نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• اکبر شریفی نیا ¹
• یعقوب محمدی فر ²
• اسماعیل همتی ازندریانی ³

¹ دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان،ایران.

² استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

³ استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

امروزه رویکرد مطالعات باستان‌شناسی نو، به‌کارگیری علوم مختلف، به‌ویژه استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS) و علومی چون علم آمار و روش­ ها و مدل‌های مختلفِ این علوم است. گرایش باستان‌شناسی فضاها، با به‌کارگیری روش­ها و ابزارهای علومی دیگر، تا حد زیادی توانسته است به درکی درست از مباحثی چون الگوی استقراری تمدن­ ها باستانی و کنش ­های متقابل انسان و محیط، دست یابد. شهرستان دره شهر از توابع استان ایلام از جمله مناطقی است که به غیر از برخی اشارات پراکنده در محتوای متون جغرافیایی، متأسفانه تاکنون هیچ گونه مطالعه هدفمندی در رابطه با حضور ساسانیان در آن صورت نگرفته است. بنابراین برای مرتفع نمودن این خلأ تاریخی، پس از انجام بررسی‌های باستان‌شناسی با هدف کشف شواهد فرهنگی حضور ساسانیان در این شهرستان، 117 اثر مربوط به این دوران در این منطقه شناسایی شد. به عقیدۀ برخی از محققین، ویرانه‌های شهر سیمره در جنوب و جنوب‌غربی شهرکنونی شهرستان دره شهر، در دوران ساسانی مرکز کورۀ مهرجان قذق و جزء ناحیۀ غرب یا همان کوست خوربران بوده است. در این پژوهش برای نخستین بار الگوی استقراری و پراکندگی فضایی محوطه­ های ساسانی شهرستان دره­ شهر نسبت به شاخصه­ هایی محیطی ارتفاع، شیب، کاربری اراضی، فاصله از راه­ها و رودخانه­ ها، با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات میدانی و کتابخانه­ ای مورد تحلیل و بررسی قرار می­گیرند. برای دستیابی به اهدافی چون تعیین موقعیت محوطه ­های باستانی، تحلیل الگوی استقراری این محوطه­ ها و در نهایت بررسی تأثیر عوامل محیطی بر فرآیند شکل­گیری و پراکندگی محوطه­ های ساسانی شهرستان دره­ شهر، از ابزاری‌هایی چون سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS)، نرم‌افزار SPSS، مدل‌های آماری چون؛ میانگین نزدیک‌ترین همسایه، رگرسیون خطی، ضریب همبستگی و روش PCA، استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد که مهم‌ترین عاملِ تأثیرگذار در پراکندگی فضایی محوطه­های ساسانی شهرستان دره­ شهر ابتدا فاصله از رودخانه ­ها و پس از آن عواملی چون ارتفاع و شیب منطقه است. علاوه بر این با استناد به مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه، الگوی استقراری محوطه­ های ساسانی این منطقه تقریباً یکسان و به‌صورت خوشه­ ای است.

کلیدواژه‌ها

• دره‌شهر
• ساسانیان
• GIS
• روش‌های آماری
• توزیع فضایی

عنوان مقاله [English]

Studying the Effect of Natural Factors on Spatial Distribution of Sassanid Sites of Darreh Shahr City

نویسندگان [English]

• Akbar Sharifinia ¹
• Yaghoub Mohammadifar ²
• Esmail Hemati Azandaryani ³

¹ Ph.D. Candidate of Historic Archaeology, Department of Archaeology, Bu- Ali sina University, Hamadan, Iran.

² Professor in Archaeology, Department of Archaeology, Bu-Ali University, Hamedan, Iran.

³ Assistant Professor in Archaeology, Department of Archaeology, Bu-Ali University

چکیده [English]

Today, the approach of new archeology studies is applying different sciences, especially use of geographic information system (GIS) and sciences such as statistics, and different methods and models of these sciences. By using other scientific methods and tools, the orientation of spaces archeology has largely achieved a correct understanding of issues such as establishment pattern of ancient civilizations and the interactions between humans and environment. Darreh Shahr city in Ilam province is one of the areas where, apart from some scattered references in the content of geographical texts, no purposeful study has been done regarding the presence of Sassanids there. Therefore, in order to fill this historical gap, after conducting archeological studies with the aim of discovering the cultural evidence of the Sassanid presence in this city, 117 monuments were identified. Some researchers believe that the ruins of Seymareh in the south and southwest of the present city of Darreh Shahr during the Sassanid period, and at the center of Mehrjan-e-Ghazq furnace was part of the western part or Khorbaran coast.In this study, for the first time and with respect to environmental elevation, slope, land use, and distance from roads and rivers, the settlement pattern and spatial distribution of Sassanid landscapes of Darreh Shahr are analyzed using descriptive-analytical method and field-library studies. To achieve goals such as locating ancient sites, analysis of settlement patterns and finally, investigating the impact of environmental factors on the formation process and distribution of Sassanid areas, tools such as Geographic Information System (GIS), SPSS software, statistical models such as mean of nearest neighbor, linear regression, correlation coefficient and PCA method were used. The results show that the most important factor affecting the spatial distribution of Sassanid sites in Darreh Shahr is first, the distance from rivers and then, the factors such as altitude and slope of the area. In addition, based on the average nearest neighbor model, the pattern of settlement in the Sassanid areas of this region is almost identical and clustered.

کلیدواژه‌ها [English]

• Darreh Shahr
• Sassanid
• GIS
• Statical methods
• Spatial Distribution