نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

4 دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

بخش لاران در ارتفاعات زاگرس، در منطقه­ی بختیاری شامل حوزه­ی آبخیز رودخانه­های زاینده‌رود و کارون است و شاید جز معدود مناطقی از کشور باشد که تاکنون فعالیت­های عمده باستان­شناختی در آن به انجام نرسیده است. با­ توجه­ به موقعیت جغرافیایی و قابلیت­های زیست‌محیطی منطقه، ضروری است که بدانیم کدام عوامل محیطی در ایجاد، تداوم و یا متروک­شدن محوطه‌ها تأثیر داشته و نحوه­ی برخورد انسان با محیط خود در انتخاب شیوه­ی زندگی چگونه بوده است؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و برای تحلیل و طبقه‌بندی داده­ها از نرم‌افزار GIS و نرم‌افزار SPSS استفاده شد. با بررسی عوامل محیطی مشخص شد که وجود مرتع و منابع فصلی آب بیشترین تأثیر را بر ایجاد و تداوم محوطه‌ها داشته­اند. با استفاده از تحلیل خوشه­ای چهار خوشه به­دست آمد و مشخص شد این محوطه­ها در زمره استقرارهای موقت هستند که دارای اقتصاد معیشتی دامداری و کشاورزی محدود هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Interaction between Humans and Environment: Spatial Environmental Analysis of Neolithic to Bronze Age sites of Laran County, Chahar Mahal and Bakhtiari Province

نویسندگان [English]

  • Mohsen Heydari Dastenaei 1
  • Mehdi Mortazavi 2

1 PhD Candidate, Department of Archeology, University of Sistan & Baluchestan

2 Associate Professor, Department of Archeology, University of Sistan & Baluchestan

3

4

چکیده [English]

Laran County in Highland Zagros in Bakhtiari region consist of two major rivers; Karun and zayandeh Roud and Perhaps one of the few areas of the country that has not witnesed archaeological activities. According to Geographical location and ecological capabilities of the region, it is essential that to know which environmental factors Influence to create, bumping or contribute abandoned sites? This study carried out with descriptive and analytical methods to analyze and classify data using GIS and SPSS software. By examining environmental factors we determined that pasture and water seasonal resources have the greatest impact on the creating and sustaining sites. Four clusters were determined through cluster analysis and classified the sites to have been acted as temporary settlements with the animal husbandry and limited farming.  subsistence economy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chahar Mahal and Bakhtiari Province
  • Laran County
  • Neolithic to bronze age
  • humans and environment
  • Spatial Environmental Factors
اسپرنت، پی، اسمیتون، ان. سی ( 1386)، روش‌های آماری ناپارامتری کاربردی، ترجمه­ی حسینعلی نیرومند، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
الماسی، طیبه و عباس مترجم (1392)، «بررسی تغییرات فرهنگی دشت کنگاور از دوره مس سنگ تا پایان عصر مفرغ بر اساس مدل‌های استقراری»، پژوهش‌های باستان­شناسی ایران، شماره 5، صفحات 51-62.
اوبرلندر، تئودور (1379)، رودخانه­های زاگرس از دیدگاه ژئومورفولوژی، ترجمه­ی معصومه رجبی و احمد عباسی­زاده، تبریز، دانشگاه تبریز.
بهرامی­نیا، محسن؛ علیرضا خسرو­زاده؛ محمد اسماعیل اسمعیلی­جلودار (1392)، «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه­های نوسنگی و مس­و­سنگ شهرستان اردل»، مطالعات باستان­شناسی، دوره 5، شماره 2، صفحات 21-37.
پلنت، جولی ( 1392)، اس پی اس اس : راهنمای نجات، ترجمه­ی اکبر رضایی، تبریز، فروزش.
جعفری، عباس (­1368)، گیتاشناسی ایران: کوه‌ها و کوه­نامه ایران، چاپ اول، تهران، سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا­شناسی.
جمعه­پور، محمود (1385)، «کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در امکان‌سنجی توان­های محیطی و تعیین الگوی فضایی بهینه در نواحی روستایی (مورد نمونه: شهرستان تربت‌حیدریه)»، پژوهش‌های جغرافیایی، ش. 55، صفحات 58-35.
     حافظ­نیا، محمدرضا  (1392)، مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت.
خسروی، لیلا (1391)، «بررسی و شناسایی باستان‌شناختی حوزه آبگیر سد دره باد گرگک، چهارمحال و بختیاری»، چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهمایی سالانه­ی باستان‌شناسی ایران، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صفحه 175.
رنه، هانری (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمدعلی فره­وشی، تهران، امیرکبیر.
زاگارل، آلن (1387)،  باستان­شناسی پیش‌ازتاریخ منطقه بختیاری، ظهور شیوه زندگی در ارتفاعات، ترجمه­ی کورش روستایی، شهرکرد، میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
عزیزی، قاسم؛ طیبه اکبری؛ سید حسین هاشمی (‌1392)، « تغییرات پوشش گیاهی و آب‌وهوای دیرین در طی گذار آخرین دوره یخبندان- هولوسن، مطالعه موردی: دریاچه نئور در شمال غرب ایران»، پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 4، شماره 7، صص 3-12.
علیزاده، عباس (1383)،  تئوری و عمل در باستان‌شناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی(پژوهشگاه).
علیزاده، عباس (1374)، «اهمیت و شناخت روش‌های بررسی در باستان­شناسی»، باستان‌شناسی و تاریخ، سال نهم، شماره­ی اول، صفحات 2-8.
کوثری، یحیی (­1347)، سومین گزارش هیأت بررسی اصفهان و چهارمحال و بختیاری، اداره­ی کل باستان‌شناسی و فرهنگ‌عامه، کد 258 (منتشرنشده) .
مورگان، جورج ؛ نانسی لیچ؛ جین گلوکنر؛ کارن بارث (­1391)،  آمار مقدماتی در اس پی اس اس: کاربرد و تفسیر نتایج، ترجمه­ی کیومرث زرافشانی و خدیجه مرادی، کرمانشاه، دانشگاه رازی.
نخعی، محمد؛ فیروز موسایی؛ اکبر رمضانی؛ وهاب امیری (­1392)، «ارزیابی کیفی رودخانه کارون و سرشاخه­های آن در استان چهارمحال و بختیاری»، زمین‌شناسی ایران، سال پنجم، شماره بیستم، صفحات 59-79.
نوروزی، علی‌اصغر (1388)، «مطالعات باستان‌شناسی در حوضه­ی آبخیز کارون شمالی (استان چهارمحال و بختیاری)»، مطالعات باستان‌شناسی، دوره 1، شماره 2، صفحات 161-175.
نیکنـامی، کمال­الدین، حمید خطیب­شهیدی، محمدرضا سعیدی­هرسینی، (1386)، «تئوری‌هـا و تکنیک‌های مـدل‌سـازی پیش­بینی (تخمین) مکان‌ها و پراکنش­های سایت­های پیش‌ازتاریخی در پهن‌دشت‌های باستان­شناختی با کاربرد GIS و رگرسیون لجستیک مطالعه موردی: حوضه رودخانه گاماساب زاگرس مرکزی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره­ی 58، شماره 5، صفحات 193-211.
وفایی، آرمان (1391)، «تحلیل فضایی محیطی محوطه­های مس­و­سنگی دشت اسدآباد»، پایان­نامه کارشناسی ارشد    باستان­شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، (منتشرنشده).
یوسفی زشک، روح‌الله؛ سعید باقی­زاده (‌1391)، «کاربرد سیستم­های اطلاعات جغرافیایی در تحلیل الگوی استقراری: مطالعه موردی محوطه­های دشت درگز از دوره نوسنگی تا پایان عصر آهن IV »، نامه باستان­شناسی، شماره 2، دوره 2، صص 7-25.
Alizadeh,A., 1988. Socio-economic Complexity in Southwestern Iran during the Fifth and Fourth Millennia BC: The,  Evidence from Tall-e Bakun A. Iran (26):17-34.
Alizadeh, A. 2010. The Rise of the Highland Elamite State in Southwestern Iran. Current Anthropology, Volume 51. (3): 353-383.
Conolly, J. Lake, M., 2006. Geographical Information Systems in Archaeology. Cambridge University Press.
Djamali, M. Beaulieu, J, L. Shah-hosseini, M. Andrieu-Ponel, V. Ponel, P. Amini, A. Akhani, H. Leroy. S., 2008b. A late Pleistocene Long pollen Record from Lake Urmia. NW Iran. Quaternary Research (69): 413–420.
Djamali, M. Kürschner, H. Akhani, H. De Beaulieu, J, L. Amini, A. Andrieu-Ponel, V. Ponel, P. Stevens, L., 2008a. Palaeoecological Significance of the Dpores of the Liverwort Riella (Riellaceae) in a Late Pleistocene Long Pollen Record from the Hypersaline Lake Urmia, NW Iran. Review of Palaeobotany and Palynology (152): 66–73.
Djamili, M., De Beaulieu, J. L., Niller, N. Punel, V.A., Fazeli, H., 2009. Vegetation History of the SE Section of Zagros Mountains During the Last Five Millennia: a Pollen Record from the Maharlou Lake. Fars Province. Iran. Veget Hist Archaeobot (18): 123-136.
Djamili, M. Miller, N.F. Ranezani, V. Andrieu , P., Beaulieu, L., Berberian, M., Guibal, F., Lahijani, H. Lak, R., and Pone, P., 2010. Notes on Arboricultural and Agricultural Practices in Ancient Iran Based on New Pollen Evidence. Paleorient (36-2): 175-188.
El-Moslimany, A. P., 1987. The Late Pleistocene Climates of the Lake Zeribar Region (Kurdistan, Western Iran) Deduced from the Ecology and Pollen Production of Non-Arboreal Vegetation. Vegetatio. Vol. 72. (3): 131-139.
Harrison, J. V., 1932. The Bakhtiari Country, South-Western Persia. The Geographical Journal. Vol. 80, (3):193-207.
Henrickson, E. F., 1985. Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Highlands (Luristan). Iranica Antiqua. (12): 1-43.
Miller, N. F., 1997. The Macrobotanical Evidence for Vegetation in the Near East. 18 000/16 000 B.C to 4 000 B.C. Paléorient, 23. (2): 197-207.
Minorsky, V., 1945. The Tribes of Western Iran, the Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 75. (1/2): 73-80.
Niknami, K. A, Chaychi. A. A., 2008. A GIS Technical Approach to the Spatial Pattern Recognition of Archaeological Site Distributions on the Eastern Shores of Lake Urmia, Northwestern Iran. International Archives of the Photogrammetry. Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. XXXVII. Pp. 167-172.
Noorollahi, D., Lashkari, H., Amirzade, M., Gh., Azizi. S., Sharafi, 2011. Climatic and Environmental Reconstruction Based on Stable Isotopes of Parishan Lake (Iran). Journal of Rangeland Science., 1( 3): 203-216.
Parsons, J. R., 1972. Archaeological Settlement Patterns. Annual Review of Anthropology (1): 127-150.
Stevens, L. R., Ito, E., Schwalb, A. and Wright, H. E., 2006. Timing of Atmospheric Precipitation in the Zagros Mountains Inferred from a Multi-Proxy Record from Lake Mirabad, Iran. Quaternary Research, 66: 494–500.
Van Zeist, W., Bottema, S., 1991. Late Quaternary Vegetation of the Near East. Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients. Reihea, 18: 1–156.
Van Zeist, W. Bottema, S., 1977. Palynological Investigations in Western Iran. Palaeohistoria, 19:19–85.
Van Zeist, W. Wright, H, E., 1963. Preliminary Pollen Studies at Lake Zeribar. Zagros Mountains, Southwestern Iran. Science, 140: 65–67.
Warren, R. E. and Asch, D. L., 2000. A Predictive Model of Archaeological Site Location in the Eastern Prairie Peninsula, in: K. L., Wescott and R. J., Brandon (eds.), Practical Applications of GIS for Archaeologists: A Predictive Modeling Kit,. London: Taylor & Fisher pp. 5-25.
Wasylikowa, K., 2006. Palaeoecology of Lake Zeribar. Iran in the Pleniglacial, Lateglacial and Holocene, Reconstructed from Plant Macrofossils, Holocene 15 (5): 720 –735.
Wright H. E. McAndrews J, H., van Zeist, W., 1967. Modern Pollen Rain in Western Iran. and Its Relation to Plant Geography and Quaternary Vegetational History. Journal of Ecology. 55 ( 2 ): 415-443.
Wright H. E., 1968. Natural Environment of Early Food Production North of Mesopotamia. Science, 161(­3839): 334-339.
Zagarell, A., 1982. The Prehistory of the Northeast Bahtiari Mountains, Iran: The Rise of Highland Way of Life. Beihefte Zum Tubinger Atlas des Vordern Orients. Riehe B. No 42. Weisbaden.
ـــــــــــــــ ,1989. Pastoralism and the Early State in Greater Mesopotamia. in: C, C, Lamberg-Karlovsky(ed.), Archaeological Thought in America. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 280-301.