نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران

2 استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران

3 استاد گروه تاریخ و باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

موضوع این پژوهش بررسی معماری صخره­ ای بر اساس الگوهای تدفین دوره ساسانی است. در این دوره در راستای عمل به دستورات و فرامین دین زرتشت، ازآنجایی‌که خاک یک عنصر مقدس به‌حساب می‌آمده، برای جلوگیری از آلوده شدن آن با جسد مرده، انجام امور تدفین به‌صورتی غیر از شیوه خاک‌سپاری اهمیت یافته است. جهت بررسی این موضوع، علاوه بر انجام بررسی­ ها و مطالعات میدانی، در متون نظری به پژوهش­ های قبلی انجام‌شده در این زمینه استناد و چارچوب نظری این پژوهش بر همین مبنا تنظیم شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه استودان‌ها و دخمه­ های اطراف شهرستان شوشتر است که بالغ‌بر 130 عدد می­ باشند و با توجه به اینکه همه این آثار موردمطالعه قرار گرفت، از شیوه تمام شماری استفاده شده است. یافته­ های این پژوهش نشان می ­دهد که اعتقادات روحانیون زرتشتی در چگونگی انجام دومرحله‌ای تدفین و انتخاب الگوی «معماری صخره­ ای» نقش داشته و بیشتر از سایر شیوه­ های تدفین دوره ساسانی موردتوجه قرار گرفته است. بدین معنی که شاخص­ های معماری ازجمله دخمه­ گذاری، شیوه طاق­ زنی در بخش ورودی استودان‌ها و کتیبه­ هایی که به خط پهلوی ساسانی در کنار این آثار قرار گرفته است، با متون مذهبی و معماری تدفینی مطابقت دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification and Investigation of Sassanians Ossuaries in Shoushtar city, Kuzistan

نویسندگان [English]

  • mehrdad hatami 1
  • Ali Asghar Mirfatah 2
  • reza shbani 3

1 Ph. D Candidate, Department of Archaeology, Islamic Azad University, Science and Research Centre

2 Assistant Professor, Department of History & Archaeology, Islamic Azad University, Science and Research Centre

3 azad

چکیده [English]

The study of burials in ancient world is one of the most important sources to recognize religions, culture and ideological beliefs of ancient peoples. In the Sassanid eras, also it seems that by appearing Zarathustra as an official religion and strengthening fire-worshippers and the clergy, they tried that the burial method and hiding the dead bodies would be performed according to their religious laws. Water and Soil are sacred in Zarathustra religion, and if the body is buried into the soil, it will be contaminated, if it is drowned in to the water, it will be impure, and if it is burned they will be committed the greatest sins by polluting this heavenly brightness. On the basis of these ideas, at first, they placed the bodies of the dead into the tombs built on the mountains, mounds and heights while their flesh would be decayed, then their bones would be transferring into places called Estudan. Since less religious patterns has been remained that are directly related to this matter in the country. These Estudans can elucidate many points about religious beliefs in the period before Islam, and unfortunately the main part of this information are disappearing because of many factors threatening them. Many of these Estudans are placed at Shoushtar area, and some of them have inscription and signs of Sassanians. The present study is an attempt to identify and investigate the most valuable aspects these ancient works with a reference to the written sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid
  • Religion
  • Estudan
  • Burial
  • Rocky architecture
  • Shoushtar
  • Kuzistan
آشتیانی، جلال­الدین، (1381)، زرتشت مزدیسنا و حکومت، تهران، سهامی انتشار.
ابن­بطوطه، (1370)، سفرنامه ابن­بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحد، تهران، آگاه.
ابوالقاسمی، محسن، (1375)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران، سمت.
اعتماد السلطنه، (1363)، تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، تهران، امیرکبیر.
افشارسیستانی، ایرج (1380)، یادگارهای خوزستان باستان، تهران، روزنه.
اقتداری، احمد، (1375)، آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران)، تهران، انجمن آثار ملی.
اکبرزاده، داریوش، (1381)، کتیبه­های پهلوی، تهران، پازینه.
امام شوشتری، سید محمدعلی، (1331)، تاریخ جغرافیایی خوزستان، موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
پاتس، دنیل، (1385)، باستان­شناسی ایلام، ترجمه: زهرا باستی، تهران، سمت.
ترومپلمن، لئو، (1372)، «قبور و آئین تدفین در دوره ساسانی»، ترجمه: مولود شادکام، باستان­شناسی و تاریخ، شماره پیاپی پانزده، صص37-29.
تقی­زاده، محمد، (1381)، شوشتر در گذر تاریخ، تهران، موسسه فرهنگی هنری بشیر علم و ادب.
توفیقیان، حسین، (1388)، «گزارش بررسی باستان­شناسی بنادر شمالی خلیج فارس» مرکز اسناد پژوهشکده باستان­شناسی، انتشار نیافته.
توفیقیان، حسین و باستانی، محرم، (1395)، «پژوهشی در آئین­های تدفین دوره ساسانی در سواحل خلیج فارس»، مطالعات باستان­شناسی،دوره 8، شماره2، پاییز و زمستان، صص34-17.
جعفری، محمدجواد، (1386)، «ساختارهای مختلف تدفین در دوران تاریخی فارس بر اساس بررسی روشمند دامنه­های شمالی کوه رحمت»، پایان­نامه مقطع کارشناسی ارشد، به راهنمایی بهمن فیروزمندی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
جعفری، محمد جواد، (1386)، «گورهای کوه رحمت: مدارکی در زمینه شیوه­های تدفین دوره­های هخامنشی تا ساسانی در فارس»، باستان­شناسی و تاریخ، سال21، شماره2، سال22، شماره1، شماره پیاپی42و43، صص67-60.
حسینی شوشتری­مرعشی، علاءالملک، 1378، «فردوس» در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.
حیدری، احمد، (1379)، «دخمه­های دوران اشکانی و ساسانی در حاشیه کوه­های زاگرس مرکزی»، اثر، شماره 32-31، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص321-317.
درخشی، حسن و دیگران، (1386)، «مطالعه معماری صخره­ای (گوردخمه) شهرستان گتوند و شواهد استخوانی آنها»، در مجموعه مقالات نخستین همایش منطقه­ای باستان استخوان­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه، صص 97-89.
دریایی تورج، 1383، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه: ثاقب­فر مرتضی، ققنوس، تهران.
دیولافوا، ژان، (1385)، ایران، کلده و شوش، ترجمه: فره­وشی علی­محمد، تهران، دانشگاه تهران.
رجبی، نوروز، (1393)، «نویافته­های باستان شناسی از اهواز، گورستان حصیرآباد و طرح چند پرسش»، باستان­پژوهی، شماره 16، پاییز و زمستان 92، صص88-82.
رضی، هاشم، (1376)، وندیداد، تهران، فکر روز، جلد اول.
رضی، هاشم، (1382)، آئین مغان، تهران، سخن.
رضی، هاشم، (1384)، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، تهران، سخن.
روستایی، کوروش، (1394)، «گونه­شناسی محوطه­های باستانی منطقه کوهرنگ بختیاری»، پژوهش­های باستان­شناسی ایران، پاییز و زمستان، شماره 9، صص46-27.
رهبر، مهدی، (1376)، "کاوش باستان­شناسی در گلالک شوشتر"، یادنامه گردهمایی باستان­شناسی شوش، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور ، صفحه176.
رهبر، مهدی، (1383)، «کاوشهای آموزشی باستان­شناسی در دستوا (شوشتر)»، پژوهشکده باستان­شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، انتشار نیافته.
سرفراز، علی­اکبر، (1348)، «شهر تاریخی دستوا در شوشتر»، باستان­شناسی و هنر ایران، شماره چهار، صص78- 76.
سورتیجی، سامان، (1390)، «معرفی شیوه تدفینی از دوره ساسانی در قلعه کنگلو واقع در سوادکوه مازندران»، مطالعات باستان­شناسی، تهران، دوره 3 شماره 2، پاییز و زمستان، صص 92-77.
شاکد، شائول، (1381)، از ایران زرتشتی تا اسلام، ترجمه: مرتضی ثاقب­فر، تهران، ققنوس.
شعار جعفر (1382)، دیوان شعر رودکی، تهران، قطره، چاپ سوم.
علیپور، نسیم، (1384)، دادگاه چم، تهران، سمیرا.
غلامی، غلامحسین و دیگران، (1384)، «شناخت ویژگی­های ساختاری گوردخمه­های منتسب به دوره ماد در محدوده کنونی ایران»، در: مجموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی کشور، جلد دوم، صص402-341.
فاضلی، محمدتقی، (1385)، «سنگ نوشته نویافته به زبان پهلوی ساسانی در تخت قیصر شوشتر»، مطالعات تاریخی، ضمیمه  دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره سیزده و چهارده، صص124-121.
فرای، ریچارد، (1373)، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان، ترجمه: حسن انوشه، جلد سوم، قسمت اول، تهران، امیرکبیر.
فرجامی راد، مهدخت، (1389)، «پژوهشی نو در گاهنگاری گوردخمه قیزقاپان (کردستان عراق)»، پژوهش­های باستان­شناسی مدرس، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان ، صص16-7.
کریستین سن، آرتور، (1377)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران، دنیای کتاب.
گیرشمن، رومن، (1371)،هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی، ترجمه: عیسی بهنام، تهران، شرکت علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رومن، (1379)، بیشاپور، ترجمه: اصغر کریمی، جلد 1، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
گیرشمن، رومن، (1380)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران، علمی و فرهنگی.
گیمن، ژاک، (1385)، دین ایران باستان، ترجمه: رویا منجم، تهران، نشر علم.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ، (1384)، تمدن ایران ساسانی، ترجمه: عنایت­اله رضا، تهران، علمی و فرهنگی.
محمدی، مریم و دیگران، (1390)، «مطالعه گونه شناسی، عناصر و اجزاء معماری ایران در دوره ساسانی»، نامه باستان­شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، شماره 1، صص104-83.
مقدم، عباس، (1384)، بررسی های باستان­شناختی میاناب شوشتر، تهران، پژوهشکده باستان­شناسی کشور. 
میرفتاح، علی­اصغر، (1355)، «قلعه سلاسل شهر شوشتر»، بررسیهای تاریخی، سال یازده، شماره دو، صص77_ 68.
میرفتاح، علی­اصغر، (1366)، «گورستان شغاب»، اثر، سازمان میراث فرهنگی کشور، شماره24، صص61-44.
نصراله­زاده، سیروس، (1385)، کتیبه­های پهلوی کازرون، تهران، کازرونیه.
واندنبرگ، لویی، (1379)، باستان­شناسی ایران باستان، ترجمه: عیسی بهنام، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم.
هوف، دیتریش، (1380)، «قبور زرتشتی ساسانی در فارس»، باستان­پژوهی، هسته علمی دانشجویان باستان­شناسی دانشگاه تهران، شماره هشت، صص52-50.
Daryaee, T., 2002.  Šahrestānīhā Ī ĒrānŠahr, California, Mazda Pub.
Daryaee, T., 2009. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire, London, by I. B. Taurise and Co Ltd.
Farjamirad, M., 2015. Mortuary Practices in Ancient Iran from the Achaemenid to the Sasanian Period, Oxford, BAR International Series 2747.
Molleson, T., 2009. Two Sasanian ossuaries from Bushehr, Iran Evidence for exposure of the dead. Bioarchaeology of the Near East 3: 1-16.