نویسندگان

• حسن طلایی ¹
• احمد علی یاری ²
• یاسمن تقی ذوقی ³

¹ استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

² کارشناس ارشد پژوهشی موسّسة باستان شناسی دانشگاه تهران

³ کارشناس¬ارشد پژوهشکدة مرمّت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور

چکیده

از جمله شواهد موجود برای بررسی فرایندهای تکنولوژیک در دورانهای پیش از تاریخ، سفال است که به فراوانی از بقایای باستانی، کشف و ضبط می‌شود. سفال به عنوان کهن‌ترین صنعت مردمان ساکن در فلات ایران، جایگاه ویژه‌ای در مطالعات باستان شناختی دارد. امّا بیشتر مطالعات انجام شده بر اساس توصیف ظاهری و الگوهای هنری انجام شده است چرا که در چند دهة گذشته، ابزارها و فنون پیشرفتة مطالعاتی در دسترس باستان شناسان نبوده است امّا در حال حاضر در اثر پیشرفت‌های فن‌آوری مداوم در تمام عرصه‌ها این امکان برای باستان شناسان فراهم شده است تا بتوانند داده‌های مادّی خود از جمله مجموعه سفالها را با استفاده از این ابزارها و فنون هر چه دقیق-تر مورد مطالعه قراردهند. در این طرح پژوهشی، تعداد 30 نمونه از سفالهای همگون معروف به افق چشمه‌علی از دو محوطة باستانی مرتبط با این افق سفالی (اسماعیل‌آباد و طبقات فوقانی تپّه زاغه دشت قزوین) با استفاده از تحلیل آزمایشگاهیXRD (تفرق پرتو مجهول) وXRF (فلورسانس پرتو مجهول) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. افزون بر این در ارتباط با آزمایشهای انجام شده، وضعیّت فیزیکی نمونه‌ها نیز مطالعه شده است. مقایسة نتایج تحلیل‌های آزمایشگاهی نمونه‌ها از دو محوطه وجوه افتراق و اشتراک آنها را نشان داده و در نهایت توانایی‌های فنی سفالگران هزارة پنجم ق.م. را در منطقة شمال مرکزی ایران آشکار کرده است.

کلیدواژه‌ها

• آزمایشXRD
• آزمایش XRF
• افق سفالی چشمه‌علی
• تکنولوژی
• شمال مرکزی ایران

عنوان مقاله [English]

The Technological Studies of the Fifth Millennium B.C. Pottery from North-Central Iran by Using X-Ray Defragmentation (XRD) and X-Ray Fluorescence (XRF) Laboratory Testing

نویسندگان [English]

• Hassan Tala'i, ¹
• Ahmad Aliyari ²
• Yasaman Taghi Zoghi ³

¹

²

³

چکیده [English]

Scientific advances in the laboratory testing have provided the most effective means for archaeologists to examine their artifactual data in a science-based framework. In this research project we have been able to examine 30 ceramic samples from two archaeological sites with the homogeneous ceramic horizon.
North-central Iran, approximately the area lying between Kashan, Qazvin and Tehran is, characterized by uninterrupted plains watered by streams from the neighboring mountain ranges. As there are no major geographic barriers, in many periods ceramic assemblages were identical throughout the area. Finely made painted ware characterizes the upper part of Cheshmeh Ali IA and has been found at Qara Tepe and Esmailabad Tepe west of Tehran in the upper levels at Zagheh at Saveh and in Sialk II. It occurs in a variety of shapes including cup bowls, spouted bowls, hemispherical and closed bowls, shallow and deep bowls on pedestal feet, basket-handled pot and concave-sided cups. Cheshmeh Ali ceramic horizon is hand-made of fine grained fabric and covered with a burnished orange-to-red slip and painted in black on red. A wide variety of designs include lozenges hatched triangles, festoons, chevrons braided patterns and stylized animals and fish. It is especially well known from the excavations carried out at Tepe Esmailabad. The material from this site seems more elaborate than that of Zagheh. In spite of the facts that all the examined samples belong to the same ceramic horizon in the area XRF and XRD, laboratory testing has indicated certain technological differences between two groups of samples.

کلیدواژه‌ها [English]

• ceramic horizon
• Cheshmeh Ali
• North-central Iran
• X–RAY defragmentation
• X-RAY Fluorescence