نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان

2 مربی دانشگاه زابل و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی دانشگاه هنر اصفهان و مربی دانشگاه زابل

چکیده

سفال از زمره مواد تاریخی و فرهنگی است که در بستر تاریخ گویای رشد تکنیکی و فناوری استفاده از مواد خام توسط صنعتگر سازنده آن بوده است. تنوع در هدف استفاده از این ماده و تکنیک ساخت آن سبب گشته تا سفال به‌عنوان یکی از مواد مهم در تحلیل ارتباط فرهنگی جوامع قرار گیرد. تولید سفال سلادن از اواخر قرن 3 (قرن 9 میلادی) در چین رواج گرفت و در همین سال‌ها ورود ان از طریق تجارت دریایی و زمینی به ایران اثبات‌شده است. تعداد 7 قطعه از سفال‌های به‌دست‌آمده از حفاری‌های بندر حریره در جزیره کیش مورد باهدف تعیین خصوصیات ساختاری و شیمیایی و منشأ احتمالی این مواد (صادراتی یا محلی) موردمطالعه قرار گرفتند. در این راستا از متدهای ,XRF ,XRD, ESEM-EDX LM و STA جهت شناسایی ترکیب شیمیایی خصوصیات نوری و مینرالوژی و شناسایی شیمیایی ریزساختارها فازهای تشکیل‌دهنده و درجه حرارت پخت استفاده‌شده است. نتایج نشان‌دهنده این مهم است که سفال سلادن جزیره کیش بر اساس شواهد تکنیکی و مقادیر عنصری Na2O و CaO و درجه حرارت پخت حدود 1200 درجه سانتی‌گراد با سفال سلادن چین شباهت داشته است. همچنین وجود این نوع سفال و تشابهات تکنیکی بیانگر امکان وجود ارتباط گسترده تجاری و دریایی بین چین و حوزه خلیج‌فارس بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Material Characteristics and Mineralogy of Celadons from the Ancient Port of Harireh, Kish Island; Trace of Maritime Trade from China to Persian Gulf

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammadamin Emami 1
  • Reza Khanjar 2
  • sogand naghavi 2

1 Associate Professor, Department of Restoration of Cultural and Historical Objects, Art University of Isfahan

2 MA in Restoration of Cultural and Historical Objects, Art University of Isfahan

چکیده [English]

Seven pieces of celadon from a recent excavation in the historical ruins of port of Harireh in Kish Island in Iran have been studied in order to characterize the wares. Investigations were carried out on the body as well as the glaze of celadons. Celadon samples were investigated petrologically and chemically by polarized light microscopy (LM), environmental scanning electron microscopy (ESEM), quantitative X-ray diffraction with Rietveld refinement (QXRD), X-ray fluorescence (XRF) and simultaneous thermos-analytic (STA) in order to understand their manufacturing process The amount of FeO as the main glaze constituent and K in the body is quantitatively calculated for possible modelling of technology as essential know-how. Based on the Na2O and CaO constituents, celadons show high similarities to the wares made in China-Kiln. The mineralogical composition of the pottery proves that the firing temperature of celadon was about 1200-1300ºC. Production technology of the celadon potteries has been evaluated by means of suitable raw materials which have not been fitted in south Iranian coastal Gulf.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Celadon
  • Petrography
  • Characterization
  • Crystallography
  • Maritime trade
اقبال، عباس، (1328)، مطالعاتی در باب بحرین و سواحل خلیج‌فارس. تهران: چاپخانه مجلس.
سعیدی، محمد، (1310)، خلیج‌فارس. تألیف: ویلسون آرنولد. چاپ اول. تهران: فرهومند.
بختیاری، حسین (2535)، گزارش‌های چهارمین مجمع سالانه کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی در ایران. ناشر: مرکز باستان‌شناسی ایران. تهران. سیراف و کیش دو مرکز عمده بازرگانی خلیج‌فارس در عصر اسلامی. مرکز باستان‌شناسی ایران. شماره: 5612.
چمنکار، محمدجعفر (1391)، جایگاه جزیره کیش در تجارت دریایی عصر ملوک محلی بنی قیصر، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران, دوره 1, شماره 1 45-65.
مصطفوی، محمدتقی، (1375)، اقلیم پارس، آثار تاریخی و اماکن باستانی فارس. تهران: اشاره.
معین، محمد، (1342)، برهان قاطع(جلد سوم). تألیف: محمدحسین بن خلف تبریزی متخلص به برهان به سال 1062 هجری قمری. تهران: افست رشدیه.
دبیرسیاقی، محمد، (1369)، سفرنامه حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی با حواشی و تعلیقات و فهارس اعلام تاریخی و جغرافیایی و لغات. تهران: زوار.
زرین‌کوب, عبدالحسین، (1384)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ یازدهم، انتشارات امیر‌کبیر، تهران، 685.
فیضی، مهسا و فیروز مهجور، (1393)، ورود نخستین سلادن های گونه یوئه به ایران و الگوی پراکنش آن در مناطق ساحلی و داخلی ایران در قرون اولیه اسلامی. مجله مطالعات باستان‌شناسی، دوره 6، شماره 2. 131-148.
کنت، درک، (1395)، سفال‌های ساسانی و اسلامی رأس الخیمه: طبقه‌بندی، گاه نگاری و بررسی تجارت در حوزه‌ی غربی اقیانوس هند، ترجمه علیون، صمد, مرتضایی، محمد و خسروزاده، علیرضا، پروژه ترجمه حسنلو.
لک پور، سیمین، (۱۳۸۵)، گزارش هیئت باستان‌شناسی شهر حریره کیش. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
موسوی، محمود، (1376)، کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر تاریخی حریره جزیره کیش. گزارش‌های باستان­شناسی1، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، پژوهشکده باستان‌شناسی، صص205-238.
محمودیان، علی‌اکبر، (1377)، جزیره کیش، دیروز و امروز، با همکاری: دکتر پرویز ورجاوند، هوشنگ قاسمی، غلامرضا هوشمند فینی، رضا آر تی دار، انتشارات بخش تحقیقات و مطالعات جغرافیایی مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
Britt, J., 2007. The complete guide to high-fire glazes: glazing and firing, New York, Sterling Publishing Company.
Chen, T., Z. Jing, and N., He, 1999. Provenance studies of the earliest Chinese protoporcelain using instrumental neutron activation analysis, Journal of archaeological science, 26(8), 1003-1015.
Colomban, P. N. Q., Liem, G. Sagon, H. X., Tinh, and T. B., Hoành, 2003. Microstructure, composition and processing of 15th century Vietnamese porcelains and celadons, Journal of Cultural Heritage, 4(3), 187-197.
Daghmehchi, M. H., Omrani, M., Emami, and J. Nokandeh, 2016. Mineralogical and thermo-chemical characteristics of the Hellenistic ceramics and raw clay from Qizlar Qal'eh (northeastern Iran), Materials Characterization, 120, 143-151.
Dobson, M., and R. Whittington, 1979, The geology of the Kish Bank Basin, Journal of the Geological Society, 136(2), 243-249.
Emami, M., and R. Trettin, 2012. Mineralogical and chemical investigations on the ceramic technology in Čoġā Zanbil (Iran, 1250 BC), Periodico di Mineralogia, 81(3), 359-377.
Emami, M., and R., Trettin, 2013. High Tech in 5100 BC: multianalytical approach for characterisation of decorated pottery from Tappeh-Zaghe, Surface Engineering, 29(2), 134-139.
Emami, S. M., and R., Trettin, 2010. Phase Generating Processes in Ancient Ceramic Matrices Through Microstructure Investigation with High Resolution Microscopy Methods, Journal of Advanced Microscopy Research, 5(3), 181-189.
Emami, S. M. A., J., Volkmar, and R., Trettin, 2008. Quantitative characterisation of damage mechanisms in ancient ceramics by quantitative X-ray powder diffraction, polarisation microscopy, confocal laser scanning microscopy and non-contact mode atomic force microscopy, Surface Engineering, 24(2), 129-137.
Hao, W., T., Zheng, Y., Li, J., Zheng, J., Zhu, M. D., Glascock, and C. Wang, 2013. Provenance study of Chinese proto-celadon in Western Han Dynasty, Ceramics International, 39(6), 6325-6332.
Hidaka, M., K., Takeuchi, R., Wijesundera, L., Kumara, S., Sugihara, N., Momoshima, S., Kubuki, and N. E., Sung, 2012. Structural and electronic properties of iron oxides in the celadon glazes (II), Cerâmica, 58(348), 534-541.
Hobson, R. L., 1915. Chinese pottery and porcelain: an account of the potter's art in China from primitive times to the present day, v. 1, Dover Publications.
Jeon, A., H., No, U., Kim, W., Cho, K., Kim, J., Kim, C., Kim, C., Kim, and G., Kang, 2014. Mössbauer Spectroscopic and chromaticity analysis on the colourative mechanism of ancient Goryeo Celadon from GangJin and Buan, Archaeometry, 56(3), 392-405.
Kim, J.-Y., H. No, A. Y., Jeon, U., Kim, J. H., Pee, W. S., Cho, K. J., Kim, C. M., Kim, and C. S., Kim, 2011. Mössbauer spectroscopic and chromaticity analysis on colorative mechanism of celadon glaze, Ceramics International, 37(8), 3389-3395.
Li, L., S. L., Feng, X. Q., Feng, Q., Xu, L. T., Yan, B., Ma, and L., Liu, 2012. Study on elemental features of Longquan celadon at Fengdongyan kiln site in Yuan and Ming Dynasties by EDXRF, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 292, 25-29.
Liem, N. Q., N. T. Thanh, and P. Colomban, 2002, Reliability of Raman micro-spectroscopy in analysing ancient ceramics: the case of ancient Vietnamese porcelain and celadon glazes, Journal of Raman Spectroscopy, 33(4), 287-294.
Maggetti, M., J. Rosen, C. Neururer, and V. Serneels, 2010. Paul-Louis CyfflÉ's (1724-1806) Terre De Lorraine: A Technological Study, Archaeometry, 52 (5), 707-732.
Matson, F. R., 1986, Glazed Brick from Babylon-Historical Setting and Microprobe Analyses, in Technology and Style, 133-156, The American Ceramic Society, Inc.
Noghani, S., and M. Emami, 2014. Mineralogical phase transition on sandwich-like structure of Clinky Pottery from Parthian period, Iran, Periodico di Mineralogia, 83 (2).
Noll, W., 1991. Alte keramiken und ihre pigmente: studien zu material und technologie, E. Schweizerbart.
Prinsloo, L. C., N. Wood, M. Loubser, S. M. C. Verryn, and S. Tiley, 2005. Re-dating of Chinese celadon shards excavated on Mapungubwe Hill, a 13th century Iron Age site in South Africa, using Raman spectroscopy, XRF and XRD, Journal of Raman Spectroscopy, 36(8), 806-816.
Quinn, P. S., and M. Burton, 2009. Ceramic petrography and the reconstruction of hunter-gatherer craft technology in Late Prehistoric Southern California.
Spataro, M., 2011. A comparison of chemical and petrographic analyses of Neolithic pottery from South-eastern Europe, Journal of Archaeological Science, 38 (2), 255-269.
Tite, M. S., I. C. Freestone, and N. Wood, 2012. An Investigation into the relationship between the raw materials used in the production of Chinese Porcelain and stoneware bodies and the resulting microstructures, Archaeometry, 54(1), 37-55.
Whitehouse, D., 1983, Maritime trade in the Gulf: The 11th and 12th centuries, World Archaeology, 14(3), 328-334.
Zhu, T., H. Huang, H. Wang, L. Hu, and X. Yi, 2011. Comparison of celadon from the Yaozhou and Xicun kilns in the northern Song Dynasty of China by X-ray fluorescence and microscopy, Journal of Archaeological Science, 38(11), 3134-3140.