. Excavations at Haftavān Tepe 1968: First Preliminary Report. Iran, 8(1), 157-171.‏
Caldwell, R. J. 1967. Investigations at Tal-i-Iblis (Illinois State Museum Preliminary Reports 9. Springfield: Illinois State Museum Society.
Cattaneo-Vietti, R., Doneddu, M., & Trainito, E. 2016. MAN and SHELLS Molluscs in the History. Bentham Science Publishers.‏
Claassen, C. 1998. Shells, Cambridge Manuals in Archaeology, Cambridge University Press, Cambridge.
Curvers, H.H. 1989. Iron Age Bone and Shell Objects. In E.F. Schmidt, M.M. van Loon, and H.H. Curvers. The Holmes Expedition to Luristan. OIP 108. Chicago: University of Chicago Press, 363-380.
Daliran Nia .M, 1387 The Study And Introduce Of Metal Work From Surkh Dom-i-Luri. M.A Dissertation Faculty Of Literature And Humanities The University Of Tehran. [ In Persian].
Dehghan.N.1382 The Study of Discovered Seals From Surkh Dom-i-Luri. M.A Dissertation Faculty Of Literature And Humanities The University Of Tehran.[In Persian].
Dolati M, Mollazadeh K. 1397 The Historical Identity of Sorkh Dom Lori’s Temple and the Nature of its Creators. 9 (35):71-92.[in Persian].
Dolaty .M &K.Mollazadeh.1379 Classification And Archaeological Analysis Of The Surkh Dom-I-Luri’s Object.Pazhohesh-Ha-Ya Bastanshenasi Iran ,No 18. Hamadan.Iram
Durante, S. 1977." The use of imported sea shells at Shahr-i Sokhta; trading between inland Iran and the Indian Ocean coastal regions." In G. Tucci, ed. The Burnt City in the Salt Desert. Venice: Erizzo Editrice, 214-23 (Italian), 223-38.
Durante, S. 1979 "Marine Shells from Balakot, Shahr-i Sokhta, and Tepe Yahya: Their Significance for Trade and Technology in Ancient Indo-Iran." In M. Taddei, ed. South Asian Archaeology 1977. Naples: Istituto Universitario Orientale, 317-44.
Fukai, S., Horiuchi, K., & Matsutani, T. 1973. The excavation at Tall-i-Mushkin: 1965. The Tokyo University Iraq Iran archaeological expedition report.‏
Ghirshman, R. 1938. Fouilles de Sialk: près de Kashan, 1933, 1934, 1937.‏
Haerinck, E., & Overlaet, B. 1996. The Chalcolithic Period. Parchinah and Hakalan. Royal Museums of Art and History.‏
Haerinck, E., & Overlaet, B. 2006. Bani Surmah: An Early Bronze Age Graveyard in Pusht-i Kuh, Luristan Vol. 6. Peeters Publishers.
Haerinck, E., & Overlaet, B. 2010. Bronze and Iron Age Pottery from the Ilam Graveyard (Pusht-i Kuh, Iran). Iranica Antiqua, 45, 277-304.‏
Hasanpur, A., Hashemi, Z., & Overlaet, B. 2015, The Baba Jilan graveyard near Nurabad, Pish-i Kuh Luristan—a preliminary report. Iranica Antiqua 50: 171-212.
 Hole, F., Flannery, K. V. & Neely, J. A. 1969, Prehistory and human ecology of the Deh Luran Plain, an early village sequence from Khuzistan, Iran1 (Vol 1) University of Michigan Museum Anthropology and Archaeology, Ann Arbor.
In Persian]]
Kenoyer, J. M. 1984. Shell working industries of the Indus Civilization: a summary. Paleorient, 49-63.‏
Kenoyer, J. M. 2008. Indus and Mesopotamian trade networks: New insights from shell and carnelian artifacts. Intercultural Relations between South and Southwest Asia: Studies in Commemoration of ECL During Caspers (1934–1996), E. Olijdam, RH Spoor, Eds. (Archaeopress, 2008), 19-28.‏
Kenyon, K. M. 1981, Excavations at Jericho (Vol 3), The architecture and stratigraphy of the Tell Plates Brit, School of Archeology in Jerusalem.‏
Khan Mohammadi.B.1389 An Iron Age Tomb At Bayazid Abad, Naqade, West Azarbayjan, Bastan Pajohi, No. 8 And 9 Summer And Autumn.[In Persian].
Kovács, L., & Radócz, G. 2008, "Vulvae, Eyes, Snake Heads" archaeological finds of cowrie amulets (Vol. 1846), British Archaeological Reports Limited.‏
Langsdorff, A., & McCown, D. E. 1942. Tall-i-Bakun A: season of 1932. Oriental Institute publications.
Matthews, R.& Fazeli Nashli, H. 2022, The Archaeology of Iran from the Palaeolithic to the Achaemenid Empire, first published.Routledge Taylor & Francies Group London.
Méry, S., Charpentier, V., Auxiette, G., & Pelle, E. 2009. A dugong bone mound: the Neolithic ritual site on Akab in Umm al-Quwain, United Arab.
Moorey, P.S. 1994, Ancient Mesopotamian materials and industries, Th archaeological evidence. Oxford.
Muscarella, O. 1974. Te Iron age at Dinkha Tepe, Iran. Metropolitan Museum Journal 9:35–90.
Muscarella, O. W. 1974, The Iron Age at Dinkha Tepe, Iran, Metropolitan Museum Journal (9): 35-90.
Muscarella, O. W. 1981. "Surkh Dom at the Metropolitan Museum of Art: a mini – report", Journal of Field Archaeology, Vol. 8, No. 3, pp. 327-359.
naseri.p; motarjem, A;. 2022. Evidence of the Ritual-Spiritual Function of Cowrie in the Ancient Tissues of Iran from the Third Millennium to the End of the First Millennium BC based on the Approach of the Ethnoarchaeology. pajoheshhay bastan shenasi, 115-142.[In Persian]. 
Negahban, E. O. 1996, Marlik: The Complete Excavation Report, (Vol. 87), University of Pennsylvania Museum of Archaeology., Philadelphia.
Otte, M., Biglari, F., Flas, D., Shidrang, S., Zwyns, N., Mashkour, M., & Radu, V. (2007). The Aurignacian in the Zagros region: new research at Yafteh Cave, Lorestan, Iran. - Antiquity, vol. 81, p. 82-96.
Overlaet, B. 2003. The Early Iron Age in the Pusht-i Kuh, Luristan. Gent University.
Overlaet, B. 2005. The chronology of the Iron Age in the Pusht-i Kuh, Luristan. Iranica Antiqua, 40, 1-33.‏
Potts, D. T. 1993. EF Schmidt, MN Van Loon, HH Curvers, The Holmes Expedition to Luristan, 1989. Topoi. Orient-Occident, 3(1), 213-215.‏
Reese D. S. 2010. Shells from Sarepta (Lebanon) and East Mediterranean Purple-Dye Production. Mediterr Archaeol Archaeom. 2010; 10: 113–141.
Reese, D. S. 1980. Industrial exploitation of murex shells: purple-dye and lime production at Sidi Khrebish, Benghazi (Berenice). Libyan Studies, 11, 79-93.‏
Reese, D. S. 1989. Treasures from the sea. An expedition, 31(2), 80.‏
Reese, D. S. 1991. Marine shells in the Levant: Upper Paleolithic, Epipaleolithic, and Neolithic. In Bar-Yosef, O., and Valla, F. R. (eds.), The Natufian Culture in the Levant, Archaeological Series.
Ridout-Sharpe, J. 2019. Shell ornaments, icons, and other artifacts from the eastern Mediterranean and Levant. In M. J. Allen, ed., Molluscs in Archaeology: Methods, Approaches and Applications, Oxbow Books, Oxford, 290-307Reese, D. S. 1989. Treasures from the sea. An expedition, 31(2), 80.‏
Schmidt, E. F. 1933. "Tepe Hissar Excavations 1931." The Museum Journal XXIII/4, 323-483.
Schmidt, E. F. 1937. Excavations at Tepe Hissar Damghan. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Schmidt, E. F., 1938, "The Second Holmes Expedition to Luristan," Bulletin of the American Institute for Persian Art and Archaeology 6, pp. 205-16.
Schmidt, E. F., M. N. van Loon and H. H. Curvers. 1989. The Holmes Expeditions to Luristan. Chicago, two volumes.
Schmidt, E. F.; Van Loon, M.N., & Curvers, H. H., 1989, The Holmes Expeditions to Luristan, Text. Chicago: Oriental Institute Publication 108.
Shieshegar. A.1384 Excavation At Sorkh Dome-Laki Kohdasht –Luristan,(Report Of 2nd And 3rd Sesons) ICHO, First Edition, Tehran.Iran.[In Pesian].
Simpson, S J. 2000. Observations on Early Iron Age beads from Luristan, Bead Study Trust Newsletter 36 (Winter 2000).
Simpson, St J. 1995. 'Death and Burial in the Late Islamic Near East: Some Insights from Archaeology and Ethnography The archaeology of death in the Ancient Near East (Campbell, S. and A. R. Green, eds.): 240-51. Oxford. Watson, P. I. 1979. Archaeological ethnography in If'estem Iran. Tucson.
Smith, P. E. 1974. Ganj Dareh Tepe. Paléorient, 2(1):207-209.
Starr, R. F. 1939. Nuzi: report on the excavations at Yorgan Tepa near Kirkuk, Iraq conducted by Harvard University in conjunction with the American School of Oriental Research and the University Museum of Philadelphia 1927-1931.‏
Stein, A. 1994, Old routes of western Iran, Magyar TuDományos Akadémia Könyvtára: Kőrösi Csoma Társaság.
Sukenik, N., Iluz, D., Amar, Z., Varvak, A., Shamir, O., & Ben-Yosef, E. (2021). Early evidence of royal purple dyed textile from Timna Valley (Israel). Plos one16(1), e0245897.‏
Talbot, N. 1981. "Shell Artifacts" In H. T. Wright, ed. An Early Town on the Deh Luran Plain, Excavations at Tepe Farukhabad. Memoirs of the Museum of Anthropology, University of Michigan, no. 13, 162-163.
Tallaei. H, Mucheshi. 1389. The Seals Of Assyrian Style In Silk Road And Relation Whit Iran And Mesopotamia. The Jornal Of Payame Bastan Shenasi. No 7 Abhar.Iran [In Persian]
Trubitt, M. B. D. 2003. The production and exchange of marine shell prestige goods. Journal of Archaeological Research, 11(3), 243-277.‏
Van Loon, M. N., 1967, (No Title) in: Bibliotheca Orientalis XXIV. P. 23-25.
Vanden Berghe, L. 1968.Het archeologisch onderzoek naar de Bronscultuur van Luristan. Opgravingen in Pusht-i Kuh. I. Kalwali en War Kabud (1965 en 1966 (with French summary), Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren 30/4, Brussels.
Voigt, M. M. 1983, Hajji Firuz Tepe, Iran.The Neolithic Settlement (Hasanlu Vol. I), University of Pennsylvania Museum of Archaeology, Philadelphia.
Watson, P. I. 1979. Archaeological ethnography in If'estem Iran. Tucson.
Woolley, C.L. 1955. Excavations at Ur. Ernest Benn Ltd, London.
Young, T.C., Jr. 1974. Excavations at Godin Tepe: Second Progress Report. Royal Ontario Museum Art and Archaeology Occasional Paper 17. Toronto.