نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و باستانشناسی، دانشگاه آزاد، واحد تهران ‌مرکز

2 فروغ یزدانی دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه آزاد، واحد تهران‌ مرکز

چکیده

دوره‌ی شاه عباس صفوی را به جرئت می‌توان عصر طلایی صنعت ـ هنر پارچه‌بافی در ایران دانست. وی در زمان حکومت خود با حمایت از هنرمندان و دعوت از آن‌ها برای توسعه‌ی کارگاه‌های بافندگی در شهرهای مختلف نظیر اصفهان، یزد، کاشان و قم، موجبات رشد و تکامل پارچه‌بافی ایران را بیش‌از‌پیش فراهم نمود. در این دوره، همکاری نقاشان و نساجان موجب به‌وجود آمدن پارچه‌هایی نظیر زری‌بافت‌، سیم‌بافت، مخمل، قلمکار و غیره شد که در فنّ نساجی شاهکار به‌شمار می‌روند. دو سبک معروف در بافندگی دوره‌ی صفوی، یکی به رهبری خواجه غیاث‌الدین نقشبند یزدی و دیگری به اهتمام رضا عباسی شکل گرفت. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که مهم‌ترین امتیاز این دوره نسبت به دوره‌های دیگر قرابت زیاد هنر نقاشی با صنعت بافندگی و تغییر در طراحی نقوش نسبت به دوره‌های قبل است. بر این اساس، این پژوهش که هدف آن کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی است، سعی دارد ضمن مطالعه تعدادی از نمونه‌های برجای‌مانده، با استفاده از منابع تاریخی، علل توسعه‌ی پارچه‌بافی در این دوره، مشخصه‌های پارچه‌بافی و ویژگی‌های آن‌ها را مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Art – Industry of Textile in the Period of Shah Abbas Safavid (978-1038 AH)

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Safakish 1
  • forough yazdani 2

1 Assistant Professor, Department of History and Archaeology, Islamic Azad University, Tehran

2 Ph. D Candidate, Department of History of Iran After Islam, Islamic Azad University, Tehran Central Branch

چکیده [English]

Shah Abbas Safavid period can be known as the golden age of textile industry-art in Iran. During his government, he provided the necessities for growth and development of textile in Iran more than ever by supporting the artists and also inviting them to develop the textile workshops in different cities such as Isfahan, Yazd, Kashan and Qom. At this time, the cooperation of painters and weavers led to create fabrics such as brocade, woven wire, Cashmere and Calico fabrics that are masterpieces of textile art. Two famous styles in the textile of Safavid period were formed under the leadership of Khwaja Ghiyāth al-Dīn Naqshband Yazdi, and another one by the help of Reza Abbasi. The analysis shows that the most important score in this period compared to other periods is the high proximity of art painting with textile industry and changes in painting design compared with previous periods. Accordingly, this research which its aim is practical and also descriptive-analytical in method, is trying to examine and analyze the causes of development of textile in this period, its characteristics and its features by using historical resources, meanwhile the study of a number of remaining samples.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Golden Age of Iran's Textile
  • Safavid Period Fabrics
  • Shah Abbas
  • Ghiyāth al-Dīn Naqshband
  • Textile Art
آکرمن، فیلیس (1363)، نساجی سنتی ایران، ترجمه زرین‌دخت صابر شیخ، تهران، وزارت صنایع.
اتینگهاوزن، ریچارد؛ احسان یارشاطر (1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمه: هرمز عبداللهی و روئین پاکباز، چاپ اول، تهران، آگاه.
امینی، شهلا (1384)، «نوارهای تزیینی منسوج ایرانی»، گلستان هنر، شماره 2،  106-115.
اولئاریوس، آدام، (1363 ش)، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، چاپ اول‌، تهران، ابتکار.
باربارو، جوزفا (1349)، سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امینی، تهران، خوارزمی.
بیکر، پاتریشیا (1386)، منسوجات اسلامی،ترجمه مهناز شایسته‌فر، چاپ اول، تهران، مدرسه مطالعات هنر اسلامی.
پوپ، آرتورابهام، (1338)، شاهکارهای هنر ایران، با همکاری فیلیس آکرمن، ترجمه،  اقتباس و نگارش: پرویز ناتل خانلری، چاپ اول‌، تهران، علمی فرهنگی.
تاورنیه، ژان پاپتیست، بی تا، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری اصفهان، سنایی.
دادخواه، جعفرقلی (1378)، طراحی صنعتی در مکتب اصفهان، در کتاب هنرهای صناعی اصفهان به‌کوشش بهنام صدری، تهران، فرهنگستان هنر.
دالمانی، هانری (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه علی‌محمد فره‌وشی، تهران، گیلان.
دیماند، س، م (1365)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، تهران، علمی فرهنگی.
ذکا، یحیی (1341)، «غیاث نقشبند»، هنر و مردم، آبان 1341، شماره 1، صص 7 – 12.
روح‌فر، زهره (1394)، نگاهی به پارچه‌بافی دوره اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
زارع، اسدالله (1378)، «پیوند هنر، صنعت و اجتماع در آثار هنری اصفهان»، در کتاب هنرهای صناعی اصفهان به کوشش بهنام صدری، تهران، فرهنگستان هنر.
زکی، محمدحسن (1320)، «تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام»، محمدعلی خلیلی، تهران، اقبال.
جاوید‌نیا، نسرین (1378)، «کتابت بر البسه دوره صفویه»، در کتاب هنرهای صناعی اصفهان به‌کوشش بهنام صدری، تهران، فرهنگستان هنر.
خوش‌نیت، داوود (1378)، «بررسی ساختار طرح و نقوش در منسوجات صفوی تولیدات اصفهان»، در کتاب مجموعه مقالات هنرهای صناعی، به‌کوشش بهنام صدری، تهران، فرهنگستان هنر‌.
سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، چاپ اول، تهران، مرکز.
شاردن، جان (1374 )، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، توس.
شرلی، آنتونی (1357)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، با مقدمه و توضیحات دکتر محبت آهین، چاپ دوم، تهران، منوچهری.
شریعت پناهی، سید حسام‌الدین (1372)، اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، تهران، قومس.
شوستروالسر، سیبیلیا (1364)، ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه‌های اروپاییان، ترجمه غلام‌رضا ورهرام، تهران، امیرکبیر.
طالب‌پور، فریده (1392)، تاریخ پارچه و نساجی در ایران، چاپ دوم، تهران، دانشگاه الزهرا.
فرشاد، مهدی (1363)، تاریخ مهندسی ایران، تهران، گویش.
فلور، ویلم (1371)، صنعتی‌شدن ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، چاپ اول، تهران‌، طوس.
فوران، جان (1378)، تاریخ تحولات اجتماعی ایران (مقاومت شکننده‌)، ترجمه احمد تدین، چاپ اول، تهران، طوس.
فیگو ئروا، دن گارسیا دسیلوا (1362)، سفرنامه فیگو ئروا، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نو.
 کریمی، خاطره (1385)، «آثار زربفت گنجینه هنرهای تزیینی ایران»، علوم اجتماعی و فرهنگی، اصفهان، شماره 32، صص 80-85.
کیوانی، مهدی (1379)، اصناف در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرةالمعارف اسلامی.
مستوفی بافقی، محمدمفید (1342)، جامع مفیدی، مصصح ایرج افشار، تهران، اسدی.
مک داول، دیوید (1378)، تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، پانیذ.
ویلسن، کریستی (1366)، تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله فریار، چاپ اول، تهران، علمی فرهنگی.
هوشیار، مهران (1386)، «منادی هنر اسلامی ایران در عهد صفوی»، در کتاب هنرهای صناعی اصفهان به‌کوشش بهنام صدری، تهران، فرهنگستان هنر.
یاوری، حسین (1387)، نساجی سنتی ایران، چاپ دوم، تهران، مهر.
Baker, P.,1995. Islamic textiles, London, British museum  press.
Bunt, C.G.E.,1963. Persian fabrics, London.
Melville, C., 1996.  Safavid Persia, Cambridge, Cambridge university press.
Newman‌, A.J., 2006. Safavid Iran, re-birth of a Persian Empire, London I.B.Tauris & co LTd.
Spuhler, F., 1978. Islamic carpet and textiles in the Kier collection‌, London, Museum of Islamic art.