نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه بیرجند

3 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه بیرجند

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه تهران

5 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه نیشابور

چکیده

تحلیل و تفسیر یافته‌های باستان‌شناسی و متون تاریخی دوره ساسانی، در برخی موارد به‌رغم وجود مدارک گسترده نتایج رضایت بخشی به دنبال نداشته است. نقوش گچ‌بری‌های آتشکده بندیان درگز ازجمله یافته‌هایی هستند که به‌رغم گذشت سال‌ها از پایان کاوش‌های باستان‌شناسی و ارائه گزارش‌های آن هنوز ابهاماتی در مورد آن باقی است. این نقوش گچ‌بری، پیرامون تالار ورودی به تصویر کشیده شده ­اند و شامل صحنه‌هایی چون شکار، نبرد سواران، پیروزی (غلبه بر دشمن)، مراسم آیینی، معرفی شخصیت‌ها، تاج بخشی و درنهایت مهمانی‌ها می­ شود. درواقع این صحنه‌ها ماجرای حمله هپتالی‌ها به ایران در زمان بهرام پنجم و شکست آن‌ها از ایران را بازگو می‌کند. در این میان، برخی از صحنه‌ها و شخصیت‌های این تالار به‌طور شایسته و موشکافانه مورد تحلیل و تفسیر قرار نگرفته‌اند و در مواردی حتی انتسابات متفاوتی در این تفاسیر دیده می‌شود. لذا این نوشتار با ارائه دلایل متقن و مستند و  با استفاده از متون تاریخی و شمایل‌شناسی، در نقوش گچ‌بری، به ارزیابی و بازشناسی دوباره برخی صحنه‌ها و اشخاص تصویر شده پرداخته است و به‌این‌ترتیب تصویری روشن‌تر از یک روایت تاریخی را به دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study on the Battle of Bahram–e Goor in Keshmahin on the Basis of Motifs from Bandian–e Dargaz

نویسندگان [English]

  • ali sadrayi 1
  • Mostansar Gholinejad 2
  • Hossein Koohestani 3
  • Mahmoud Toghraie 4
  • Mahia Azar 5

1 MA in Archaeology, University of Tarbiat Modares

2 MA in Archaeology, University of Birjand

3 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Birjand

4 MA in Archaeology, University of Tehran

5 MA in Archaeology, University of Neyshabour

چکیده [English]

The analyses and interpretations of archaeological findings and historical texts of the Sassanid period have not yielded satisfactory results in some cases despite extensive evidence. The plastered motifs of Bandian Fire Temple in Dargaz are still unknown despite many years of archaeological excavations and reports. Designed around the entrance hall, these motifs include images of hunting, battles of riders, victory (defeating the enemy), religious ceremonies, meetings of kings, coronation, and banquets. They actually reconstruct the story of the Hephthalites' invasion of Iran during the reign of Bahram V and their defeat by Iranians. However, some of the scenes and characters in this hall have not been analyzed and interpreted properly. By presenting well-documented evidence using historical and iconographical texts in the plastered motifs, this study evaluates and recognizes some of the scenes and images in order to provide a clearer picture of a historical narrative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bandian Fire Temple
  • Dargaz
  • Hephthalites
  • Bahram V
ابن اثیر، عزالدین، (1384)، تاریخ کامل،ترجمه سید حین روحانی، چاپ سوم، تهران: نشر اساطیر، جلد دوم.
ابن خردادبه، عبید الله ابن عبد الله، (1889)، المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، چاپ اول، بیروت: ناشر، دار صادر افست لیدن، جلد(1).
آلتهایم، فرانس، (1393)، ساسانیان و هون ها، ترجمه هوشنگ صادقی، چاپ اول، تهران: انتشارات تاجیک.
برن، لوسیلا، گاردنر، جین ف، پیچ، ر.ی، جورج، هارت، جین گرین، میراندا،1387، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
بلعمی، ابوعلی محمد،(1377) ، تاریخ بلعمی،2جلدی، به تصحیح محمدتقی بهار و به کوشش محمدپروین گنابادی، تهران. چاپ دوم.
بی نام، منتشر نشده، آرشیو طرح های نقوش گچبری بندیان. پایگاه بندیان.
بشاش کنزق، رسول، (1376)، «قرائت کتیبه های بندیان درگز"دستگرد یزدشاپوران"»، گزارش های باستان شناسی (1)، تهران: پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، صص38-33).
بویس، مری، (1386)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، تهران: نشر توس، جلد دوم.
پاتس، دنیل تی، (1388)، باستان شناسی ایلام، ترجمه زهرا باستی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
پوپ، آرتور اپهام، ( 1387)، گچبری های ساسانی، سیر در هنر ایران، زیر نظر آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن، ترجمه دریا بندری و دیگران، تهران: انشارات علمی فرهنگی، جلد دوم.
پورداوود، ابراهیم، (1377)، یشتها، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر، جلد دوم.
ثعالبی، ابوالملک بن محمد، (1368)، غرر الاخبار الملوک افرس و سیرهم، تهران: نقره.
جعفری، محمدجواد، (1394)، « بنای تاریخی تپه قلعه خان (گزارش توصیفی و دیدگاه های مقدماتی)»، مروری بر باستان شناسی خراسان: مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان جوان ایران/ به کوشش شهرام زارع، صص 92-80.
دریایی، تورج، ( 1383)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس.
ده پهلوان، مصطفی، قنواتی هندیجانی، (1394)، « تاملی در برخی نقشمایه های نمادین حیوانی بر مهرها و گل مهرهای ساسانی؛ نمونه های مورد پژوهش: مهرها و گل مهرهای ساسانی موزه مقدم»، مجله مطالعات باستان شناسی، دوره7 شماره 2، صص 47-67.
رهبر، مهدی، (1376)، « کاوش های باستان شناسی بندیان درگز»، گزارش های باستان شناسی (1)، تهران:  پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، صص9-32.
سجادی راد، سیده صدیقه، سجادی راد، سید کریم، (1392)، « بررسی اهمیت اسبدر اساطیر ایران و سایر ملل و بازتاب آن در شاهنامه فردوسی»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال نهم، ماره شانزدهم، صص 128-99.
شنکر، مایکل، (1392)، « معماری مذهبی ایران در دوره هلنیستی، ترجمه شیرین نوروزی و بیژن باجوروند»، پژوهشهای باستان شناسی مدرس، سال پنجم، شماره نهم، صص 98-118.
طبری، محمد بن جریر،( 1362)، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل الملوک، ترجمه ابولقاسم پاینده، جلد دوم، تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم، ( 1384)، شاهنامه، 8جلدی، به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امید سالار،دفتر سوم ، نیویورک : بنیاد میراث ایران.
فرنبغ دادگی،(1385)، بندهش،گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
کایم، باربارا، (1394)، «آتشکده­ های زرتشتی»، فصلنامه پاژ، دوره جدید سال چهارم، شماره دوم، شماره پیاپی18، ترجمه میثم جلالی، صص61-74.
کریستین سن، آرتور امانوئل، (1379)، ایران در زمان ساسانیان، غلامرضا رشید یاسمی، تهران: نشر دنیای کتاب.
گایبوف، واصف، کوشلنکف، گنادیج، (1394)، «آتشکده های جنوب ترکمنستان»، فصلنامه پاژ، سال چهارم، شماره دوم، شماره پیاپی91-20، ترجمه میثم جلالی، صص103-116.
گزنفون، (1389)، زندگی کوروش، ترجمه الولقاسم تهامی، تهران: نشر نگاه.
گیرشمن، رومن،(1379)، بیشاپور،ج. اول، ترجمه اصغر کریمی، تهران. انتشارات میراث فرهنگی.
لباف خانیکی، رجبعلی، (1394)،« کهندژ نیشابور در دوره ساسانیان»، مروری بر باستان شناسی خراسان: مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان جوان ایران/ به کوشش شهرام زارع، صص 99-109.
لباف خانیکی، میثم،( 1394)، «خراسان در عصر ساسانی (651-224م)» ، گذری بر باستان شناسی خراسان: گزیده ای از یافته های باستان شناختی و نفایس تاریخی- فرهنگی خراسان/ به کوشش میثم لباف خانیکی، صص 61-67.
ماری کخ، هاید، (1386)، از زبان داریوش، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر کارنگ، چاپ سوم.
ماحوزی، مهدی، (1377)، « اسب در ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی»، مجله دانشکدهه علوم ادبیات و علوم انسانی، دوره 147 و 146 شماره 146، صص 209- 235.
منصوری، امیر، کرمیان، غلامرضا، (1391)، « هنر گچبری دوره ساسانی در محوطه باستانی برزوقاله، کوهدشت لرستان»، فصلنامه علمی پژوهشی هنرهای تجسمی نقشمایه، سال پنجم، شماره دهم، صص73-82.
نیکویی، علیرضا، برکت بهزاد، غیوری، معصومه، ( 1394)، « بازنگری روایات تاریخی یزدگرد اول و بهرام پنجم با تاکید بر تحلیل انتقادی گفتمان»، فصلنامه ادب پژوهی، دوره، شماره 31، صص 9-38.
هاشمی زرج آباد، حسن، فرهنگ خادمی ندوشن،مهدی موسوی کوهپر و جواد نیستانی، (1389)، «چهار تاقی خانه دیو، آتشکده ای نو یافته از دوره ساسانی»، باغ نظر، شماره 15، صص 79- 92.
هژبری، علی،( 1394)، « مروری بر باستان شناسی خراسان»، مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان جوان ایران به کوشش شهرام زارع، صص 57-79.

ویسهوفر، یوزف، 1388، ایران باستان از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ دهم.

ـــــــــــــ ، (1388)، شهرستان های ایرانشهر، ترجمه شهرام جلیلیان، تهران: توس.
ـــــــــــــ،( 1390)، «آتشکده بندیان درگز؛ یک بار دیگر»، پژوهش های باستان شناسی مدرس 4 و 5: 177-167.
­­­­­­­­­­ـــــــــــــ، (1394)، « آیا امامزاده روستای محمد ولی بیک یک آتشکده است؟» ، مروری بر باستان شناسی خراسان: مجموعه مقالات سومین همایش باستان شناسان جوان ایران به کوشش شهرام زارع، صص92-98.