نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

در تعیین و تعریف یک منظر فرهنگی، سه رکن جغرافیا (عرصۀ طبیعی فعالیت انسان)، تاریخ و مواد فرهنگی نقش اساسی ایفا می‌کنند. عرصۀ طبیعی میمند در شمال غرب استان کرمان به‌روشنی تعامل این سه عنصر را نشان می‌دهد. در  تلاش برای پاسخ به این پرسش که منظر فرهنگی میمند، از چه عناصری تشکیل‌ شده و تحول آن از چه کیفیتی برخوردار بوده، نگارنده بخش شمالی شهرستان شهربابک شامل منطقۀ میمند و روستاهای مجاور آن را در سال‌های 1392 و 1393 مورد بررسی میدانی قرار داد. یافته‌های حاصل از این بررسی در کنار گزارش‌های مندرج در متون تاریخی، بیانگر تغییر و تطور شیوه‌های معیشت در این منطقه در طول تاریخ است. بر پایۀ نتایج پژوهش حاضر، شرایط جغرافیایی و تاریخی، تعیین‌ کنندۀ رفتارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردمان منطقه بوده است و با وجود روابط پیچیده و تحولات چندخطی در منظر فرهنگی میمند، می‌توان روستای  دست­کند میمند را کانون و منشأ این تحولات  دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Cultural Landscape of Maymand Based on Historical Studies and Archaeological Findings

نویسنده [English]

  • Meysam Labbaf-Khanii

Academic Staff/ Department of Archaeology, University of Tehran

چکیده [English]

Geography, history, and the material culture provide the three bases for definition and determination of a cultural landscape. The region of Maymand in northwestern of Kerman province as the interacting-ground of the three aforementioned factors is considered as a cultural landscape. The geographic diversity, historical events and 2500-years-old cultural vestiges have prepared the necessities for the formation of a dynamic cultural landscape. The archaeological survey findings show the process of change and evolution in lifestyles of the people who have been living in the Maymand region from ancient times to modern era. This process has been affected by geographic conditions on the one hand and has influenced the region’s history on the other hand. In addition to the complicated and multilinear historical processes having determined the characteristics of the Maymand’s landscape, the village of Maymand has played the focal role in the changing and evolution of the region. Identifying the factors which were acting in the evolution of the cultural landscape of Maymand, would help us to find the true way to indicate and solve the current problems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maymand
  • Cultural Landscape
  • Defensive Architecture
  • Nomadism
  • Sedentarism
ابراهیمی میمند، کبری (1385)، میمند: شاهکار جاودان، کرمان، مرکز کرمان­شناسی.
ابن­خرداد­به، عبیدالله بن عبدالله (1371)، المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، تهران، مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی.
اتکینسون، آر. اف. (1379)، «فلسفۀ تاریخ: نگاهی به دیدگاه‌های رایج در فلسفۀ معاصر تاریخ»، فلسفۀ تاریخ: روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری، ترجمه و تدوین حسینعلی نوذری، تهران، طرح نو، صص 68-23.
اسدآبادی، رضا (1374)، گزارش بررسی و شناسایی حوزۀ میمند، میراث فرهنگی استان کرمان (منتشرنشده).
اسدی، رخساره و حسن عباسی (1387)، «بررسی روستای تاریخی میمند از نظر جاذبه‌های گردشگری»، فضای جغرافیایی، س  8، ش 21، صص 24-1.
اسلامی، زهرا (1391)، «روستای باستانی میمند»، رشد آموزش تاریخ، س 13، ش 46، صص 61-60.
اشرفی، مهناز (1383)، «گذری به روستای تاریخی میمند»، دهیاری‌ها، س 2، ش 9، صص 36-34.
اعتمادالسلطنه،‏ محمدحسن خان (1367)، تاریخ منتظم ناصرى، تصحیح محمد اسماعیل رضوانى‏، تهران، دنیاى کتاب‏.
افسر یغمایی، علی‌اکبر (1337)، «شهربابک»، یغما، س 11، ش 123، صص 326-320.
افشار، ایرج (1347)، «گشتی در خاک یزد»، یغما، س 21، ش 237، صص 158­-152.
انجم روز، سلمان و نصیر اسکندری (1391)، «بررسی قوم باستان‌شناسی ماندگاه‌های کوچ‌نشینی در جیرفت»، باستان­پژوه، س 13، ش 19، صص 79-67.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1389)، پیغمبر دزدان، تهران، نشر علم.
پاپلی یزدی، محمدحسین و مجید لباف خانیکی (۱۳۸۰)، «مسکن کردهای خراسان شمالی: تکوین و تحول مسکن در بطن ساختارهای ذهنی و فرهنگی»، تحقیقات جغرافیایی، س 16، ش ۶۲­، صص 29-5.
پاتینجر، هنرى (1384)، سفرنامه پاتینجر، ترجمه شاپور گودرزى، تهران، دهخدا.
پازوکی طرودی (1376)، استحکامات دفاعی سرزمین ایران در دوران اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
پورمژدهی، شراره (1384)، «مطالعه و شناخت آسیاب‌های آبی: طرح مرمت و احیاء مجموعه آسیاب‌های آبی میمند (کرمان)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت (منتشرنشده).
پورقربان، شیوا (1380)، «روستای صخره‌ای میمند»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ باستان‌شناسی، به راهنمایی مسعود آذرنوش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی (منتشرنشده).
پورقربان، شیوا (1382)، «تعیین قدمت روستای صخره‌ای میمند با اتکا به نتایج سال‌یابی سفال‌های به‌دست‌آمده در گمانه‌زنی (به روش ترمولومینسانس)»، مجموعه مقالات نخستین همایش باستان‌سنجی در ایران: نقش علوم پایه در باستان‌شناسی، به کوشش مسعود آذرنوش، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص 73-55.
حاتمی، ابوالقاسم (1383)، گزارش بررسی و شناسایی آثار باستانی و تاریخی- فرهنگی حوزۀ فرمانداری شهربابک، اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان (منتشرنشده).
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1375)، جغرافیاى حافظ ابرو، صادق سجادى، تهران‏، میراث مکتوب.
حسینی موسی، زهرا (1389)، شهربابک: سرزمین فیروزه، کرمان، مرکز کرمان­شناسی.
خسروزاده، علیرضا و ابوالفضل عالی (1384)، «گزارش توصیفی فصل دوم بررسی و شناسایی شهرستان بردسیر»، گزارش‌های باستان­شناسی 4، تهران، پژوهشکدۀ باستان­شناسی، صص 176-159.
خلیل یحیوی، پوران­دخت (2537)، «بررسی مسائل انسانی، اقتصادی و اجتماعی روستای میمند»، بررسی‌های تاریخی، س 13، ش 75، صص 174-143.
رضائیان، مریم (1387)، «روستای میمند از منظر قوم باستان‌شناسی با تأکید بر شناخت الگوی معیشتی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته باستان‌شناسی، به راهنمایی حسن فاضلی نشلی، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
روح‌الامینی، محمود (1370)، «شنیدن صدای چکش»، نامۀ علوم اجتماعی، س 2، ش 2، صص 245-235.
ریاحیان گهرتی، رضا (1382)، پروژۀ بزرگ روستای تاریخی میمند: بررسی و شناسایی حریم درجه 1روستای تاریخی میمند، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (منتشرنشده).
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (1382)، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان کرمان، ج 1، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سایکس، سرپرسی (1336)، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران، ابن‌سینا.
سپهر، محمدتقی بن محمدعلی (١٣٧٧)، ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، جلد  ١ ، تصحیح جمشید کیان­فر، تهران، اساطیر.
سرفراز، علی‌اکبر (1347)، «میمند شهر ساسانی»، باستان‌شناسی و هنر ایران، س 1، ش 1، صص74-73.
سمرقندى، کمال‌الدین عبدالرزاق (1383)، مطلع سعدین و مجمع بحرین‏، تصحیح عبدالحسین نوایى‏، تهران‏، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى‏.
شجاعی اصفهانی، علی (1386)، «بررسی باستان‌شناسی قلعه کمر مرج؛ شهرستان شهربابک؛ استان کرمان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشته باستان‌شناسی، به راهنمایی هایده لاله، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
شجاعی اصفهانی، علی (1388)، «این منم برادر الموت»، سرزمین من، س 2، ش 8، صص 35-26.
شهشهانی، سهیلا (1375)، پژوهش‌های مردم‌شناسی میمند، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
شیروانى، زین‌العابدین بن اسکندر (1347)، بستان­السیاحه، تهران، سنایی‏.
غضنفرپور، حسین (1388)، «شهرهای باستانی در استان کرمان»، مطالعات ایرانی، س 8، ش 15، صص 162-139.
فرهادی، مرتضی (1376)، «معرفی نقوش صخره‌ای نویافته در سیرجان و شهربابک»، میراث فرهنگی، س 9، ش 17، صص 19-12.
قوربیگی­نژاد تهرانی، شیرین (1385)، «طراحی محیط مسیرهای گردشگری روستای میمند با توجه به نگرش اکو موزه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشته محیط‌زیست، به راهنمایی هما ایرانی بهبهانی، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
کتبی، محمود (١٣۶۴)، تاریخ آل مظفر، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
کریمی، فریبا (1383)، «پژوهشی در کنده­نگاری‌های سنگی و صخره‌ای ایران با تأکید بر نمونه‌های برگزیدۀ قم و میمند شهربابک»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشته باستان‌شناسی، به راهنمایی حکمت­الله ملاصالحی، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
کلانتری خاندانی، حسین (1387)، سیری در جغرافیای استان کرمان با تکیه ‌بر مسائل طبیعی (زلزله)، انسانی، تاریخی و...، کرمان، مرکز کرمان­شناسی.
لباف خانیکی، میثم (1385)، «باستان‌شناسی زمین­سیما»، پژوهش‌های باستان‌شناسی و مطالعات میان‌رشته‌ای، س 2، ش 4، صص 126-113.
لباف خانیکی، میثم (1393)، «پژوهش در راستای باستان‌شناسی منظر فرهنگی میمند»، پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی میمند (منتشرنشده).
مصطفوى، محمدتقى‏ (1375)، اقلیم پارس‏، تهران، اشاره‏.
مقدسی، ابوعبدالله محمد ابن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
منشى کرمانى، ناصرالدین (1362)­‏، سمط العلى للحضرة العلیا، تصحیح عباس اقبال آشتیانى، تهران، اساطیر.
مهران، مهرداد (1385)، «منشور مرمت و طراحی در بافت روستای تاریخی میمند»، پایان‌نامۀکارشناسی ارشد در رشتۀ مرمت، به راهنمایی پیروز حناچی، دانشگاه تهران (منتشرنشده).
نجمی، شمس‌الدین (1381)، گاه‌شمار تاریخ کرمان، کرمان، مرکز کرمان­شناسی.
همایون، غلامعلی، 1351، «پژوهشی دربارۀ روستای میمند»، بررسی‌های تاریخی، س 7، ش 43، صص 154-119.
همایون، غلامعلی، بی‌تا، میمند روستای صخره‌ای در استان کرمان ، دانشگاه تهران: دانشکده هنرهای زیبا.
وزیری، احمدعلی خان (1385)، الف، تاریخ کرمان، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
وزیری، احمدعلی خان (1385)، ب، جغرافیای کرمان به ‌ضمیمه رساله دهات کرمان، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
Bau, M., 1971. Iran wie er wirklich ist, München: Bechtle. 
Bray, W. and D. Trump, 1984. The Penguin dictionary of archaeology, London: Penguin Books.
Burke, A., V. Maxwell and I. Shearer, 2010. Lonely planet Iran (Travel Guide), Melbourne: Lonely Planet.
Caldwell, J. R. (ed.), 1967. Investigations at Tal-i-Iblis, Springfield: The State Museum Society.
Crumley, C. L., 1976. Toward a locational definition of state systems of settlement, American Anthropologist 89 (78): 59-73.
Hakemi, A., 1997. Shahdad: archaeological excavations of a Bronze Age center in Iran, Rome: IsMEO.
Harverson, M., Watermills in Iran, Iran 31 (31): 149-177.
Kerber, P., 2013. Iran: Islamischer staat und jahrtausendealte kultur, Berlin: Trescher Verlag.
Lamberg-Karlovsky, C. C., 1969. Excavations at Tepe Yahya, Iran 7 (7): 184-186.
Shojaee Esfahani, A., 2015. Archaeological survey of Kamar-e Marj Castle in Kerman Province, in A. Krasnowolska and R. Rusek-Kowalska (eds.), Studies on the Iranian world II: medieval and modern, Krakow: Jagiellonian University Press, Pp. 205-2017.
Wilkinson, T. J., 1989, Extensive sherd scatters and land-use intensity: some recent Results, Journal of Field Archaeology 16 (16): 31-46.
Wilkinson, T. J., 2004. The Archaeology of landscape, in: J. L. Bintliff (ed.), a companion to archaeology, Oxford: Blackwell, Pp. 334-356