تحولات فرهنگی شرق فارس در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد

منصوری, مجید

doi:10.22059/jarcs.2020.256262.142557

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مجید منصوری

دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی پیش از تاریخ، دانشگاه تهران

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.256262.142557

چکیده

در جغرافیای باستانشناسی ایران، شرق فارس، درههای فسا و داراب را در بر میگیرد. مطالعات باستانشناسی در این حوزه ابتدا با بررسیهای گذرا و کاوشهای شتابان استین در سال 1934 آغاز شد. چند دهه بعد، نخستین بررسی متمرکز در شرق فارس در سالهای 72-1971 م. بهدست میروشیجی انجام شد، اما مواد فرهنگی آن هیچگاه بصورت جزئی مطالعه نشد. به همین دلیل، فرهنگهای پیش از تاریخ شرق فارس، مبهم و ناشناخته بود. بنابراین، به منظور درک تحولات فرهنگی این حوزه، ابتدا مواد بررسی میروشیجی بازبینی و مطالعه شد و سپس برای شناخت فرهنگهای هزارههای چهارم و سوم پ. م این منطقه، تپه وکیلآباد در دشت فسا کاوش گردید. ترکیب نتایج بررسی میروشیجی و کاوش مذکور، چارچوب مناسبی از پیش از تاریخ این منطقه ارائه داد. حوزۀ شرق فارس، پس از دورۀ بَکون تا دورۀ کفتری، یک روند فرهنگی کمابیش محلی را تجربه میکند. سفالهای محلی این بازۀ زمانی شامل وکیلآباد، ضحاک، جوزجان، رودبال و گلیان است. تحلیل الگوهای استقراری این حوزه بیانگر کاهش شمار استقرارها در دروۀ وکیلآباد/ لپویی و با شدت بیشتر در نیمۀ دوم هزارۀ چهارم و نیمۀ اول هزارۀ سوم پ. م است. این کاهش استقرارها شاید نشان دهندۀ تحول شیوۀ معیشتِ بخش بزرگی از جامعه، از کشاورزی به دامپروری بر پایۀ کوچروی باشد. به نظر میرسد الگوهای استقراری پیش از تاریخ شرق فارس همانند حوضۀ رود کر بوده، اما در دورۀ بانش، حوضۀ رود کر در ارتباط با سرزمین پست شوشان به تحولات سیاسی و اجتماعی پیچیدهای دست یافت و شرق فارس به منطقهای حاشیهای با جمعیت یکجانشین محدود، تبدیل شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cultural Developments in the East of Fars During the Fourth and Third Millennium BC

نویسنده [English]

Majid Mansouri

University of Tehran

چکیده [English]

The first archaeological work in east of Fars, conducted by Sir A. Stein in 1934. However, an intensive survey, directed by De Miroschedji, was carried out in this region in 1971-72. Unfortunately, the materials of this survey were not studied in detail. So, the prehistoric cultures of the Fasa and Darab valleys remained unclear. To comprehend the prehistoric cultural developments of the east of Fars, the Miroscedji’s survey collections were studied first and completed with a stratigraphical excavation at Tappeh Vakilabad. The combination of the results of the survey and excavation provided an appropriate framework for the prehistoric cultures. These results affirmed that the prehistoric cultures of the east of Fars were entirely indigenous after the Bakun period to the beginning of the Kaftari era. The pottery styles of this era (Bakun-Kaftari), are introduced as Vakilabad, Zahak, Jouzjan, Roudbal, and Galyan. Furthermore, the settlement pattern analysis shows a reduction in the number of settlements in the Vakilabad period and more intensely in the second half of the fourth and first half of the third millennium BC. This pattern may indicate a shift in the subsistence economy of the large part of the society from agriculture to animal husbandry. The fourth and third millennium BC settlement patterns of the east of Fars are almost similar to KRB. However, in the second half of the fourth and first half of the third millennium BC, the KRB reached a complicated political and social developments, but the east of Fars became a peripheral region with the limited settled population.

کلیدواژه‌ها [English]

East of Fars
Fasa and Darab
Prehistoric of Fars
Fourth and Third millennium BC
Cultural developments

مراجع

اسدی، علی (1388)، بررسی باستانشناختی شهرستان فسا، ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس (منتشر نشده).

اسدی، علی، (1389)، گزارش باستانشناختی کاوش محوطۀ دومنه، فسا، ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس (منتشر نشده).

توللی، فریدون (1338)، شهرستان باستانی فسا و کاوشهایی که ادارۀ کل باستانشناسی در آن انجام داده است، نشریۀ باستانشناسی، شماره 1 و 2، صص: 62-48.

سرخوش، احمد (1396)، گزارش مقدماتی گمانهزنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطۀ پیش از تاریخی تُمب بحره در فارس جنوبی، گزارشهای چهاردهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران.

منصوری، مجید (1390)، الگوهای استقراری دشت فسا از دورۀ نوسنگی تا دورۀ عیلام، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، گروه باستانشناسی (منتشر نشده).

منصوری، مجید (1397)، بررسی تحولات فرهنگی شرق فارس در هزارههای چهارم و سوم پیش از میلاد، رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران، گروه باستانشناسی (منتشر نشده).

Alden, J., 1979. Regional Economic Organization in Banesh Period, Iran, unpublished Ph.D. Dissertation, Department of Anthropology, University of Michigan, An arbor.

Alden, J., 2013. The Kur River Basin in the Proto-Elamite era–surface survey, settlements pattern and the appearance of the full-time transhumant pastoral nomadism, in Petrie, Cameron (ed), Ancient Iran and its Neighbours, Local Developments and Long-range Interactions in the Fourth Millennium BC, The British Institute of Persian Studies, Archeological Monographs Series III: 207-232.

Alden, J., 2003. Excavations at Tal-e Kureh, in Sumner, W. M. (ed.), Early Urban Life in the Land of Anshan: Excavation at Tal-e Malyan in the highland of Iran, Malyan Excavation Reports III, University Museum Monograph 113, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, Pennsylvania, Appendix D: 181-188.

Carter, R.,2002. UNAR 2 and its ceramics: a unique Umm an-Nar period collective grave from Ra’s al-Khaimah, Bulletin of the Society for Arabian Studies 7: 5-14.

Carter, R., 2003. Restructuring Bronze Age Trade: Bahrain, Southeast Arabia and the Copper Question, in H. Crawford (ed.), The Archaeology of Bahrain: The British Contribution, BAR International Series 1189, Archaeopress, Oxford: 31-42.

Goff, C., 1963. Excavation at Tall-i-Nokhodi, Iran 1: 43-70.

Goff, C., 1964. “Excavation at Tall-i-Nokhodi”, Iran 2: 41-52.

Langsdorrf, A and McCown, D., 1942. Tall-i-Bakun A: Season of 1932, Oriental Institute Publications, LIX. University of Chicago Press, Chicago.

Miller, Naomi F. and Sumner, William M. 2004., The Banesh-Kaftari interface: the view from Operation H5, Malyan (Corrected version), Iran 42: 77-89.

Miroschedji, P., 1972. “Prospections archéologiques dans les vallées de Fasa et de Darab”, Proceedings of the 1st Annual Symposium of Archaeological Research in Iran, Teheran, Ministry of Culture and Arts.

Miroschedji, P., 1974., Tépé Jalyan, une nécropole du IIIe millénaire av. J.-c. au Fars oriental (Iran), Arts Asiatiques 30: 19-64.

Nickerson, J. Jr., 1983. Intra-site Variability During the Kaftari Period at Tal-e Malyan (Anshan), Iran, unpublished Ph.D. Dissertation, Ohio State University, Columbus, Ohio.

Petrie A., C.; Asgari Chaverdi, A. and Seyedin, M., 2005. From Anshan to Dilmun and Magan: The Spatial and Temporal Distribution of Kaftari and Kaftari-Related Ceramic Vessels, Iran 43: 49-83.

Petrie, C., Iran and its neighbours: the state of play, in Petrie, Cameron (ed), Ancient Iran and its Neighbours, Local Developments and Long-range Interactions in the Fourth Millennium BC, The British Institute of Persian Studies, Archeological Monographs Series III: 171-194.

Petrie, C. A.; Sardari, A.; Ballanyne, R.; Berberian, M.; Lancelooti, C., Mashkour, M.; McCall, B.; Potts, D.; Weeks, L., 2013. Mamasani in the fourth millennium BC, in Petrie, Cameron (ed), Ancient Iran and its Neighbours, Local Developments and Long-range Interactions in the Fourth Millennium BC, The British Institute of Persian Studies, Archeological Monographs Series III: 171-194.

Pézard, M. 1914., Mission a Bender-Bouchir: documents Archeologiques et Epigraphiques, Ministère de l’Instruction Publique et des Beaux-Arts, Paris.

Sardari, A. 2013., Northern Fars in the fourth millennium BC: cultural developments during the Lapui phase, in Petrie, Cameron (ed.), Ancient Iran and its Neighbours, Local Developments and Long-range Interactions in the Fourth Millennium BC, The British Institute of Persian Studies, Archeological Monographs Series III: 195-206.

Stein, A., 1936. An Archaeological Tour in Ancient Persis, Chapter 1 (From Shiraz to Jahrom), Iraq 3: 111-225.

Sumner. W., n.d. Settlement History of the Kur River Basin, Iran, An Archaeological Gazetteer, unpublished MS, June 2009.

Sumner. W., 1985. “The Proto-Elamaite city wall at Tal-e Malyan”, Iran 23: 153-61.

Sumner. W., 1986. Proto-Elamite Civilization in Fars, in Finkbeiner, U. and Röllig, W. (eds), Gamdat Nasr: Period of Regional Style? (eds), Beihefte zom Tübinger Atlas des Vorderern Orients 62, Ludwig Reichert, Wiesbaden: 199-211.

Sumner. W., 1988. Prelude to Proto-Elamite Anshan: The Lapui Phase”, Iranica Antiqua 23: 23-44.

Sumner. W., 1989. Anshan in the Kaftari Phase: patterns of settlement and land use, in Meyer, L. and Haerinck, E. (eds.), Archaeologia Iranica et Orientalis: Miscellanea in Honorem Louis Vanden Berghe, Peeters Presse, Gent: 135-61.

Sumner. W., 1990. “Full-Coverage Regional Archaeological Survey in the Near East: An Example from Iran”, in Fish, S. K. and Kowalski, S. A. (eds.), the Archaeology of regions: A case for Full-Coverage Survey, Smithsonian Series in Archaeological Inquiry, Smithsonian Institution Press, Washington D.C.: 87-115.

Sumner. W., 2003. Early Urban Life in the Land of Anshan: Excavations at Tal-e Malyan in the Highlands of Iran, Malyan Excavation Reports, Vol. III, University of Pennsylvania Museum, Philadelphia.

Sumner. W., 1972a. Cultural Development in the Kur River Basin, Iran. An Archaeological Analysis of Settlement Patterns, Ph.D. Dissertation, Department of Anthropology University of Pennsylvania.

Sumner. W., 1972b. Malyan, Iran 10: 176-77.

Vanden Berghe, L., 1954. “Archaeologische Navorsingen in de omstreken van Perspolis”, Jaarbercht Ex Orente Lux 13: 394 – 408.

Weeks, L; ALizadeh, K.; Niakan, L.; Alamdari, K.; Zeidi, M.; Khosrozadeh, A.,2006. “Excavation at Tol-e Nurabad”, in Potts, D. T. and Roustaei, K., The Mamasani Archaeological Project Stage One: Areport on the first two seasons of the ICAR–University of Sydney Joint Expedition to theMamasani District, Fars Province, Iran, Iranian Center for Archaeological Research, Tehran.

مطالعات باستان شناسی

تحولات فرهنگی شرق فارس در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد

مراجع

مراجع

دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 22
شهریور 1399
صفحه 225-245

تحولات فرهنگی شرق فارس در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد

مراجع

مراجع

دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 22شهریور 1399صفحه 225-245

دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 22
شهریور 1399
صفحه 225-245