نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستانسنجی، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
3 دانشیار، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
4 استاد دانشکده علوم زمین، دانشگاه تبریز، ایران.
چکیده
جنوب‌شرق ایران در پیش‌ازتاریخ از مهم ترین مراکز تولید و صادرات مصنوعات مرمری در جنوب‌غرب آسیا محسوب می شود. ساختارشناسی مرمرینه های این منطقه برای شناسایی و بازاندیشی صنعت و تجارت در جوامع پیش‌ازتاریخی حوزه های فرهنگی سند تا بین النهرین ضرورت دارد. از طرفی شناخت دقیق نوع سنگ با واژگان علمی ثبت‌شده برای معرفی آنها گامی مهم در بررسی رابطه مصنوعات مرمری با حوزه های زمین ساختی و منشأیابی است اما معرفی مصنوعات مرمری در حوزه باستانشناسی مشخص‌کننده ساختار ماده تولیدی نبوده و با توجه به ویژگی های ظاهری بیان می شوند و در سنگ شناسی مصنوعات ایجاد سردرگمی می کنند که در این مقاله به آن نیز پرداخته می شود. پرسش این مقاله حول محور سنگ شناسی ظروف مرمری دشت جیرفت و رابطه احتمالی آن با حوزه زمین ساخت منطقه است. در همین راستا به‌منظور ساختارشناسی و بررسی فرآیند تهیه ماده خام تولید ظروف مرمری حوزه هلیل و دشت جیرفت در استان کرمان، پس از بررسی های میدانی و جمع آوری نمونه ها شامل هفت نمونه قطعات ظروف پیش‌ازتاریخی، به‌علاوه دو نمونه از معدن مرمریت گلوماران و سازند آهکی قم و دوازده نمونه سنگهای خام پراکنده در امتداد رودخانه های هلیل و شور اطراف تپه کنارصندل، روش های آزمایشگاهی پتروگرافی، XRPD و SEM- EDX مورداستفاده قرار گرفتند. پس از بررسی نتایج پتروگرافی و تشخیص تشابه و همسانی در نمونه قطعات ظروف مرمری، نمونه مطالعاتی حاصل از لایه های فرهنگی کنارصندل جنوبی برای مطالعه تکمیلی با آنالیز دستگاهی XRPD و نیز نمونه توقیفی-با توجه به ویژگی های متفاوت با دیگر نمونه های باستانی این تحقیق- به منظور بررسی با دستگاه آنالیز SEM- EDX انتخاب شدند. نتیجه این پژوهش، دسته بندی صحیحی برای گونه سنگ های مصطلح شده به مرمر در مطالعات باستان شناسی و معرفی ساختار آراگونیتی برای ظروف مرمری جنوب‌شرق ایران، حاصل از سازندهای رسوبی چشمه هاست. همچنین با توجه به تطبیق نتایج پژوهش با نقشه زمینشناسی دشت جیرفت و وجود سنگ های همجنس قابل‌تعمیم به نمونه های باستانی، بوم آورد بودن فرآیند تهیه ماده خام تولیدی برای مطالعات آینده پیشنهاد می‌گردد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Characterization of the Marble Stone Bowles of Jiroft Plain and Compare with Marble Stones Scattered in the Distributaries of Halil and Shour Rivers in Southeast Iran
نویسندگان [English]
- Mehdi razani 1
- Ramin Mohamadi sefidkhani 2
- Bahram Ajorlo 3
- ahmad jahangiri 4
1 Assistant Professor, Faculty of cultural materials Conservation, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, P. Iran.
2 M.A. Graduated Faculty of cultural materials Conservation, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor Faculty of cultural materials Conservation, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
4 Professor Faculty of Natural Science, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]
Archaeologically, Southeastern Iran has been hypothesized as one of the most important centers for the production and export of marble artifacts during the Bronze Age Near East. The characterization of the marbles from this region is necessary for identifying and rethinking the source of craft products and trade in the prehistoric societies of the cultural areas of Sindh and Mesopotamia, On the other hand, accurate knowledge of the type of stone with the recorded scientific words to introduce them is an important step in investigating the relationship between marble artifacts and geological tectonics and also the origin, in order to study morphology and preparation process of raw material and production of marble containers in Jiroft Plain, field and morphological studies using petrography, XRPD and SEM-EDX methods have been conducted to study samples of South Konar Sandal Hill and confiscated works. The question of this article is about the structure of raw materials for the production of marble artifacts in Jiroft Plain and its relation with the tectonic domain of the field. In this regard, seven ancient samples, two samples of Galoumaran Marble Mine and Qom Limestone Formation, and twelve samples of scattered rough rocks along the Halil River and Shur River near the mentioned ancient hills have been studied. After examining the results of petrography and the similarity of ancient samples, studied examples obtained from the cultural layers of South Konar Sandal Hill for further study using the XRPD analysis and the confiscated samples - regarding the different characteristics of the other ancient samples in this paper - were selected for further study using the SEM-EDX analysis. The result of this research is the classification of marble species being commonly referred to archaeological studies and the introduction of the aragonite structure of marble containers in the southeast of Iran - extracted from sedimentary formations of springs. Moreover, due to the agreement between the results of this research and the geological map of Jiroft Plain and the presence of homogeneous rocks that can be generalized to ancient samples, localization of the preparation process of raw material is suggested.
کلیدواژه‌ها [English]
- "Southeast-Iran"
- "Marble Artifacts"
- "Jiroft"
- "South-Konar-Sandal"
- "Characterization"
- " Provenance"
استنکلر، پیوتر، (1393)، مرهشی و فراسوی آن: دورنمای تاریخی تمدن جیرفت، در مجموعۀ مقالات دومین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1392)، به کوشش: یوسف مجید زاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 34- 9.
اسکالونه، انریکو، (1387)، تمدن جیرفت در شوش، در مجموعۀ مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1383)، به کوشش یوسف مجیدزاده، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 374-359.
آقانباتی، علی، (1383)، زمینشناسی ایران، تهران، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
اکبریفرد، مریم، (1386)، آسیبشناسی و حفاظت و مرمت تعدادی از ظروف مرمرین شهر سوخته زابل، پایاننامه کارشناسی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه زابل، به راهنمایی مسعود باتر (منتشرنشده).
امامی، محمدامین، سلیمانی، پروین، اکبریفرد، مریم، (1394)، مقایسه و بررسی ساختار ظروف سنگ مرمر منطقه جیرفت و شهر سوخته بر اساس مطالعات آزمایشگاهی XRD-XRF و پتروگرافی، مطالعات باستانشناسی پاییز و زمستان 1394، سال هفتم، ش 2، ص 1- 12.
بیک مداح، حسین، (1395)، باستانسنجی ادوار دوم و سوم شهر سوخته، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانسنجی، دانشکده مرمت و باستانسنجی دانشگاه هنر اسلامی تبریز (منتشرنشده).
پ. رایت. ریتا، (1393)، جیرفت در متن: فلات ایران، بلوچستان و سند، دومین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1392)، به کوشش: یوسف مجید زاده، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، 65- 80.
پور معافی، محمد، (1383)، پتروگرافی و پترولوژی دگرگونی، تهران، پیکان
چوبک، حمیده، (1383)، تسلسل فرهنگی جازموریان- شهر قدیم جیرفت در دوره اسلامی، رساله دکترای باستانشناسی دورۀ اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی. (منتشرنشده).
حصاری، مرتضی، پیران، صدیقه، (1384)، فرهنگ حاشیه هلیلرود و جیرفت کاتالوگ نمایشگاه گزیدهای از اشیاء استردادی1384، تهران: موزه ملی ایران.
درخشان، محمد، (1393)، حفاظت و مرمت سه نمونه ظرف سنگی مرمری (متعلق به محوطه باستانی شهر سوخته)، پایاننامه کارشناسی مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، گروه مرمت آثار تاریخی دانشگاه زابل. (منتشرنشده).
رفیعفر، جلالالدین، (1387)، صنایع سنگ تراشیده در کنارصندل جنوبی؛ جیرفت، (گزارش مقدماتی)، در مجموعه مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1383)، به کوشش یوسف مجیدزاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 113- 126.
رفیعفر، جلالالدین، (1393)، نقش و جایگاه ادوات سنگی در تمدن هلیلرود، دومین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1392)، به کوشش: یوسف مجید زاده، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، 90- 81.
رفیعفر، جلالالدین، میکلی، روبرتو، ویداله، ماسیمو، (1387)، جنبههایی از فناوری متهکاری در کنارصندل جنوبی، در مجموعه مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1383)، به کوشش یوسف مجیدزاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 127- 145.
سیدسجادی، سید منصور، (1382)، جواهرسازی در شهر سوخته، تهران، معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.
شیرازی، روحالله، (1385)، گزارشهای شهر سوخته 1(کاوش در گورستان، 1379- 1376)، پدیدآورنده سید منصور سیدسجادی، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
فاریابی، علی، میثمی، علی، (1372)، مطالعه چینهشناسی و فسیلشناسی سازند قم در مناطق ساردوئیه و سبزواران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت‌معلم تهران، دانشکده علوم زمین (منتشرنشده).
کازانوا، میشله، (1387)، اشیای منزلتی از سنگ ظریف و نرم در خاورمیانه باستان: تولید، کاربرد، توزیع، ارزش، در مجموعۀ مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزه هلیل: جیرفت (1383)، به کوشش: یوسف مجیدزاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 397-375.
مجیدزاده، یوسف، (1387)، پروژه باستانشناسی حوزۀ هلیل: کشفی افسانهای، در مجموع، مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزه هلیل: جیرفت (1383)، به کوشش یوسف مجیدزاده، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، ص 29- 52.
محمدی سفیدخانی، رامین، (1394-ب)، منشأیابی مصنوعات مرمری حوزۀ فرهنـگی هلیـلرود، پایـاننامه کارشناسـیارشد باستانسنجی، گروه مرمت و باستانسنجی دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر اسلامی تبریز (منتشرنشده).
محمدی سفیدخانی، رامین، رازانی، مهدی، (1394- الف). تحلیل آسیب‌شناختی آثار مرمری مکشوفه از حوزۀ تمدنی جیرفت (با تمرکز بر آسیب سولفاته شدن در شرایط مدفون). دوازدهـمین هـمایش دو سالانه حـفاظت و مـرمـت اشیاء تاریخی- فرهنگی و تزئینات وابسته به معماری، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور.
محمدی سفیدخانی، رامین، رازانی، مهدی، (1394- ب). حفظ و مرمت سه ظرف مرمری مکشوفه از حوزۀ فرهنگی جیرفت در حوزۀ تمدنی هلیلرود، دو فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی. سال سوم، ش 5، ص 81-98.
Refrence
Akbari-Fard, Maryam, 2007, Pathology and protection and restoration of a number of marble vessels of the burnt city of Zabol, bachelor's thesis, Faculty of Art and Architecture, Zabol University, under the guidance of Masood Butter (unpublished). [ In Persian].
BekMadah, Hossein, 2016, Archeology of the second and third periods of Shahr-e Sokhteh, Master Thesis in Archeology, Faculty of Restoration and Archeology, Tabriz University of Islamic Arts (unpublished). [ In Persian].
Bevan, A. 2007. Stone vessels and values in the Bronze Age Mediterranean. Cambridge University Press.
Boccuti, S. Squitieri, A. Angelini, G. Lazzari, A. Di Luzio, E. and Albano, M. 2015. Preliminary surface analyses by ESEM–EDS of calcite bowls from Shahr-i Sokhta (Sistan, Iran, ca. 3200–1800 BCE): Results and possible interpretations. Journal of Archaeological Science, 61, pp.244-259.
Casanova, Michele, 2008, Precious objects of fine and soft stone in the ancient Middle East: production, application, distribution, value, in the Proceedings of the First International Conference on Civilization of Halilrood: Jiroft (2004), by: Yousef Majidzadeh, Tehran : Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 397-375.[ In Persian].
Chubak, Hamideh, 2004, Jazmourian Cultural Sequence - The Old City of Jiroft in the Islamic Period, PhD Thesis in Archeology of the Islamic Period, Tarbiat Modares University, Faculty of Humanities. (Unpublished). [ In Persian].
Derakhshan, Mohammad, 2014, Preservation and restoration of three samples of marble stone vessels (belonging to the ancient site of the burnt city), bachelor's thesis on the restoration of historical and cultural monuments, Department of Restoration of Historical Monuments, Zabol University. (Unpublished). [ In Persian].
Emami, M. Razani, M. Soleimani, N.A. and Madjidzadeh, Y. 2017. New insights into the characterization and provenance of chlorite objects from the Jiroft civilization in Iran. Journal of Archaeological Science: Reports, 16, pp.194-204.
Emami, Mohammad Amin, Soleimani, Parvin, Akbari-Fard, Maryam, 2015, Comparison and study of the structure of marble vessels in Jiroft and Shahr-e-Sokhteh based on XRD-XRF and petrographic laboratory studies, autumn and winter 2015 archaeological studies, Seventh Year, pp. 2: 1-12. [ In Persian].
Faryabi, Ali, Meysamy, Ali, 1993, Stratigraphy and Fossil Study of Qom Formation in Sardoyeh and Sabzevaran Areas, M.Sc. Thesis, Tehran Teacher Training University, Faculty of Earth Sciences (unpublished).[ In Persian].
Goffer, Z. Winefordner, J.D. Goffer, Z. 2007. Archaeological chemistry, nd Edition (Vo2. 170). John Wiley & Sons.
Hakemi, A. 1997. Shahdad; Archaeological Excavations of a Bronze Age Center in Iran. (Translated and Edited by S.M.Sajjadi), Rome. pp. 700.
Hessari, Morteza, Piran, Sedigheh, 2005, The Culture of Halilrood and Jiroft Marginalized Catalog Exhibition of Selected Objects Returned 2005, Tehran: National Museum of Iran. [ In Persian].
https://www.mindat.org/min-307.html
Kader, R.R.A. and Mohamed, S.S. 2013. The restoration and conservation of Egyptian alabaster vessels from the early era in Atfiyah Museum Store– Helwan– Egypt. International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences. XL-5 W, 2, pp. 501-504.
Kohl, P.L. 1975. Carved chlorite vessels: a trade in finished commodities in the mid-third millennium. Expedition, 18(1), p.18.
Kohl, P.L. Harbottle, G. and Sayre, E.V. 1979. Physical and chemical analyses of soft stone vessels from Southwest Asia. Archaeometry, 21(2), pp. 131-159.
Madjidzadeh, Y. and Pittman, H. 2008. Excavations at Konar Sandal in the region of Jiroft in the Halil Basin: first preliminary report (2002–2008). Iran, 46(1), pp. 69-103.
Majidzadeh, Yousef, 2008, Archaeological Project of Halilrood: A Legendary Discovery. In the Proceedings of the First International Conference on Civilization of Halilrood: Jiroft (2004), by Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 29-52. [ In Persian].
Mohammadi Sefidkhani, Ramin, 2015, the origin of Marble Artifacts of Halilrood Cultural Center, Master Thesis in Archeology, Department of Restoration and Archeology, Faculty of Applied Arts, Tabriz Islamic Art University (unpublished). [ In Persian].
Mohammadi Sefidkhani, Ramin, Razani, Mehdi, 2015_a. Pathological analysis of marble artifacts discovered from the Jiroft civilization (focusing on the damage of sulfation in buried conditions). Twelfth Biennial Conference on the Protection and Restoration of Historical-Cultural Objects and Decorations Related to Architecture, Tehran: Cultural Heritage Research Institute. [ In Persian].
Mohammadi Sefidkhani, Ramin, Razing, Mehdi, 2015_b. Preservation and restoration of three marble vessels discovered from Jiroft cultural field in Halilrood civilization area, bi-monthly specialized journal of restoration and cultural heritage knowledge. Third Year, pp. 5: 81-98.[ In Persian].
- write. Rita, 2014, Jiroft in the text: Plateau of Iran, Baluchistan and Indus, the Second International Conference on Civilization of the Halilrood: Jiroft (2013), by: Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 65- 80. [ In Persian].
Poor Maafi, Mohammad,2004, Petrography and Petrology of Transformation, Tehran: Peykan. [ In Persian].
Rafiefar, Jalaluddin, 2008, Carved Stone Industries next to South Sandal; Jiroft, (Preliminary Report), in the Proceedings of the First International Conference on Civilization of Halil Basin: Jiroft (2004), by Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 113-126. [ In Persian].
Rafiefar, Jalaluddin, 2014, The role and place of stone tools in the civilization of Halilrood, the second international conference of civilization of Halilrood: Jiroft (2013), by: Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage Organization, Handicrafts and tourism of Kerman province: 90- 81. [ In Persian].
Rafiefar, Jalaluddin, Mikli, Roberto, Vidal, Massimo, 2008, Aspects of Drilling Technology Next to the South Sandal, Proceedings of the First International Conference on Halil Rood Jiroft. Basin Civilization, First Edition, Kerman, Kerman Province Cultural Heritage, Crafts and Tourism Organization Publication, 2008 Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 127-145. [In Persian].
Rapp, G., 2009. Archaeomineralogy (Natural Science in Archaeology).Springer- Verlag Berlin Heidelberg.
Scalone, Enrico, 2008, Jiroft Civilization in Susa, in the Proceedings of the First International Conference on Civilization of Halil Basin: Jiroft (2004), by Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province: 374- 359. Aghanbati, Ali, 2004, Geology of Iran, Tehran: Organization of Geology and Mineral Exploration. [ In Persian].
Seyed Sajjadi, Seyed Mansour, 2003, Jewelry in Sokhteh, Tehran: Research Deputy of Cultural Heritage Organization. [ In Persian].
Shirazi, Ruhollah, 2006, Shahr-e Sokhteh 1 reports (excavation in the cemetery, 2000-2007), Author: Seyed Mansour Seyed Sajjadi, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization.[ In Persian].
Stankler, Piotr, 2014, Marashi and Beyond: The Historical Perspective of Jiroft Civilization, in the Proceedings of the Second International Conference on Halil Civilization: Jiroft (2013), by Yousef Majidzadeh, Tehran: Cultural Heritage Organization, Handicrafts and tourism of Kerman province: 9-34. [ In Persian].
- Price, Monica. 2012. More about Alabaster and Travertine. Oxford University Museum of Natural History.
تارنمای پژوهشی مین دات، تاریخ دسترسی 23/ 10/ 97:Main Dot Research Website, Accessed 10/23/97:
)