نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محرم باستانی ¹
• نعمت اله علی محمدی ²

¹ گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

² گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ضرابخانۀ تبریز یکی از ضرابخانه‌های بزرگ عصر ایلخانی است. تبریز از دورۀ هولاکو به‌طوری رسمی به‌عنوان مرکز حاکمیت سیاسی ایلخانان درنظر گرفته شده بود، این انتخاب درست یا نادرست موجب شد تا تعداد زیادی از هنرمندان، دانشمندان، خطاطان، خوشنویسان، پیشه‌وران، صنعتگران و معماران، از سراسر مرزهای وسیع قلمرو ایلخانی از ماوراءالنهر تا آسیای صغیر از دشت‌های قبچاق و ماورای قفقاز تا سواحل دریای مدیترانه، از سواحل خلیج‌فارس تا منتهی‌الیه دریای عمان به‌سوی تبریز رهسپار شوند و تبریز این دوران را به یکی از بزرگ‌ترین مراکز مالی، سیاسی، علمی، نظامی و اجتماعی دنیای آن روز مبدل کـنند که با توجه به گزارش مورخان اوج این تحـولات و تغـییرات را می‌تواند در دورۀ غازان‌خان مشاهده کرد. با توجه به شهادت اسناد تاریخی، تبریز این دوران با توجه به بسترها- زمینه‌ها و شرایط جغرافیایی-سیاسی و اداری به درجه‌ای از رشد و تعالی رسید؛ به‌طوری‌که سیاحان و جهانگردان و سُفرای داخلی و خارجی ضمن بازدید از این شهر، توصیف بسیار جالبی از آن در آثار خود آوردݣݣه‌اند. به‌نظر می‌رسد با این انتخاب این شهر به‌عنوان مرکز حاکمیت سیاسی ایلخانان، برای سالیان متمادی همان‌طوری‌که از شواهد سکه‌شناسی برمی‌آید تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ضرابخانه‌های ایران این عصر را در دل خود جای داده است. تغییراتی که در ادوار تاریخی در تمامی زمینه‌ها در شهر تبریز به‌وقوع پیوست، بخشی از این تغییرات در ساختار مالی آن -خاصه ضرب سکه‌ها- اتفاق افتاده است که بی‌شک بررسی این بخش از آثار سکه‌های ضرابخانۀ تبریز در تبیین برخی از تاریکی‌های تاریخ ایران تحت حاکمیت سیاسی ایلخانان بی‌تأثیر نیست؛ از این‌رو گفتار حاضر، درصدد است ضمن معرفی یکی از بزرگ‌ترین ضرابخانه‌های عصر ایلخانی، ویژگی‌ها، اختصاصات و ابتکارات این ضرابخانه را و برخی از ابعاد آن را به تصویر بکشد و با این پرسش، سکه‌های ضربی تبریز نسبت به سایر ضرابخانه‌های ایران از چه ویژگی‌هایی برخوردار است و چرایی و چگونگی برتری این ضرابخانه نسبت به سایر شهرهای ایران تحت تابعیت ایلـخانان را به چالـش بکـشد؟ بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که شهر تبریز به‌عنوان مرکز سیاسی ایلخانان در تمامی زمینه‌ها، شرایط، بسترهای لازم برای تبدیل‌شدن به یک بنگاه بزرگ مالی تحت نظارت ایلخان را داشته است و با پیشرفت تدریجی فکری مغول نیمه‌متمدن از یک جامعۀ ابتدایی و حرکت به‌سوی جامعۀ متمدن موجب شد تا تبریز با مرکزیت سیاسی آنان در جذب نیروهای خبره، هنرمند، با استعداد، دانشمندان، صنعتگران، حرف و پیشه‌های متعدد به‌تدریج رو به‌سوی تعالی و رشد ترقی گوی سبقت از سایر شهرهای ایران برُباید و در دورۀ پایانی حکومت ایلخانان در ایران -خاصه دورۀ اولجایتو و ابوسعید- به‌وضوح می‌توان دید که مغولان بیابان‌گرد با استفاده از نیروهای مستعد و اهل فن با مرزهای وسیع تحت تابعیت خود به چه جایگاه از رشد و تعالی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، مالی، فرهنگی، معماری، هنر، کتابت، تذهیب، نقاشی، ضرب سکه و... رسیده‌اند. اهتمام گفتار حاضر تمرکز بر روی ویژگی‌ها و اختصاصات سکه‌های ضربی تبریز و چرایی و چگونگی تعالی و ترقی ضرابخانۀ تبریز بر سایر ضرابخانه‌های دیگر تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

• تبریز
• عصر ایلخانی
• ضرابخانۀ تبریز
• سکه‌های ایلخانی
• دورۀ مغول

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Numismatics of Tabriz Mint during the Ilkhanate Period (Focusing on the Era Hülegü to Öljeitü)

نویسندگان [English]

• Moharram Bastani ¹
• Nematollah Alimohammady ²

¹ Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran. (Corresponding author).

² Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The Tabriz mint is one of the most significant mints from the Ilkhanid period. Since the Hulegu Khan era, Tabriz was officially recognised as the political centre of Ilkhanid rule. This decision, whether ideal or flawed, attracted an influx of artists, scholars, calligraphers, craftsmen, and architects from the vast territories of the Ilkhanid Empire—from Transoxiana to Asia Minor, the plains of Qipchaq and the Transcaucasus to the Mediterranean shores, and from the Persian Gulf to the Strait of Oman. During this time, Tabriz became a major financial, political, scientific, military, and social hub. Historical sources document that Tabriz reached a remarkable level of growth and distinction, with visitors—including tourists, foreign emissaries, and domestic ambassadors—providing vivid descriptions of the city in their accounts. The choice to establish Tabriz as the Ilkhanid political centre appears to have significantly boosted its importance as one of the largest and most prominent mints in Iran during this era, as evidenced by numismatic records. Tabriz’s role in minting underwent substantial changes, shaped by shifts across various historical periods, particularly its financial structure. The study of coins from this mint offers valuable insights into some obscure aspects of Iranian history during the Ilkhanid rule. This article examines Tabriz, one of the most influential mints of the Ilkhanid period, by highlighting its unique characteristics, features, and innovations. This paper addresses the question of how coins were minted in Tabriz in comparison to those from other Iranian mints and seeks to understand the factors behind Tabriz’s preeminence. Preliminary research suggests that Tabriz, as the Ilkhanid political centre, possessed the necessary conditions to become a major financial institution under the Ilkhanid administration. Following the progression of the Ilkhanid administration from nomadism to a more advanced and sophisticated one, the same development appeared in Tabriz. evolved correspondingly. Attracted a vast array of experts, talented artists, scientists, and craftsmen; fostering a dynamic professional environment that contributed to other Iranian cities in various areas of development. By the latter part of Ilkhanid rule in Iran, particularly during the reigns of Öljeitü and Abu Sa’id, Tabriz became a notable centre of cultural, economic, financial, architectural, artistic, and intellectual achievements. This included advancements in book illumination, painting, and coinage, largely for skilled and talented workers drawn from across the empire. This thesis, therefore, focuses on the unique characteristics of coins minted in Tabriz and explores the reasons for and implications of the Tabriz mint’s superiority over other mints within the Ilkhanid Empire.

کلیدواژه‌ها [English]

• Tabriz
• Ikhanid Era
• Tabriz Mint
• Ikhanid Coins
• Mongol Period