نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• احسان احمدی نیا ¹
• شاهرخ رزمجو ²

¹ دانشجوی دکترای باستان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

² استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در امتداد کوهپایه­ های دشت مرودشت تعداد قابل توجهی از یادمان­های دست کند تدفینی طی دوران هخامنشی تا اوایل دورۀ اسلامی شکل گرفته است. این آثار در اشکال مختلف ساخته شده و بجز مقابر سلطنتی و برخی نمونه­های همراه با کتیبۀ پهلوی ساسانی، گاهنگاری بقیۀ یادمان­ها مورد اختلاف نظر است. نگارندگان با بررسی میدانی دشت مرودشت با هدف بررسی یادمان­های قابل انتساب به دورۀ فراهخامنشی، علاوه بر توصیف دقیق ساختاری چنین نمونه­ هایی، تمامی شواهد گاه شناختی مورد استناد را به تفصیل مورد واکاوی قرار داده اند. شواهد مورد استناد شامل: شیوه­های ساختاری و شکل ­گیری فضایی، بررسی ابزار تراش، تزئینات، بررسی محدودۀ پیرامونی به شعاع حدود یک کیلومتر به منظور قرار دادن یادمان­ها در بافت باستان­شناختی مرتبط، و همچنین کمک گرفتن از شیوۀ استدلال منفی به جای استدلال اثباتی بوده است؛ در این شیوه به منظور اثبات گاهنگاری فراهخامنشی برخی نمونه­ ها، به جای ارائۀ شواهد مثبت به نفع تاریخ فراهخامنشی به ذکر دلایلی می­پردازیم که تاریخگذاری اثر به دورۀ هخامنشی و ساسانی را نفی می ­کند. این مقاله تنها به بررسی نیمۀ جنوب­ شرقی دشت یعنی کوهپایه­ های جنوبی و غربی کوه رحمت می­ پردازد و با تکمیل مطالعات، نتیجۀ بررسی در نیمۀ شمال شرقی دشت نیز منتشر خواهد شد. بر اساس بررسی­ های انجام گرفته در راستای پژوهش حاضر، آثار دست­ کند تدفینیِ موجود در نیمۀ شرقی دشت مرودشت بلا استثنا در دامنۀ جنوبی و غربی کوه رحمت قرار گرفته اند. این بررسی­ ها همچنین نشان داده است که مجموعه ­های تدفینی تنگ زندان، آخور رستم، برزن شمالی و لانه طاووس قابل تاریخگذاری به دورۀ فراهخامنشی هستند. در یک جمع بندی تفسیری و کلی می­ توان این گونه استدلال کرد که  تدفین­ های دست­ کند صخره­ ای قابل تاریخگذاری به دورۀ فراهخامنشی در دشت مرودشت، مانند هر دوره یا محل دیگری، در درجۀ اول به عنوانِ گونه­ای از تدفین­ هایِ شأن زا برای اعضای خانواده­ های قدرتمند در هرم قدرت اجتماعی ساخته و استفاده می­ شدند. یادمان­هایی که از یکسو اعتبار، مشروعیت و قدرت ایشان را در بین جمعیت بومی و سایر قدرت­ های منطقه­ ای افزایش می­ داد. از دیگر سو، سندی معتبر برای اخلاف دودمانی اشراف در جهت تملک و تداوم تسلط بر املاک اجدادی در آینده محسوب می­ شدند.

کلیدواژه‌ها

• نقوش گیاهی
• هنر ساسانی
• آل‌بویه
• اسلیمی
• جورجیر
• نائین
• زواره

عنوان مقاله [English]

Post-Achaemenid Funerary Landscape of Marvdasht Plain: A Survey of Rock-cut Memorial Burials in The Southeastern Half of the Plain

نویسندگان [English]

• Ehsan Ahmadinya ¹
• shahrokh razmjou ²

¹ Ph.D Candidate in Historical Arcaeology, University of Tehran, Tehran, Iran.

² Assistant professor, Department of Archaeology, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Along the foothills of the Marvdasht plain, a significant number of rock-cut burial monuments have been made during the Achaemenid to early Islamic period. These burials are made in various forms which with the exception of the royal tombs and some samples with the middle persian inscription, the chronology of the rest of the samples is in dispute. By performing the archaeological field survey with the aim of determination the  funeral monuments attributable to the post-Achaemenid period, the authors, in addition to accurately describing the structural description of such samples, has thoroughly analyzed all the cited chronological evidence. These cited evidence are: Structural and spatial patterns, studying the stone-cutting tools, decorations, surveying the peripheral boundary within a radius of about 1 km in order to place the monuments in the relevant archaeological context, as well as assisting negative reasoning  Instead of positive reasoning. In negative reasoning, In order to prove the chronology, instead of presenting positive evidence in favor of post-Achaemenidchronology, we present reasons that negate the Achaemenid and Sassanid chronology. This article deals only with the southeastern half of the plain, the southern and western foothills of Rahmat Mountain, and in another article we will address the northeast half of the plain. Based on the surveys conducted in line with the present study, the remains of the rock-cut burials in the eastern half of the Marvdasht plain are located without exception on the southern and western slopes of Rahmat Mountain. These studies have also shown that the burial complexes of Tang-e Zendan, Akhor-e Rostam, North Barzan and Laneh Tavous can most likely be dated to the post-Achaemenid period. In an interpretive and general conclusion, it can be argued that the rock-cut burials that can be dated to the post-Achaemenid period in the Marvdasht plain, like any other period or place, imprimis considered as a type of dignitizad burial which were made and used for members of powerful families in the highest level of social power pyramid. Monuments that on the one hand increased credibility, legitimacy and power of mentioned families among the indigenous population and other regional powers. On the other hand, these evidence were considered as a valid document for aristocrats dynastic descendants to acquire and maintain dominion over their ancestral estates. In this way, they could continue to dominate the ancestral property in the future

کلیدواژه‌ها [English]

• Post-Achaemenid
• Troglodytic
• Toothed masonry tools
• Tang-e Zendan
• Akhor-e Rostam
• North Barzan
• Laneh Tavous