مطالعات باستان شناسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

نمایش نقشه موقعیت جغرافیایی (کشور) نویسندگان

همکاری با موسسه یا انجمن

فرم تعهد اثر

فرم تعارض منافع

شرایط پذیرش مقاله

راهنمای دریافت شناسه ارکید

نمونه کارفارسی

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

داوران مجله مطالعات باستان شناسی

راهنمای ثبت نام در پابلونز

«گونه‌شناسی سفال نوع لرستان؛ در پرتو بررسی‌های باستان‌شناختی جدید در لرستان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکترای باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا، دانشکده هنر و معماری، همدان.

چکیده

سفال نوع لرستان طی سده‌های نخستین هزارۀ اول ق.م در منطقۀ پیشکوه لرستان رواج یافته است. تاکنون گونه‌‌شناسی جامعی از این گونه سفال ارائه نشده و تنها نوع منقوش آن شناخته شده است. به همین دلیل سفال نوع لرستان به سفال منقوش باباجانIII نیز شهرت دارد. علت عدم وجود گونه‌شناسی کامل سفال نوع لرستان، کمیاب بودن این نوع سفال در محوطه‌های کاوش شده و همچنین محدود بودن بررسی‌ها و مطالعات باستان‌شناختی هزاره اول ق.م در پیشکوه طی دهه‌های گذشته است. نتیجهِ این فقدان در برخی موارد سبب بروز اشتباهاتی در تاریخ‌گذاری محوطه‌ها و نیز گونه‌شناسی سفال‌های مربوط به آنها شده است. اما طی سال‌های اخیر با کشف سفال نوع لرستان در کاوش‌ چندین محوطه و نیز طی بررسی‌های هدفمند نگارنده در منطقه پیشکوه، داده‌های لازم برای این پژوهش به‌دست‌آمده است. لذا در این مقاله سعی شده با اتکا به داده‌های کاوش‌ها و بررسی‌های جدید باستان‌شناختی، گونه‌شناسی جامعی از سفال نوع لرستان ارائه شود. در این راستا تلاش شده بر اساس طبقه‌بندیِ یکسری از مشخصه‌ها مانند کیفیت ساخت، نقوش و فرم ظروف گونه‌شناسی معتبری از این نوع سفال ارائه گردد. نتایج این پژوهش نشان داد که سفال نوع لرستان یک فرهنگ سفالگری طی سده‌های نخستین هزاره اول ق.م در منطقه پیشکوه بوده است. این گونه سفال از لحاظ کیفیت ساخت در سه نوع ظریف، متوسط و خشن ساخته شده است؛ و به سه صورتِ سفال با تزیینات منقوش، سفال با تزیینات حجمی و سفال ساده تولید شده‌ است. وجود انواع استانداردها در سفال نوع لرستان که با مطالعه و گونه‌شناسی این سفالینه‌ها حاصل شد، نشان از تولید آنها در سطح گسترده دارد. علاوه بر آن، محوطه حاکمیتی باباجان تپه منبع اصلی توزیع این فرهنگ سفالگری بوده است؛ به‌طوری که بیشترین حجم و اصلی‌ترین نمونه‌های سفال نوع لرستان در این محوطه به‌دست‌آمده است. این پدیده خود می‌تواند نشانگر نوعی از وحدت سیاسی- فرهنگی حوزه پیشکوه طی اوایل هزاره اول ق.م باشد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Typology of Genre of Luristan Ware, Based on New Archaeological Survays in Luristan

نویسنده [English]

  • Alireza goudarzi

Ph.D. Graduated in Department of Archaeology, University of Bu-Ali sina, Hamedan, Hamedan, Iran.

چکیده [English]

The genre of Luristan ware, which was first emerged in the early first millennium BC, was distributed in the Pish-Koh region. The typology of this ware was not clear because of the lack of excavation and surveys on the first millennium BC site of the region. Only painted ceramics of genre of Luristan ware, known as Baba-Jan III, had been well introduced. Regarding the lack of comprehensive typology for the genre of Luristan ware, many suggested pottery typologies and relative dating for the first millennium BC sites of Luristan were unreliable. According to the results of the several new-excavated sites containing genre of Luristan ware and the author’s survey in the Pish-Koh region, it is possible to suggest a comprehensive typology for the genre of Luristan ware for the first time. Based on some factors such as manufacturing, forms, paintings, and hardness, genre of Luristan ware can be divided into three groups: rough ware, medium ware, and fine ware. These wares are mostly in simple and painted forms and some with application decorations. The result of the research showed that the tradition of genre of Luristan ware was common in the early first millennium BC in the Pish-Koh region. This research also indicated that the genre of Luristan ware was distributed on a broad scale. In this type of pottery, the shape, size and smallness of the designs best match the shape of the container. Hand-lit tea pots are found only in cemeteries that seem to have a ritual application. Jars are found in government areas such as Baba-Jan tape. Ordinary simple dishes are also more common in nomadic villages. Since the main and largest amount of the genre of Luristan ware has been documented from the royal place of Baba-Jan, it seems that this place was a center for distribution of this ware. The appearance of this ware may indicate a political-cultural unity in Pish-Koh during the early first millennium BC .  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pish-Koh
  • 1st millennium B.C
  • Genre of Luristan wares
  • typology
  • pottery of Baba-Jan III
مراجع
بهرامی، محمد، سجادی، علی، رجبی، نوروز (1394)، «گزارش دو فصل لایه‌نگاری تپه فلک‌الافلاک خرم‌آباد، لرستان»، دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دوره دوم، دانشگاه بیرجند، صص 1-11.
جاوری، محسن (1383)، «محوطۀ باستانی گورتان»، نامه پژوهشگاه، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دوره دوم، شماره ششم، صص 35-44.
چهری، رامین (1393)، بررسی و تحلیل الگوی استقرار محوطه‌های اشکانی منطقه کوهستانی شهرستان هرسین، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد - واحد تهران مرکز(منتشرنشده).
حسن‌پور، عطا (1387)، گزارش فصل سوم کاوش اضطراری گورستان باباجیلان- دلفان، مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، (منتشرنشده).
حسن‌پور، عطا (1391)، گاهنگاری عصر آهنII در لرستان شمالی بر اساس گاهنگاری مطلق محوطه باباجیلان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد- واحد تهران مرکز(منتشرنشده).  
سجادی، علی، بهرامی، محمد، رجبی، نوروز (1387)، گزارش دو فصل لایه‌نگاری محوطه قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد، مرکز اسناد میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشرنشده).  
سجادی، علی (1393)، گزارش نهایی نخستین فصل کاوش باستان‌شناختی تپه فرودگاه – خرم‌آباد، مرکز اسناد میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشرنشده).  
شیشه‌گر، آرمان (1384)، گزارش کاوش محوطه سرخ‌دم لکی، کوهدشت لرستان(فصل دوم – ششم)، چاپ اول، تهران، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی.
گراوند، مرتضی (1392)، «شواهدی احتمالی از حضور الیپی‌ها در غار بتخانه کوهدشت»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، دوره پنجم و ششم، شماره دهم و یازدهم، صص 206- 215. 
گودرزی، علیرضا (1396)، باستان‌شناسی، تاریخ سیاسی و جغرافیای تاریخی پادشاهی الیپی، پایان‌نامه دوره دکتری در رشته باستان‌شناسی(گرایش دوران تاریخی)، به راهنمایی دکتر کاظم ملازاده، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده هنر و معماری(منتشر نشده).
لوین، د. لوییس (1381)، «عصرآهن»، در باستان‌شناسی غرب ایران، بکوشش فرانک هول، ترجمه زهرا باستی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.    
ملازاده، کاظم، گودرزی، علیرضا (1395)، «جغرافیای تاریخی پادشاهی الیپی»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره ششم، شماره 10، صص 101- 118.
Adachi, T. 2004. Tentative Chronological Sequence of Bow-Tie Designs in Baba Jan III Painted Ware, Orien : Report of society for near eastern studies in japan, vol.39, p.79-95.
Bahrami, M., Sajadi, A., Rajabi, N. 2015. Report of two season of stratigraphy of Tape                    Falak-Aflak-e Khorramabad, Lorestan, The 2nd National Conference on Archaeology of Iran, University of Birjand, In date 2015,[in persian].
Chehri, R. 2014. survey and analysis of the pattern of settlement of Parthian areas in the mountainous region of Harsin city, un published thesis, Department  of archaeology of IAUCT University, [in persian].
Contenau, J., Ghirshman, R. 1935. Fouilles de Tepe Gian, Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris.
Garavand, M. 2014. Possible Evidence of Ellipian in the Cave of Botkhaneh, Kouhdasht, Modares Archaeological Research, Vols. 5 & 6, Nos. 10- 11, pp. 206-216, [in Persian].
Goff, C. 1968. Luristan in the first half of the first millennium B.C , A preliminary report on the first season's excavations at Bgba Jan, and associated surveys in the Eastern Pish-i-Kuh, Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, Vol. VI,  pp. 105- 135.
 
Goff, C. 1969. Excavations at BāBā  Jān1967: Second Preliminary Report , Iran, Published by: British Institute of Persian Studies, Vol. 7 ,  pp. 115-130.
Goff, C. 1970. Excavations at BāBā  Jān1968: Third Preliminary Report, Iran, Published by: British Institute of Persian Studies, Vol. 8 ,  pp. 141-156. 
Goff, C. 1978. Excavation at Baba Jan: the Pottery and Metal form levels III, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. XVI, pp. 29-67.
 
Haerinck, E., Overlaet, B., Jaffar- Mohammadi, Z. 2004. Finds from Khatunban B-Badavar valley(Luristan) in the Bastan museum, Tehran, Iranica Antiqua, vol. XXXIX, PP. 105-168.
Goudarzi, A. 2017. The Archaeology, political history and historical geography of Ellipian kingdom, Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Historical, Faculty of Art Architecture Department of Archaeology, Bu-Ali Sina University, unpublished, [in Persian].
Hasanpur, A. 2008. The unpublished archaeological reports of Three seasons excavation in the BABA-JILAN graveyard, centre of Cultural Heritage Organisation of Lorestan, [in Persian].
Hasanpur, A. 2012. The Chronology of the Iron Age II in the north Luristan: based on the absolute chronology of Baba-jilan graveyard, unpublished thesis, Department  of archaeology of IAUCT University, [in persian]
Hasanpur, A., Hashemi, Z., Overlaet, B. 2015. The Baba Jilan graveyard near Nurabad, Pish-I Kuh, Luristan- A preliminary report,  Iranica Antiqua, vol. L, 2015, PP. 169- 220.
Javeri, M. 2004. Ancient site of Gortan, Jornal of Nameh Pajooheshgah, No. 6, Tehran, Published by Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organisation of Iran, pp. 35-44, [in persian].
Levine, L. 2003. Iron age: in the archaeology of west Iran, eds by Frank Hole,   Translated by Zahra Basti, No. 1., Tehran, published by SAMT, [in Persian].
Molazadeh, k., goudarzi, A. 2016.  Historical Geography of Ellipian Kingdom, Jornal of Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, Volume 6, Issue 10, Serial Number10, Summer 2016, Pages 83-100, [in Persian].
Moorey, P.R.S, 1974. Anceint bronzes from Luristan, Publisher: British Museum, London.
Oudbashi, O., Mohammadian Emami, S., Malekzadeh, M., Hassanpour, A., Davami, P. 2013. Archaeometallurgical studies on the bronze vessels from Sangtarashan Luristan, W-IRAN, Iranica Antiqua, vol. XLVIII, PP. 147-174.
Sajadi, A., Bahrami, M., Rajabi, N. 2008. Unpublished Report of two season of stratigraphy of Tape Falak-Aflak-e Khorramabad, Lorestan, Centre of Cultural Heritage Organisation of Lorestan, [in Persian]. 
Sajadi, A. 2015. The final report of the first season of the archaeological excavation of the Tape Forood-gah–Khorramabad, Centre of Cultural Heritage Organisation of Lorestan, unpublished,  [in Persian]. 
Shishegar, A. 2006. Archaeological report of excavation at Sorkh Dom-e Laki, Kuhdasht, Lorestan:2nd-6th seasons 2001-2004, Archaeological reports monograph series(9),  [in Persian].    
Stronach, D., Roaf, M. 1978. Excavations at Tepe NUSH-I JAN : part 1. A Third Interim Report,  IRAN : Journal of the British Institute of Persian Studies, Vol XVI, PP. 1-28.
مطالعات باستان شناسی
دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 28
اسفند 1400
صفحه 141-160
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 30 مرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 مهر 1398
  • تاریخ پذیرش: 20 خرداد 1400
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار