نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانشیار گروه مرمت و مطالعات معماری ایران، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
در میانگاه شهر اردشیرخوره (شهر گور)، برجی چهارگوش، سازه‌ای به شکل دایره و همچنین بارو و خندقی مدور قرار دارند که از شاخص‌ترین ساختارهای این شهر به شمار می‌روند؛ اما در بخش شمال شرقی شهر اردشیرخوره، مکانی به نام «تخت‌نشین» به شکل سکویی از سنگ‌های گران‌وزن و پاک‌تراش و گودالی به شکل آبگیر باقی مانده است که افراد مختلفی از سدههای اولیه اسلامی تا امروز، به چیستی و کارکرد آن پرداخته‌اند. با این حال، هنوز دیدگاه‌های متفاوتی دربارۀ این مجموعه مطرح است؛ برای نمونه چهارتاقی واقع بر روی سکوی تخت‌نشین با نام‌هایی مانند آتشگاه، قصر، طربال، آتشکده، دکان، آتشخانه، کوشک، ایران‌کیاخره، ایوان، دکه، ایران‌گرده، کاخ، عمارت، برج، خانه، چهارطاق و زیگورات نامیده شده است. افزون بر این، آبگیر کنار سکو نیز چشمه، غدیر، حوض آب، آب‌انبار و آب‌نما نام‌گذاری شده است. این اسامی متفاوت نمایانگر ناشناختگی و ابهام در ماهیت ساخته‌های مجموعۀ تخت‌نشین است. تخریب بخش عمده‌ای از ساختمان‌های مجموعۀ تخت‌نشین و پنهان ماندن بقایای آن در زیر آوار در گذر زمان، سبب شده است که در اسناد و منابع مختلف کمتر به این مجموعه توجه شود. بنابراین با نقد دیدگاه‌های متفاوتی که پیرامون ساخته‌های این بنا وجود دارند، این پژوهش با هدف بازشناسی کارکرد مجموعۀ تخت‌نشین به چگونگی ارتباط فضاها و چرایی ساخت آن در میانگاه شهر اردشیرخوره می‌پردازد. برای دستیابی به هدف یادشده از روش تفسیری-تاریخی با مطالعه و تحلیل منابع کتابخانه‌ای، به بازخوانی گزارش‌های باستان‌شناسی و سندهای تاریخی پرداخته شده است. همچنین از طریق بازدیدها و برداشت‌های میدانی هم اطلاعات دقیق‌تر و جدیدتری به دست آمدند که راهگشای پژوهش بودند. به علاوه با تحلیل کالبدی و فضایی بناهای مشابهی همچون چهارتاقی و معبد آناهیتای شهر بیشاپور به مقایسه تطبیقی چهارتاقی و حوض آب در میانگاه شهر اردشیرخوره پرداخته شده است. در نتیجه، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ساختمان روی سکو به شکل تالاری چلیپایی است که الگویی چهارتاقی دارد و در بستری همجوار و مشرف بر حوض دست‌ساز در میانگاه شهر اردشیرخوره قرار گرفته است. به احتمال بر طبق گفتۀ ابن بلخی و بقایای آوار قابل مشاهده بر روی زمین، چهارطاقی مشابهی نیز وجود داشته است که مکان آن میتواند همجوار بنای موجود یا روبروی حوض دوم باشد. از این رو، این چهارطاقی‌ها به‌مثابۀ آتشگاهی پیوسته و متصل به حوض آب، ساختاری را پدید آوردهاند که نشان از الگویی رایج در شکل‌گیری مجموعه‌های آیینی دورهی ساسانی در ارتباط با آب و آتش مقدس دارد و این انگاره را به میان می‌آورد که میتواند با قرارگیری در کنار حوض آب مقدس و آتشگاه، نیایشگاهی برای ایزد بانو آناهیتا در یک مجموعۀ آیینی-تشریفاتی باشد
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Recognition of Sassanid Takht-i-Nishin (Throne Room) in the Middle of Ardeshir Khorra City; A Proposition of a Temple of Anahita and Fire Chartaqi in the Continuation of Previous Traditions
نویسندگان [English]
- Hamed Mohammadpour 1
- Elham ANDAROODI 2
- Mohammad Hasan Talebian 2
1 Graduated of Master of Iranian Architectural Studies, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Restoration and Iranian Architectural Studies, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran,Iran.
چکیده [English]
In the middle of the city of Ardeshir Khoreh (the city of Gur), there is a rectangular tower, a circular structures, as well as a fort and a circular moat, which are considered to be the most prominent structures of this city; But in the northeastern part of the city of Ardeshir Khoreh, a place called "Takht-i-Nishin" (throne room) remains in the form of a platform of heavy dressed stone and a hollow or pit in the form of a reservoir, which has been studied by different scholars from the early centuries of Islam until now. However, there are still differing views on this complex; For example, the four-arched structure located on a flat platform is called by the names of Atashgah, Qasr, Tarbal, Atashkadeh, Dekan, Atashkhaneh, Kooshak, Irankiakhareh, Ivan, Dekeh, Irangardeh, palace, mansion, tower, house, and ziggurat. In addition, the reservoir next to the platform is also called Cheshmeh, Ghadir, Hoz Ab (water pool), AbAnbar (water reservoir) and Abnama (fountain). Therefore, attributing various names to this complex indicates the ambiguity in the nature of the constructions. The demolition the complex’s most buildings and the coverage of its remains bu rubbles over time, has caused less attention to this building in various documents and sources. Therefore, by interpreting the different views that exist around the structures of this building, this study aims to recognize the function of the Takht-i-Nishin complex, how the spaces are related and why it was built in the middle of the city of Ardeshir Khoreh. In order to achieve this goal, the interpretive-historical method have been used and library resources such as archaeological reports and historical documents were studied. Also, more accurate and up-to-date information was obtained through field visits and surveys, which paved the way for research. Then, by physical and spatial analysis of similar buildings such as the Anahita temple in Bishapour, a comparative comparison of the combination of four arched structure or Chartaqi and the water basin in the middle of Ardeshir Khoreh city has been conducted. As a result, the research findings show that the building on the platform is in the form of a cruciform hall with a four arched pattern and is located in an adjacent bed overlooking the man-made pond in the middle of the city of Ardeshir Khoreh. According to Ibn Balkhi, and the remains of debris visible on the ground, there was probably a similar quadrangle in front of the second basin or behind the available one. Hence, these Chartaqi, as a continuous fireplace connected to the water basin, have created a structure that shows a common pattern in the formation of Sassanid period religious collections related to water and sacred fire. The findings indicate that it can be a place of worship for the goddess Anahita in a ritual complex by being located next to the holy water pool and fire place
کلیدواژه‌ها [English]
- Ardeshir Khorra Takht-i-Nishin
- Anahita Temple
- Fire Chartaqi
- Water Pond
- Sassanid Architecture
)