نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• فیروز مهجور

استادیار گروه باستان¬شناسی دانشگاه تهران

چکیده

کشف نمونه‌های متعدّدی از سفالینة نوع موسوم به کوباچه، شامل گونه‌های قلم سیاه، قلم سبز و رنگارنگ در کاوشهای باستان‌شناختی مناطق مختلف ایران مانند خراسان، رَبع رشیدی در تبریز، اردبیل، تپة امامزاده بنیس در نزدیکی شبستر، شهر تاریخی گسکر (هفت دغنان) در نزدیکی صومعه سرا، تمیشه در استان گلستان، قلعة الموت، تپة نرگه در تاکستان و تپّه شوره‌پزخانه در روستای خانلق از توابع شهرری در اطراف تهران و نیز نتایج آزمایش سنگ‌نگاری (Petrography) برخی نمونه‌های مزبور، به طور مستند بر منشأ ایرانی این‌گونه سفال، دلالت و حدّاقل شهرهای نیشابور، مشهد، تبریز و اصفهان را به عنوان مراکز تولید این نوع سفالینه مشخص می‌نماید.
تولید سفالِ گونة موسوم به کوباچه، بر اساس نمونه‌های دارای رقم و تاریخ از نیمة دوم قرن نهم هجری، به دو صورت قلم سیاه و قلم سبز در ایران، آغاز و به صورت رنگارنگ تا قرن دوازدهم هجری در این کشور ادامه یافت. اگرچه از آن زمان، ساخت و پرداخت این نوع سفالینه، به‌شدت کاهش پیدا کرد، ولی به طور کامل منسوخ نگردید، به طوری که هم-اکنون نیز به حیات خود ادامه می‌دهد و در نقاط محدود و منحصر به فردی مانند «مند گناباد» تولید می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• ایران
• رنگارنگ
• سفال
• صفوی
• قلم سیاه
• قلم سبز
• گونة موسوم به کوباچه
• نقاشی زیر لعاب

عنوان مقاله [English]

Iran; Origin of So-Called Kūbācheh Pottery

نویسنده [English]

• Firūz Mahjūr

چکیده [English]

The Iranian origin of some pottery was confirmed by discovery of various types known as K?b?cheh, including black, green and colorful pens found in archeological excavations of the different Iranian regions such as Khorasan, Rab’-e Rashidi in Tabriz, Ardebil, Em?mz?deh Benis near Shabestar, the historical city of Gaskar (Haft Daghn?n) near Some’eh-Sar?, Tamisheh in Golest?n Province, Alamut Castle, Nargeh Hill in T?kest?n, and Shurpaz-kh?neh Hill in Kh?nlaq village in the suburbs of Shahr-e Rey near Tehran. Findings of the petrography of certain samples further indicate the above fact and identify the production centers for this type of pottery to be the cities of Neysh?bur, Mashad, Tabriz and Isfah?n.
Based on the samples which carry dates and figures, K?b?cheh is known to have been produced in Iran since the second half of the ninth century AH in the two forms of black and green pens which continued up to the 12th century AH in its colorful forms. Whereas production of this type of pottery has decreased considerably since then, it has not been abolished completely and has survived up to the present time in some limited regions including Mend in Gon?b?d

کلیدواژه‌ها [English]

• Black pen
• Colorful
• Green pen
• Iran
• Painting under glaze
• Pottery
• Saffavid
• Type of pottery known as Kūbācheh