نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی پژوهشکده حفاظت و مرمت اشیای تاریخی- فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور

2 استادیار پژوهشکده باستان شناسی

3 فارغ التحصیل کارشناس ارشد مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی

چکیده

نمونه­های اندکی از هنر نقاشی دیواری از دوره‌های اشکانی و ساسانی برجای ‌مانده است و در این میان تعداد نمونه‌های موجود در ایران امروزی بسیار کمتر است اما همین نمونه­های انگشت‌شمار، نقشی مهم و اساسی را در بازنگری و تحلیل تاریخ تکوین هنر نقاشی دوران پیش از اسلام ایران ایفا می­کند. این دیوارنگاره‌ها در دو دوره و دو منطقه‌ی متفاوت در ایران و در یک نوع سبک و شیوه‌ی نقاشی نزدیک به یکدیگر دیده می‌شوند. تنوع موضوعات نقاشی در مجموعه کوه خواجه زابل و شهر گور فیروزآباد و توانایی به ‌انجام ‌رسانیدن کاری با این وسعت، یقینا نشان‌دهنده‌ی بهره‌گیری از هنرمندان سطح بالایی می‌باشد که در این مناطق کار کرده‌اند. مطالعه‌ی این آثار محدود نشان می­دهد گرچه فنون و شیوه­های متفاوتی در خلق آن‌ها به‌کار رفته، این نمونه­ها در عین هماهنگی کامل با قالب یا شکل و مفهوم کاربردی معماری، متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگ متنوع ایران‌زمین شکل ‌گرفته است. این مقاله به مقایسه‌ی دو نمونه از دیوارنگاره­های اشکانی کوه خواجه سیستان با نمونه‌ی منحصربه‌فردی از دوران ساسانی در فیروزآباد فارس اختصاص دارد. تحلیل این دیوارنگاره­ها از نظر موضوعی، ساختار هنری و شیوه‌ی اجرا نشان می­دهد که هنر نقاشی دوران ساسانی به‌رغم نفوذ هنر هلنی به‌عنوان هنری مستقل و ایرانی از نظر شکل و محتوا از هنر نقاشی اشکانی در شرق ایران تأثیر پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparing Ancient Wall Paintings of Kuh-e Khwaje Zabol and Shahr-e Gur, Firouzabad Fars

نویسندگان [English]

  • gholam reza rahmani 1
  • Ahmad Chaychi Amirkhiz 2
  • Mohammad Mokari 3

1 member if scientific board, RICHT

2 Ph.D ,Iranian Center of Archaeological Research (ICAR)

3 Senior researcher ICHTO Research institute

چکیده [English]

There are few Wall Paintings remained from the Parthian and Sassanid era in Iran.These limited examples play a major role in the development of the study and our knowledge on pre-Islamic Iranian painting. The present paper examined two of these remains, one a Parthian Wall Painting in Kuh-e Khwaje in Sistan and the other a unique sample of early Sasanians Wall Painting in Firuzabad, Fars province, dating back to two different times in two different sites, they reveal evident similarities in the style. Also considering the vast painted surfaces in both sites and the characteristic specifications of the sites, one can see the high artistic capabilities applied for painting them.Althoughboth paintings demonstrate the application of different methods, they are well adapted with the host structure in functional conception, in a strong harmony with the echo system of the site and acknowledging the cultural diversity of the creating civilization.Studying these wall paintings in terms of subject and style shows the Sasanian Painting despite of the influences of Hellenistic art, also has been affected by Parthian painting style from east of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wall Painting
  • Parthian
  • Sasanian
  • Kuh-e Kwaje Sistan
  • Firuzabad Fars
آژند، یعقوب (1389)، نگارگری ایران (پژوهش در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، جلد نخست، تهران، سمت.
آذرنوش، مسعود (1384)، «شگفتی‌های شهرسازی ایرانی با کاوش شهر ساسانی گور خواناسازی می‌شود»، مصاحبه با خبرگزاری میراث فرهنگی، 17/2/86، کد مطلب: ۵۷۶۶۲.  
پاکباز، رویین (1379)، نقاشی ایران از دیر باز تا امروز، چاپ اول، تهران، نارستان.
پاکباز، رویین (1381)، دائرةالمعارف هنر، تهران، فرهنگ و هنر.
رحمانی، غلامرضا (1382)،«بررسی تزئینات گلی بر روی ساختارهای خشتی به‌جامانده در کوه خواجه»، مجموعه مقالات نهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت و معماری خشتی، یزد، معاونت معرفی و آموزش، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص 135-140.
رحمانی، غلامرضا (1384)، «حفاظت و نگهداری نقاشی‌های دیواری یافته شده از فصل اول حفاری‌های شهر باستانی گور، فیروز‌آباد، فارس»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی حفاظت و مرمت آثار تاریخی و تزیینات وابسته به معماری، پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی، 122-139.
رحمانی، غلامرضا (1387)، «بررسی یک جزء از نقاشی‌های کوه خواجه»، مجموعه مقالات سومین همایش بین‌المللی سالانه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، فرهنگی و تزئینات وابسته به معماری، پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی، 28-39.
سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، بی‌تا، «گزارش‌های حفاظتی و مرمتی گروه ایزمئو در کوه خواجه»، اداره کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان، منتشر نشده.
سامی، علی (1388)، تمدن ساسانی، جلد دوم، تهران، سمت.
کمالی، علیرضا (1385)، دیوارنگاری در ایران، تهران، زهره.
گیرشمن، رمان (1371)، هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی، ترجمه: عیسی بهنام، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رمان (1350)، هنر ایران در دوران پارت و ساسانی، ترجمه: بهرام فره‌وشی، چاپ اول، تهران، علمی و فرهنگی.
ماریانی، لوکا (1375)، بازپیرائی در دهانه غلامان و کوه خواجه، ترجمه: سید احمد موسوی، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور.
مصلی، معصومه (1385)، کوه خواجه، تهران، معاونت فرهنگی و ارتباطات، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
موسوی، سیداحمد (1376)، نخستین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، جلد سوم، سازمان میراث فرهنگی کشور.
واندنبرگ، لویی (1348)، باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه: عیسی بهنام، تهران، دانشگاه تهران.
هرتسفلد، ارنست (1354)، تاریخ باستانی ایران بر مبنای باستان‌شناسی، تهران، حکمت.
هوف، دیتریش (1366)، فیروزآباد، ترجمه کرامت‌الله افسر، شهرهای ایران جلد دوم به کوشش محمد یوسف کیانی، صص 117-75، تهران، جهاد دانشگاهی.
De Waele, A., 2009. Sasanian wall painting, Encyclopedia Iranica, July 20, 2009 (on line).
Herzfeld, E., 1941. Iran in the Ancient East, London.
Gullini, G., 1964. Architettura Iranica dagli Achemenidi ai Sasaidi,Il Palazzo di Kuh-I Khwagia Sistan, Einaudi, Turin.
Huff, D., 1974.An archaeological survey in the area of Firuzabad, Fars, Proceedings of the 2nd annual symposium on archaeological research in Iran 1973, Tehran, pp.155-79.
Kawami Trudy, S., 1987. Kuh-e Khwaja, Iran, and its wall Paintings: the records of Ernst Herzfeld, Metropolitan Museum Journal 22, pp.13-52
Mariani, L., 1977. The operation carried out by the Italian Restoration Mission in Sistan 1975-1976 (2534-2535) Campaigns, Conservation of the mud-brick structure in the sacred building QN3 at Dahan-I Ghulaman, and the detachment of the fresco in the palace at Kuh-I Khwaga, Rome and Tehran.
Rienjang W., 2012. Aurel Steins work in the north west frontier province, Pakistan in; Sir Aurel Stein Colleagues and Collections, Helen Wang (ed.), British Museum Publication No, 184, London.
Stein, A., 1916. Third journey of exploration in Central Asia 1913-1916, Geographical Journal, Vol. 48, London. p.227.
Stein, A., 1928. Innermost Asia detailed report of exploration in Central Asia, Kan Su and Eastern Iran, Geographical Journal, London p.47.
Stein, A., 1936. An archaeological tour in the Ancient Persis, Iraq 3: 113-230.
Tucci, G., 1966. Giorcio Gullini, architettura Iranica dagli Achemenidi ai Sasaidi,Il Palazzo di Kuh-I Khwagia Sistan, East and West 16: 143-147