نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران
2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
صنایع سنگی به دلیل سیر تطوری که در تکنیک تولید در طول پیش‌ازتاریخ طی کرده‌اند، ویژگی‌هایی قابل‌تشخیص و مناسب برای تاریخ‌گذاری دارند. یکی از این ویژگی‌ها تشخیص فن‌آوری تولید به‌ویژه در تیغه‌ها و ریزتیغه‌هاست که با انواع تکنیک‌ها شامل ضربه مستقیم با چکش سخت و ارگانیک، ضربه غیرمستقیم و تکنیک فشاری تولید می‌شوند و هر یک از این تکنیک‌ها علائم متمایزی را ایجاد می‌کنند. پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعه تکنیک‌های تولید تیغه‌ها و ریزتیغه‌ها در مجموعه دست‌ساخته‌های سنگی غار کمیشان مازندران است که چندین دوره از میان‌سنگی تا عصر آهن را دربرمی‌گیرد. بر اساس این پژوهش در مجموعه مربوط به دوران میان‌سنگی در کمیشان، تکنیک ضربه غیرمستقیم همراه با تکنیک ضربه مستقیم با چکش ارگانیک در برداشت تیغه‌ها و ریزتیغه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از آن در دوران نوسنگی تکنیک جدیدی در منطقه مورد استفاده قرار گرفت که در مراحل اولیه به‌صورت برداشت فشاری ریزتیغه‌ها از سنگ مادرهای مخروطی و قایقی بوده و در دوره‌های بعد، احتمالاً در مس‌سنگی و عصر مفرغ تغییر دیگری در تکنیک‌های برداشت حاصل شد که استفاده از نوک فلزی در ابزار فشار و در پانچ برای ضربه غیرمستقیم بود که قبل از کشف فلز استفاده از آن ممکن نبود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Assessing Relative Chronology via Identification of Knapping Techniques: The Case Study of Blade and Bladelet Production in Komishan Cave, Mazandaran, Iran
نویسندگان [English]
- Mozhgan Jayez 1
- Hamed Vahdati Nasab 2
1 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Tehran
2 Associate Professor, Department of Archaeology, University of Tarbiat Modares
چکیده [English]
Regarding the evolution of the production technique over a long period of prehistory, chipped stone assemblages provide many features that are recognizable and suitable for relative chronology, among which production techniques including hard/soft direct percussion, indirect percussion and pressure, especially in blade and bladelet production, are more reliable. This paper presents a research on blade and bladelet production techniques identified in the chipped stone assemblage of Komishan Cave in Mazandaran, a multi-period site presenting cultural material from Mesolithic, Neolithic and later periods including Chalcolithic, Bronze and Iron Ages. The lithic industry indicates the application of soft direct percussion and punch technique in blade and bladelet production in Mesolithic period, while in the Neolithic, pressure technique is presented in conical, bullet shaped and boat shaped cores and their products. Another evolution in the production technique of blades and bladelets occurred in later periods, detected through observation of traces of applying metal tips in punches and pressure tools, which obviously was impossible during Neolithic.
کلیدواژه‌ها [English]
- Chipped stones
- Lithic industry
- Caspian Mesolithic
- Relative chronology
- Komishan
ابوالفتحی، مهکامه؛ حامد وحدتی‌نسب؛ حسن فاضلی نشلی؛ اصغر عسگری خانقاه؛ ژیل بریون و بنوا شوریه، (1394)، «فن‌آوری و گونه‌شناسی مجموعه دست‌افزارهای سنگی محوطه روباز پارینه‌سنگی جدید گرم‌رود 2، بلیران، آمل، مازندران»، فصلنامه کواترنری ایران 1: 15-27.
جایز، مژگان، (1390)، گزارش توصیفی مصنوعات سنگی غار علی تپه (بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران)، موزه ملی ایران، بخش پارینه‌سنگی (گزارش منتشرنشده).
زارع خلیلی، مرضیه، (1389)، مقایسه تطبیقی سفال‌های غار کمیشان با محوطه‌های مجاور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی (منتشرنشده).
صراف، محمدرحیم، (1367)، گزارش بازدید غار کمیشان، مرکز اسناد میراث فرهنگی کشور (منتشرنشده).
ماهفروزی، علی، (1382)، «گزارش مقدماتی بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناختی در شرق مازندران (با پیوست‌هایی از سونیا شیدرنگ، سامان حیدری، الهام قصیدیان، رحمت نادری و مرجان مشکور)»، گزارش‌های باستان‌شناسی 2: 303-263.
وحدتی‌نسب، حامد، (1388)، گزارش فصل اول کاوش در غار کمیشان، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشرنشده).
وحدتی‌نسب، حامد و مژگان جایز، (1390)، «فن‌آوری و گونه‌شناسی مجموعه دست‌افزارهای سنگی غار کمیشان مازندران (ملاحظاتی بر صنعت تریالیتی)»، باستان‌شناسی و تاریخ 50، صص. 56-78.
Alix, P.; J. Pelegrin and H. Deloge, 1995. Un débitage original de lamelles par pression au Magdalenien du Rocher-de-la-Caille (Loire, France). Paléo 7: 187-199.
Ambert, P., J. Vaquer, (Eds.), 2005. La première métallurgie en France et dans les pays limitrophes: actes du colloque international de Carcassonne, 28-30 September 2002. Mémoire XXXVII de la Société Préhistorique Francaise, Paris.
Anderson-Gerfaud, P.C.; M. L. Inizan, M. Lechevallier, J. Pelegrin, M. Pernot, 1989. Des lames de silex dans un atelier de potier harappéen: interaction de domains techniques. Comptes rendus de l’Académie des Sciences de Paris 308 (2): 443-449.
Andrefsky, W., 1998. Lithics, Macroscopic Approaches to Analysis. Cambridge Manuals in Archaeology. Cambridge, Cambridge University Press.
Bar-Yosef, O., 1996. Late Pleistocene Lithic Traditions in the Near East and their Expressions in Early Neolithic Assemblages. In: Kozłowski, S.K. and Gebel, H.G. (eds.), Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent and Their Contemporaries in Adjacent Regions, ex Oriente, Berlin, 207-216.
Binder, D., 1984. Systèmes de débitage laminaire par pression: exemples chasséens provençaux. In: Tixier, J. (ed.), Préhistoire de la Pierre Taillée II, économie du débitage laminaire (Table ronde de technologie lithique 3; Meudon-Bellevue octobre 1982), CREP, Paris, 71-94.
------------, 2007. PPN Pressure Technology: Views from Anatolia. In: Astruc, L., Binder, L. and Briois, F. (eds.), Systèmes techniques et communautés du Néolithique précéramique. Technical systems and Near-Eastern PPN communities. (5 ème colloque international sur les industries lithiques du Néolithique précéramique), Editions APDCA, Antibes, 235-243.
Binder, D., and N. Balkan-Ali, 2001. Obsidian Exploitation and Blade Technology at Kömürcü-Kaletepe, Central Anatolia. In: Caneva, I., Lemorini, C., Zampetti, D. and Biagi, P. (eds.), Beyond Tools. Reconsidering Definitions, Counting and Interpretation of Lithic Assemblages. Workshop on PPN Chipped Lithic Industries, Venice, November 1998, ex Oriente, Berlin, 1-16.
Bordes, F., 1961. Typologie du Paléolithique Ancien et Moyen. Paris, Centre National de la Recherche Sientifique.
------------, 1967. Considérations sur la typologie et les techniques dans le Paléolithique. Quartär 18: 25-55.
------------, 1969. Reflexions on typology and techniques in the Palaeolithic. Arctic Anthropology 6 (1): 1-29.
Bordes, F. and Don E. Crabtree, 1969. The Corbiac Blade Technique and Other Experiments. Tebiwa 12 (2): 1-21.
Bordes, J.-G. and S. Shidrang, 2009. The Baradostian Sequence of Yafteh Cave, A Typo-Technological Lithic Analysis Based on the Hole and Flannery Collection. In: Otte, M., Shidrang, S. and D. Flas (eds.), L’Aurignacien de la grotte Yafteh et son contexte (fouilles 2005-2008) /The Aurignacian of Yafteh cave and its context (2005-2008 excavations), ERAUL 132, Liège, 27-39.
Briois, F.; F. Negrino; J. Pelegrin and E. Starnini, 2005. Flint Exploitation and Blade Production during the Harappan Period (Bronze Age): Testing the Evidence from the Rohri Hills Flint Mines (Sindh, Pakistan) throughout An Experimental Approach. In: Körlin, G. and Weisgerber, G. (eds.), Stone Age-Mining Age. Proceedings of the VIII International Flint Symposium, Der Anschnitt, Bochum, 307-313.
Brunet, F., 2002. Asie centrale: pour une redéfinition des complexes culturels de la fin du Pléistocène et du début de l’Holocène. Paléorient 28 (2): 9-24.
------------, 2012. The Technique of Pressure Knapping in Central Asia: Innovation or Diffusion? In: Desrosiers, P. M. (ed.), The Emergence of Pressure Blade Knapping: From Origin to Modern Experimentation, Springer, New York, 307-328.
Chen, C., 2007. Techno-typological Comparison of Microblade Cores from East Asia and North America. In: Kuzmin, Y. V., Keates, S. G. and Shen, C. (eds.), Origin and Spread of Microblade Technology in Northern Asia and North America, Archaeology press, Simon Fraser University, Burnaby B.C, 7-38.
Chun, C. and W. Xiang-Qian, 1989. Upper Paleolithic Microblade Industries in North China and Their Relationships with Northeast Asia and North America. Arctic Anthropology 26 (2): 127-156.
Coon C. S., 1951. Cave Explorations in Iran, 1949. The University Museum, University of Pennsylvania, Philadelphia.
-------------, 1952. Excavations in Hotu, Iran, 1951: A Preliminary Report. Proceedings of the American Philosophical Society 96: 231-249.
Cotterell, B. and J. Kamminga, 1987. The Formation of Flakes. American Antiquity 52 (4): 675-708.
Crabtree, Don E., 1966. A Stoneworker’s Approach to Analyzing and Replicating the Lindenmeier Folsom. Tebiwa 10 (1): 8-24.
----------------------, 1967. Tools Used for Making Flaked Stone Artefacts Notes on Experiments in Flint-knapping 4. Tebiwa 10 (1): 60-73.
----------------------, 1968. Mesoamerican Polyhedral Cores and Prismatic Blades. American Antiquity 33: 446-478.
----------------------, 1972a. An Introduction to Flintworking. Occasional Papers no. 28., Idaho State University Museum, Pocatello.
----------------------, 1972b. The Cone Fracture Principle and the Manufacture of Lithic Materials. Tebiwa 15 (2): 29-42.
David, É. and M. Sørensen, 2016. First Insights Into the Identification of Bone and Antler Tools Used in the Indirect Percussion and Pressure Techniques during the Early Postglacial. Quaternary International 423: 123-142.
Debénath, a. and H. L. Dibble, 1994. Handbook of Paleolithic Typology, Volume 1. Lower and Middle Paleolithic of Europe. University of Pennsylvania Museum, Philadelphia.
Desrosiers, P. M. (ed.), 2012. The Emergence of Pressure Blade Making From Origin to Modern Experimentation. New York, Springer.
Dupree L. B., 1952. The Pleistocene Artifacts of Hotu Cave, Iran. Proceedings of the American Philosophical Society 96 (3): 250-257.
Ghasidian, E., 2014. The Early Upper Paleolithic Occupation at Ghar-e Boof Cave, A Reconstruction of Cultural Tradition in the Southern Zagros Mountains of Iran. Tübingen , Kerns Verlag.
Inizan, M.-L., 1991. Le débitage par pression: des choix culturels. In 25 ans d’études technologiques en Préhistoire. Bilan et perspectives. Actes des XIe Rencontres Internationales d’Archéologie et d’Histoire d’Antibes 18–20 Octobre 1990, Editions APDCA,Juan-les-Pins, 367-377.
Inizan, M.-L., and M. Lechevallier, 1985. La Taille du silex par pression à Mehrgarh, Pakistan,la tombe d'un tailleur. Paléorient 11 (1): 111-118.
Inizan, M.-L., Lechevallier, M., 1990. A Techno-economic Approach to Lithics: Some Examples of Blade Pressure Debitage in the Indo-Pakistani Subcontinent. In: Taddei, M. (ed.), South Asian Archaeology, ISMEO, Rome, 43-59.
Inizan, M.-L., and J. Pelegrin, 2002. Débitage par pression et expérimentation: une question de méthodologie. Paléorient 28 (2): 105–108.
Inizan, M.-L., M. Lechevallier, P. Plumet, 1992. A Technological Marker of the Penetration into North America: Pressure Debitage in the Indo-Pakistani Subcontinent. In: Wheeler, G.S. and Freestone, I.C. (eds.), Materials Issues in Art and Archaeology III, Materials Research Society Symposium Proceedings 267, Pittsburgh, 661-681.
Inizan, M.; M. Lechevallier and J. Pelegrin, 1994. The Use of Metal in the Lithics of Sheri Khan Tarakai, Pakistan. In: Parpola, A. and Koskikallio, P. (eds.), South Asian Archaeology, Annales Academiae Scientarum Fennicae, Series B, Vol. 271. Suomalainen Tiedeakatemia, Helsinki, 245-256.
Inizan, M.-L.; M. Reduron; H. Roche and J. Tixier, 1995. Technologie de la pierre Taillée. Meudon, GREP.
Jayez, M. and H. Vahdati Nasab, 2016. A Separation: Caspian Mesolithic VS Trialetian Lithic Industry: A Research on the Excavated Site of Komishan, Southeast of the Caspian Sea, Iran. Paléorient 42 (1): 81-100.
Johnson, L. L., 1978. A History of Flint-Knapping Experimentation, 1838-1976. Current Anthropology 19 (2): 337-372.
Khan, F., Knox, J.R., Thomas, K.D., 1990. Sheri Khan Tarakai: A Neolithic Village in Bannu District, NWFP. In: Taddei, M. (Ed.), South Asian Archaeology 1990, IsMEO, Rome, 111-127.
Kozlowski, S. K., 1999. The Eastern Wing of the Fertile Crescent: Late Prehistory of Greater Mesopotamian Lithic Industries. Oxford, Archaeopress.
Lamdin-Whymark, H., 2009. Sir John Evans: Experimental Flint Knapping and the Origins of Lithic Research. In: Hosfield, R., Wenban-Smith, F. and Pope, M. (eds.), Great Prehistorians: 150 Years of Palaeolithic Research, 1859–2009 (Special Volume 30 of Lithics: The Journal of the Lithic Studies Society), Lithic Studies Society, London, 45-52.
Mashkour, M.; J. Chahoud; A. Mahfrouzi, 2010. Faunal Remains from the Epi-Paleolithic site of Komishan Cave and its Dating, Preliminary Results. Iranian Archaeology 1: 32-37.
McBurney, C. B. M., 1968. The Cave of Ali Tappeh and the Epipalaeolithic in N.E. Iran. Proceedings of the Prehistoric Society 34: 385-413.
Méry, S., P. Anderson, M.-L. Inizan, M. Lechevallier, and J. Pelegrin, 2007. A Pottery Workshop with Flint Tools on Blades Knapped with Copper at Nausharo (Indus civilisation, ca. 2500 BC). Journal of Archaeological Science 34: 1098–1116.
Morgado-Rodriquez, A., Pelegrin, J., Martinez-Fernandez, G., Afonso Marrero, J. 2008. La production de grandes lames dans la péninsule ibérique (c. IV-III mil.cal. av. JC.). In: Dias-Meirinho, M.-H., Léa, V., Gernigon, K., Fouéré, P., Briois, F., Bailly, M. (Eds.), Les industries lithiques des IVe et IIIe mille´naires en Europe. Actes du Colloque de Toulouse, avril 2005, BAR International Series, London, 309-330.
Morris, J. C. and A. Ashton, 2001. The Lithic Assemblage from the Neolithic Site of Sheri Khan Tarakai, NWFP, Pakistan: the Technological Interpretation and the Resultant Socio-Economic Implications. Paléorient 27 (1): 127-139.
Newcomer, M. H., 1975. “Punch Technique” and Upper Paleolithic Blades. In: Swanson, E. (ed.), Lithic Technology: Making and Using Stone Tools, Mouton, La Haye, 97-102.
Olausson, D., 2010. The Use and Abuse of Experimental Flintknapping in Archaeology. In: Nami, H. (Ed.), Experiments and Interpretation of Traditional Technologies: Essays in Honor of Errett Callahan, Ediciones de Arqueologia Contemporanea, Buenos Aires, 37-56.
Pelcin, A. W., 1997. The Effect of Indentortype on Flake Attributes Evidence from a Controlled Experiment. Journal of Archaeological Science 24: 613-621.
Pelegrin, J. 1984. Débitage par pression sur silex: nouvelles expérimentations. In: Inizan, M.-L. and Roche, H. and Tixier, J. (eds.), Préhistoire de la Pierre Taillée II, économie du débitage laminaire (Table ronde de technologie lithique 3; Meudon-Bellevue oct. 1982), CREP, Paris, 117-127.
-------------, 1988. Débitage expérimental par pression: “Du plus petit au plus grand”. In: Tixier, J. (Ed.), Technologie préhistorique, Notes et Monographies Techniques du CRA No.25. CNRS, Paris, 37-53.
-------------, 1991. Sur une recherche technique expérimentale des techniques de débitage laminaire. In: Archéologie d'aujourd'hui, archéologie expérimentale, t. 2: La terre, l'os et la pierre, la maison et les champs, Actes du colloque international "Expérimentation en archéologie: bilan et perspective", editions Errance, Paris, 118-128.
-------------, 1994 Lithic technology in Harappan times. In: Parpola, A. and Koskikallio, P. (eds.), South Asian Archaeology, Annales Academiae Scientarum Fennicae, Series B, Vol. 271. Suomalainen Tiedeakatemia, Helsinki, 585-598.
-------------, 2000. Les techniques de débitage laminaire au Tardiglaciaire: critères de diagnose et quelques réflexions. In: Valentin, B., Bodu, P. and Christensen, M. (eds.), L’Europe centrale et septentrionale au Tardiglaciaire. Confrontation des modèles régionaux de peuplement, APRAIF (Mémoires du Musée de Préhistoire d’Ile-de- France, 7), Nemours, 73-86.
------------, 2006. Long Blade Technology in the Old World: An Experimental Approach and Some Archaeological Results. In: Apel, J. and Knutsson, K. (eds.), Skilled Production and Social Reproduction - Aspects on Traditional Stone-Tool Technologies, Societas Archaeologica Upsaliensis, Uppsala, 37-68.
------------, 2012. New Experimental Observations for the Characterization of Pressure Blade Production Techniques. In: Desrosiers, P. M. (ed.), The Emergence of Pressure Blade Knapping: From Origin to Modern Experimentation, Springer, New York, 465-500.
Pelegrin, J. and M.-L. Inizan, 2013. Soft Hammerstone Percussion Use in Bidirectional Blade-tool Production at Acila 36 and in Bifacial Knapping of Shagra (Qatar). Arabian Archaeology and Epigraphy 24: 79-86.
Perlès, C., 1984. Débitage laminaire de l’obsidienne dans le Néolithique de Franchthi (Grèce): techniques et place dans l’économie de l’industrie lithique. In: Inizan, M.-L. and Roche, H. and Tixier, J. (eds.), Préhistoire de la Pierre Taillée II, économie du débitage laminaire (Table ronde de technologie lithique 3; Meudon-Bellevue oct. 1982), CREP, Paris, 129-137.
-----------, 2004. Les industries lithiques taillées de Franchthi (Argolide, Grèce), Du Néolithique Ancien au Néolithique Final, Indiana University Press, Bloomington.
Quintero, L. A. and P. J. Wilke, 1995. Evolution and Economic Significance of Naviform Core-and-blade Technology in the Southern Levant. Paléorient 21 (1): 17-33.
Rozen, S. A., 1997. Lithics after the Stone Age, A Handbook of Stone Tools from the Levant. Walnut Creek, CA, AltaMira Press.
Seong, C., 1998. Microblade Technology in Korea and Adjacent Northeast Asia. Asian Perspectives 37 (2): 245-278.
Shidrang, S., 2009. A Typo-technological Study of an Upper Paleolithic Collection from Sefid-ab, Central Iran. In: Otte, M., Shidrang, S. and Flas, D. (eds.), L’Aurignacien de la grotte Yafteh et son contexte (fouilles 2005-2008) /The Aurignacian of Yafteh cave and its context (2005-2008 excavations), ERAUL 132, Liège, 47-65.
Tixier, J., 1976. L’industrie lithique capsienne de l’Aïn Dokkara, région de Tebessa, Algérie. Libyca 24: 21-54.
------------., 1984. Le débitage par pression. In: Inizan, M.-L. and Roche, H. and Tixier, J. (eds.), Préhistoire de la Pierre Taillée II, économie du débitage laminaire (Table ronde de technologie lithique 3; Meudon-Bellevue oct. 1982), CREP, Paris, 57-70.
Vahdati Nasab, H. and G. A. Clark, 2014. The Upper Paleolithic of the Iranian Central Desert: The Delazian Site: A Case Study. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 46: 1-20.
Vahdati Nasab, H.; M. Jayez; A. Hojabri Nobari; F. Khademi Nadooshan; H. Ilkhani and A. Mahfroozi, 2011. Komishan Cave, Mazandaran: an Epipalaeolithic and Later Site on the Southern Caspian Sea. Antiquity (Project Gallery [online]), vol. 85, no. 323. Available from: http://antiquity.ac.uk/projgall/nasab328/ [Accessed 11 April 2012].
Whittaker, J. C., 1994. Flintknapping, Making and Understanding Stone Tools. Austin University of Texas Press.
Wilke, P. J., 1996. Bullet-Shaped Microblade Cores of the Near Eastern Neolithic: Experimental Replicative Studies. In: Kozłowski, S.K. and Gebel, H.G. (eds.), Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent and Their Contemporaries in Adjacent Regions, ex oriente, Berlin, 289-310.
Zilhão, J.; S. J. M. Davis; C. Duarte; A. M. M. Soares; P. Steier and E. Wild, 2010. Pego do Diabo (Loures, Portugal): Dating the Emergence of Anatomical Modernity in Westernmost Eurasia. PLoS ONE 5 (1): e8880.
)