نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

در روایات ‌اسلامی به معراج پیامبر به‌وسیله مرکبی شگفت‌انگیز بنام «براق»، اشارات زیادی شده است. تصاویر و توصیفات متفاوتی از براق، در نگاره‌ها و متن‌های ادبی برجای‌مانده است. همچون: استر، اسب یا موجودات چهارپای بالدار یا بدون بال و غیره. در عرفان و تصوف نیز «براق» دارای تفاسیر و مفاهیم ویژه‌ای است. با توجه به این توصیفات ، براق در زمره موجودات ترکیبی «انسان- حیوان» قرار می‏گیرد. موجودات تخیلی- ترکیبی پیشینه‌ای اساطیری دارند که نمونه‏های خارق‌العاده‌ای از آن در هنر مفرغ کاری لرستان خلق‌شده‌اند. سؤال پژوهش: بین ساختار فیزیکی و مفهوم نمادین براق و نقوش مفرغی مشابه آن در لرستان چه قرابتی وجود دارد؟ نقوش ترکیبی«انسان- حیوان» در تزیینات دهنۀ اسب مفرغ‌های لرستان تصویر و برجسته‌کاری شده‌اند ازنظر ظاهری شباهت بسیاری بین آن‌ها و براق وجود دارد. این پژوهش باهدف تطبیق ظاهری و مفهومی این نقوش برای پی‌بردن به پیشینۀ اساطیری براق و همچنین دست‏ یافتن به مفهوم و کاربرد لگام‌های یافت ‌شده در لرستان، با روش توصیفی- تطبیقی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای انجام‌شده است.با توجه به یافته‌ها می‌توان نقوش براق تصویر شده درصحنه‌های معراج پیامبر را متأثر از نقوش ترکیبی مفرغ‌های لرستان و پیشینه عقاید مهرپرستی و هندو ایرانی نقاشان دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Image of “Buraq” in the Islamic Art with some Motifs of the Luristan Bronze

نویسندگان [English]

  • maryam khosravi 1
  • alireza taheri 2

چکیده [English]

In the Islamic tradition it has been described that Prophet has gone to Ascension by a fantastic creature called "Buraq". Many Pictures and descriptions of “Boraq” remained in the paintings and literary texts such as: horse, four-legged creatures winged or wingless and so on. In mysticism, “Boraq” has different specific concepts and interpretations. According to descriptions and images, “Boraq” is placed as fabulous creatures "human-animal".The imaginative creatures have a mythological history. Extraordinary examples of fabulous creatures were created on bronze art work in Luristan. There is a problem as what similarity is between the physical structure of “Boraq” and the bronze motifs in Luristan? Some composed art designs such as "human-animal" are embossed in the Luristan bronzes indicating similarities between them and the “Boraq” illustrations. This study aimed to determine the history of mythological motifs matching the “Boraq” appearance in one hand and understanding the concepts of motifs applied on the Luristan boronz working on the other hand to which a comparative was performed and information derived from library data were analysed. Results showed that there has been a similarity between the Prophet's “Boraq” designs and those motifs were seen from Luristan bronze motifs which in turn may have been assumed to be borrowed from the ancient Iranian Mithraism and or other Indo-Iranian beliefs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Miniature Art
  • Iran
  • Ascension
  • “Boraq”
  • Combined animal and Human motifs
  • Luristan Bronze
ابن‌سینا،(1364)، معراج نامه ابوعلی سینا، مشهد، چاپ نجیب مایل هروی،.
پارسازاده، عبدالعلی،(1393)، آیین مهرپرستی بن مایه ادیان، تهران، آرون.
پوپ، آرتر آپم. اکرمن، فیلیپس،(1387)، سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، مترجم نجف دریابندی و دیگران، جلد7، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام، (1385)‌، اسطوره و نمادهای ایران و هند عهد باستان، تهران، کلهر، الزهرا.
دادور، ابوالقاسم ومبینی، مهتاب،(1387)، «بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر و هنر ایران و هند»، مطالعات ایرانی،شماره 14،صص115 – 130.
دمیری، محمد بن موسی،(1364)، حیاه الحیوان الکبری،قم.
زند حقیقی، مریم،(1390)، «بررسی سرچشمه‌های ادبی و تصویری موجودات تخیلی کتاب " عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات" قزوینی»، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، استاد راهنما: علیرضا طاهری، دانشکده هنر سیستان و بلوچستان.
سهرابی، محمد،(1376)، لرستان و تاریخ قوم کاسیت، خرم آباد، افلاک.
شین دشتگل، هلنا، (1389)، معراج نگاری نسخه‌های خطی تا نقاشی‌های مردمی با نگاهی به پیکر نگاری حضرت محمد(ص) سده‌های 8-14 ه. ق، تهران ، شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
صادق بهنام، مینا، (1350)،‌ مفرغ‌های لرستان و صنایع فلزی اسلامی، چاپ دوم، خرم آباد ، موزه فلک‌الافلاک.
طاهری، علیرضا،(1391)،« بررسی ساختار فیزیکی براق در نگارگری ایران»، فصلنامه هنرهای تجسمی نقش مایه، سال پنجم، شماره دهم، صص24-15.
طباطبائی، محمدحسین،(1353)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت.
کریمی، بهمن،(1346)، «تمدن آریاییها و خط سیر آنها و برنز لرستان»، بررسی‌های تاریخی، شماره 6، سال دوم، صص114-124.
کنگرانی، منیژه،(1389)، «نگاره‌های معراجی»، فلسفه کلام و عرفان، شماره 11، ص 266-267.
مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی،(1363)، بحارالانوار،ج18، بیروت.
محمودیان، حبیب الله،(1377)، ‌بررسی آثار برنزی ایلام و لرستان، ‌تهران ، سبز رویش.
وکیلی، هادی. لعل شاطری، هادی، (1394)، «بررسی میزان انطباق تصویر براق درمعراج نگاری های عصر قاجار با روایات اسلامی»، فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال ششم، شماره 20، صص70-49.
یا حقی، محمد جعفر،(1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران ، سروش.
معصومی، غلامرضا،(1388)، «لرستان؛ کاسی‌ها و شاهکارهای هنری و مفرغی»، کتاب ماه هنر، شماره 133، صص98- 101.
 
Berit G., 2000. Les mondes de l'Au-delà, Paris,Gründ.
Moorey, R., 1991. A century of Biblical Archaeology UK, James Clarke and Co Ltd.
www.louvre.fr.
www.collections.lacma.org.
www.metmuseum.org.