نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد حسین رضایی ¹
• کوروش احمدی ²

¹ استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

² دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی کازرون

چکیده

سلسله ساسانی که نامشان را از ساسان بزرگ پارس و موبد موبدان معبد آناهیتا در استخر گرفته­اند، از سده سوم تا سده هفتم میلادی در ایران حکومت کردند. ﻣﻬـﻢ‌ﺗـﺮﻳﻦ ﺍﺑﻨﻴـﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺭﺍ ﻛﺎﺥ‌ﻫﺎﻱ ﻋﻈﻴم و باشکوه شاهان ﺗﺸﻜﻴﻞ می‌ﺩﻫﺪ. شهر بیشاپور ازجمله مهم‌ترین شهرهای دوره‌ی ساسانی محسوب می‌شود که در شهرستان کازرون واقع است. در طی یک بررسی باستانشناسی در اطراف جاده باستانی و سنگفرش مربوط به عصر ساسانی واقع در منطقه کوهستانی موسوم به کتل دختر در شرق شهرستان کازرون، آثار و بقایای چند توده‌ی سنگی از عصر ساسانی به‌دست آمده که بر اساس بررسی و تحقیقاتِ باستان شناسان اداره میراث فرهنگی شهرستان کازرون، مشخص شد که این دو مکان به‌عنوان معدن سنگ مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. سنگ از جمله مصالحی است که برای ساخت بناهای بیشاپور استفاده ‌شده است. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺍﺭﺩ بررسی‌های ﺑﺎﺳﺘﺎﻥﺷﻨﺎختی ﺑﺮ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﺩﻱ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﻳﻦ داده‌ها ﻭ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن‌ها ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻣﻴﺎﻥ‌رشته‌ای ﺿﺮﻭﺭﺕ ﻣﻲ‌ﻳﺎﺑﺪ. بر همین اساس، در ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ ابتدا بررسی میدانی و نمونه ‌برداری از سنگ‌های مورد استفاده در ساخت بناهای بیشاپور صورت گرفته است و پس از نمونه برداری از بناهای بیشاپور، به مقایسه نمونه‌های اخذ شده از سایر معادن سنگ شناسایی‌شده (بر‌ پایه‌ی روش‌های آزمایشگاهی) برای پی بردن به منبع احتمالی استخراج سنگ‌ها پرداخته شده است. برای دست‌یابی به این امر، روش‌های آزمایشگاهی مطالعه مقاطع نازک سنگ‌ها، و همینطور آنالیز XRD و XRF به‌کار گرفته شد و با انجام آزمایش‌ها مشخص شد که سنگ‌های معادن و بناهای دوره‌ی ساسانی بیشاپور (کاخ والرین، معبد آناهیتا و برج و باروها) جنس، ترکیبات و ساختار مشابهی دارند.

کلیدواژه‌ها

• زمین‌باستان‌شناسی
• بیشاپور
• معادن
• آنالیز
• مقطع نازک

عنوان مقاله [English]

A Geoarchaeological Approach to Identify Provenance of the Stones Used in the Construction of Sassanid Buildings in Bishapu City

چکیده [English]

The Sassanid kings, named after the Sassan, great of Pars and the priest of the Anahita Temple in the Estakhr ruled in Iran from the third to the seventh century AD. The most important buildings of Sassanians in Iran are the majestic palaces of the kings. Bisapur is one of the most important cities of the Sassanid era, which is located in Kazerun County. Following an archaeological study on the Sassanid pavement located in the mountainous region of the city of Kotal in the east of Kazerun city, the remains of some stone masses from the Sassanid era came to light on the basis of archaeological investigations and studies by the Cultural Heritage office of Kazerun. It was discovered that these two sites were used as a stone mines. Stone is one of the materials used to build bisapur buildings. Considering that in most cases archaeological investigations are based on material evidence, it is necessary to better understand these data and interpret them by using interdisciplinary sciences. Accordingly, in this research, a field survey and sampling of the stones used in the construction of Bisapur buildings have been carried out and after sampling of the Bishapur buildings, comparison of samples taken from other stone mines (based on laboratory methods) for understanding the source of stones extraction has been addressed. To achieve this, the experimental methods of studying the Thin Sections of the stones, as well as the XRD and XRF analysis were applied and it was determined by the experiments that the mines and buildings stones of the Sassanid era of Bishapur (Valerian Palace, Anahita Temple and Towers) were made of genus compounds with similar structures.

کلیدواژه‌ها [English]

• Geoarchaeology
• Bishapur
• Mines
• Analysis
• Thin Section