نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مجید منتظر ظهوری ¹
• محمد ترکیهای اصفهانی ²
• حسام طاهری ³

¹ استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه تهران

² استادیار گروه فیزیک، دانشگاه کاشان

³ دانش آموخته کارشناسی ارشد فیزیک، دانشگاه کاشان

چکیده

تحلیل عنصری مواد تشکیل دهنده اشیاء باستانی اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد مواد اولیه و تکنیک ساخت آن‌ها به‌دست می­دهد. آنالیز با باریکه یونی یک روش غیرمخرب، سریع و بس‌عنصری می­باشد که برای شناخت هویت و ماهیت اشیاء باستانی همانند سفال در کنار سایر روش­های باستان­سنجی توصیه می­شود. فعالیت­های باستان­شناسی در مجموعه دستکند زیرزمینی تپه قلعه رباط آغاج در شهرستان خمین، منجر به شناسایی تعداد زیادی قطعات سفال زرین­فام گردید که شناخت پیرامون چیستی ماهیت و تجزیه عنصری آن‌ها و همچنین تشخیص منشأ تولید این سفال­ها از سوالات این پروژه پژوهشی است. در راستای پاسخگویی به این سوالات، در این تحقیق آنالیز پیکسی (PIXE) تعداد 25 نمونه‌ سفال زرین‌فام یافت شده در این مجموعه دستکند زیرزمینی انجام ‌گردید. از شتاب دهنده واندوگراف با باریکه پروتون  2MeV  برای بمباران نمونه ها استفاده شد. آشکارساز دقت بالایSi(Li) با قدرت تفکیک 170KeV برای جمع آوری پروتون های پس پراکنده شده در زاویه 135 درجه نسبت به باریکه فرودی به کار برده شد. نمونه­ها، باریکه پروتون و آشکارساز در محفظه برهم کنش با خلا 10^-5Torr قرار گرفتند. در ابتدا با مقایسه با کاشی­های زرین‌فام مناطق دیگر ماهیت عنصری نمونه­ها بررسی و سپس نتایج بدست آمده با مقادیر عنصری کاشی­های مناطق کاشان، ری و تخت‌سلیمان مقایسه شدند که بیشترین تطابق با نمونه­های تولیدی کاشان مشاهده گردید.

کلیدواژه‌ها

• دستکند زیرزمینی
• تپه قلعه خمین
• سفال زرین‌فام
• آنالیز پیکسی
• کاشان

عنوان مقاله [English]

Archaeological/Archaeometric study by Using PIXE-Analyses on the Provenance and Production of the Luster Wares from the Underground Complex of Tappeh Ghaleh, Khomein, Iran

نویسندگان [English]

• majid montazer zohouri ¹
• mohammad torkiha ²
• hesam taheri ³

¹ university of tehran

² kashan university

³ kashan

چکیده [English]

Archaeologically, analytical research of chemical elements on ancient objects gives important information on the raw materials and the production techniques. PIXE analysis is one of the non-destructive methods which is common for analytical researches on archaeological objects, especially on ceramics. Archaeological investigation at the ancient underground complex of Tappeh Ghaleh Aghaj in the Khomein county led to discovering some pieces of so-called luster ware. In the present study, a collection of luster potteries were selected to be analyzed to identify the nature, components and especially their provenance. To achieve our aims, a total number of twenty-five pieces of luster ware recovered from the site were analyzed by using PIXE method. Van De Graaf accelerator with 2MeV proton beam used to sample bombardment and High precision Si(Li) detector with 170KeV energy resolution chose to collected proton back scattered in 135 degree form incident beam. The sample, proton beam and detector were placed in 10-5Torr vacuum chamber. The analysis results were compared with the studied samples from other regions such as Kashan, Rey in central Iran and Takht-e Soleyman in North-West of Iran. The study showed that our samples present most similarity with the Kashan wares so it is evident that they were produced locally.

کلیدواژه‌ها [English]

• Tappeh Ghaleh
• underground complex
• luster ware
• PIXE analysis