نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امیر راکعی ¹
• گودرز رشتیانی ²

¹ کارشناسی ارشد تاریخ (اسناد و مدارک آرشیوی و نسخه‌شناسی)، دانشگاه تهران، ایران

² استادیار، گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

این مقاله به بررسی سیر تاریخی نام‌هایی می‌پردازد که در طول زمان به تخت جمشید، یکی از برجسته‌ترین محوطه‌های باستانی ایران، اطلاق شده است. مسئلة اصلی پژوهش، این پرسش است که چگونه تغییرات در نام‌گذاری یادمان‌های باستانی بازتابی از دگرگونی‌های گسترده‌تر در حافظة جمعی، ایدئولوژی و هویت فرهنگی هستند. هدف اصلی مطالعه، دنبال کردن فرایندهایی است که طی آن‌ها نام‌هایی چون «پارسه» در سنگ‌نوشته‌های هخامنشی تا «تخت جمشید» در دوره‌های متأخرتر، در بستری از گفتمان‌های تاریخی، دینی و فرهنگی شکل گرفته‌اند.

این مقاله با بهره‌گیری از رویکردی میان‌رشته‌ای که تحلیل زبان‌شناختی، تاریخی و باستان‌شناختی را با یکدیگر تلفیق می‌کند، به بررسی منابع متنوعی از جمله کتیبه‌های سلطنتی، متون تاریخی کلاسیک و اسلامی، سفرنامه‌ها و ادبیات اسطوره‌ای می‌پردازد و به نقطه‌ عطفی در دوران مدرن اشاره می‌کند که پیشرفت‌های علمی در حوزه باستان‌شناسی، به‌ویژه رمزگشایی خطوط میخی، موجب رفع برداشت‌های نادرست تاریخی شد و نام اصیل «پارسه» که در روزگار هخامنشیان به کار می‌رفت، بار دیگر به هویت این مجموعه بازگردانده شد.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تاریخ نام‌گذاری تخت جمشید صرفاً موضوعی واژگانی نیست، بلکه دریچه‌ای مهم برای درک چگونگی به یاد آوردن، بازتفسیر و بازسازی گذشته است. با قرار دادن این تاریخ نام‌شناختی در دل مباحث کلان‌تری چون باستان‌شناسی، میراث فرهنگی، حافظة تاریخی و تاریخ‌نگاری، این مقاله سهمی در فهم ژرف‌تر فرایندهای فرهنگی‌ای دارد که هویت تاریخی را شکل می‌دهند و بازتعریف می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

• تخت جمشید
• پارسه
• امپراتوری هخامنشی
• نام‌شناسی ایرانی
• اساطیر ایرانی
• اسناد تاریخی

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Onomastics of Persepolis in Historical Documents and Texts: From the Beginnings to the Qajar Dynasty

نویسندگان [English]

• Amir Rakee ¹
• Goodarz Rashtiani ²

¹ M.A. in History (Archival Documents and Records, and Codicology), University of Tehran, Iran

² Assistant Professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

This article investigates the historical evolution of the names attributed to Persepolis, one of Iran’s most prominent archaeological sites. The study addresses a central problem in historical and cultural scholarship: how the shifting nomenclature of ancient monuments reflects broader transformations in collective memory, ideology, and identity. The primary aim is to trace how various names—from Pārsih in Achaemenid inscriptions to the popular Takht-i Jamshīd—were shaped by different historical, religious, and cultural discourses over time.

Using a multidisciplinary research method that integrates philological analysis, historical contextualization, and archaeological interpretation, the article draws on diverse sources, including royal inscriptions, classical and Islamic historiography, travelers’ narratives, and mythological literature. Special emphasis is placed on the reinterpretation of Persepolis in Persian epic traditions and Islamic texts, where the site was often portrayed as the throne of the mythic king Jamshīd or a symbol of divine kingship.

The research highlights a major turning point in the modern period, when advances in archaeology—particularly the decipherment of cuneiform inscriptions—corrected long-standing misconceptions and re-established the site’s original name, Pārsih, as used by its Achaemenid builders.

The findings underscore that the naming history of Persepolis is not merely a semantic curiosity, but a vital lens through which societies recall, reinterpret, and reconstruct their past. By situating this onomastic history within broader debates on heritage, memory, and historiography, the article contributes to a deeper understanding of the cultural processes that define and redefine historical identity.

کلیدواژه‌ها [English]

• Persepolis
• Pārsih
• Takht-i Jamshīd
• Achaemenid Empire
• Iranian onomastics
• Iranian mythology
• historical documents