نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه باستان‌شناسی دانشکدۀ باستان‌شناسی میراث‌فرهنگی، دانشگاه شمال‌غرب، شیان، چین، مرکز تحقیقاتی مشترک باستان‌شناسی راه ابریشم، شیان، چین.
چکیده
در قرن گذشته، گروهی از مجسمه‌های سنگی زنانۀ ترکیبی عصر مفرغ، که به «پرنسس‌های باختر» معروف هستند، در بازار عتیقه‌جات پدیدار شدند و مشکوک به منشأ افغان بوده‌اند. بعدها، در خلال کاوش‌های علمی باستان‌شناسی، مجسمه‌های مشابه زنانه در جنوب ترکمنستان و شمال‌شرقی ایران کشف شد که مربوط به دورۀ دیرینۀ نمازگاه V است. بحث‌های بسیاری دربارۀ منشأ این مجسمه‌های زنانۀ سنگی ترکیبی وجود دارد. به‌طور سنتی، اعتقاد بر این است که آن‌ها عناصری واضح از تمدن ایلامی دارند و تحت‌تأثیر فرهنگ فلات جنوبی ایران قرار گرفته‌اند. از دوران نوسنگی تا عصر مفرغ در آسیای مرکزی، بقایای باستان‌شناسی ارتباطات نزدیکی با جمعیت‌های فلات ایران نشان می‌دهد. مجسمه‌های سفالی زنانه برای مدت طولانی در آسیای مرکزی و ایران استفاده می‌شدند و براساس آن‌ها، سنت مجسمه‌سازی با ویژگی‌های فرهنگی محلی به‌طور نسبتاً مستقل توݣݣسعه‌یافته است. مجسمه‌های جدید سنگی ترکیبی در نمازگاه V با سنت‌های اولیه آسیای مرکزی که از خاک رُس ساخته می‌شدند و در شکل‌های ساده، متفاوت بودند. تزئینات روی سطح این مجسمه‌های سنگی ترکیبی، شباهت زیادی با تصاویر نخبگان از سلسلۀ ایلامی قدیم دارند؛ همچنین، مواد سنگی، عمدتاً کلریت و مرمر، می‌توانند به جنوب‌شرقی ایران نسبت داده شوند. ظهور این مجسمه‌های سنگی ترکیبی تغییراتی را در جامعۀ جنوبی آسیای مرکزی نشان می‌دهد که با انتقال مردم از دامنه‌های کوپت‌داغ به دلتای مرغاب هم‌راستا است. ادغام فرهنگ محلی آسیای مرکزی و فرهنگ ایرانی به‌طور ایدئولوژیک در این مجسمه‌ها انعکاس یافته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Discussion on the Stone Composite Figurines in BMAC/GKC and its Influence1
نویسنده [English]
- Deng Chen
Department of Archaeology, Archaeology School of Cultural Heritage, Northwest University, Xi’an, China, Collaborative Research Centre for Archaeology of the Silk Road, Xi’an, China.
چکیده [English]
In the last century, a group of Bronze Age composite stone female figurines, known as “Bactrian princesses”, appeared in the antique market, and were suspected to come from Afghanistan. Later, during scientific archaeological excavations, similar female figurines were discovered in southern Turkmenistan and northeastern Iran, corresponding to the Late Namazga V period. There are many discussions about the origin of this composite stone female figurine. Traditionally, it is believed that they have clear Elamite elements and were influenced by the culture of the southern Iranian plateau. From the Neolithic to the Bronze Age in Central Asia, archaeological remains show close connections with the populations on the Iranian plateau. Clay female statues were used both in Central Asia and Iran for a long time, and based on them, statue tradition with local cultural characteristics was relatively independently developed. The new composite stone female statues in Namazga V were different from the early Central Asia traditions, which were made of clay and in a schematized shape. The decorations on the surface of these composite stone figurines have a great similarity with the images of elites from the Old Elamite Dynasty. Also, the stone materials, mainly chlorites and marbles, can be traced to southeastern Iran. The appearance of these composite stone figurines shows a change that happened in Southern Central Asia society, corresponding to the transition that people moved from Kopet Dag Piedmont to the Murghab Delta. The integration of Central Asian local culture and Iranian culture was ideologically reflected in these figurines.
کلیدواژه‌ها [English]
- Discussion Stone
- Composite Figurines
- Influence in BMAC/GKC
- Influence Stone
- Influence Figurines
- Amiet, P., (1986). L’âge des échanges inter-iraniens: 3500-1700 avant J.-C. Feni XX.
- Avanesova, N. A., (2013). Buston VI — nekropol’ ognepoklonnikov dourbanisticheskoy Baktrii. Samarkand: izd. MITSAI.
- Biscione, R. & Vahdati, A. A., (2020). “The BMAC presence in eastern Iran: State of affairs in December 2018–towards the Greater Khorasan civilization?”. The world of the Oxus civilization. Routledge: 527-550. https://doi.org/10.4324/9781315193359-23
- Bonora, G. L. & Vidale, M., (2013). “The middle chalcolithic in southern Turkmenistan and the archaeological record of Ilgynly-Depe”. Ancient Iran and Its Neighbors: Local Developments and Long-Range Interactions in the Fourth Millennium BC, edited by Cameron A. Petrie: 145-170. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dn46.13
- Dana, M., (2020). “The Bronze Age of Greater Khorasan Culture The Formation a Concept: Khorasan”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 4(12): 75-98. https://doi.org/10.30699/PJAS.4.12.75
- Dubova, N. A., (2008). Masterskaya po proizvodstvu splavov na osnove medi Severnogo Gonura (zapadnaya chast’ raskopa 9)//Trudy Margianskoy arkheologicheskoy ekspeditsii: 94-104.
- Festuccia, S., (2020). “Preliminary Study of Alabaster Vessels from Building 33 in Shahr-i Sokhta: Typology and Petrographic Analyses”. Excavations and Researches at Shahr-i Sokhta, 2: 471-520.
- Francfort, H. P., (1987). “La civilisation de l’Indus aux rives de l’Oxus Source Archeologia”. Préhistoire et Archéologie: 44-55.
- Frenets, D., (2018). Torgovlya slonovoy kost’yu iz bivney Aziatskogo slona i proizvodstvo predmetov iz neye v epokhu bronzy v Sredney Azii. Svidetel’stva iz Gonur-depe (Margiana, Turkmenistan). Margianskoy arkheologicheskoy ekspeditsii.
- Gimbutas, M. & Marler, J., (1991). The civilization of the goddess: the world of old Europe. Harper, SanFrancisco.
- Harper, P., Oliver, J. A. & Tallon, F., eds. (1992). The Royal City of Susa: Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre. Metropolitan Museum of Art.
- Hiebert, F. T., (1994). “Production evidence for the origins of the Oxus Civilization”. Antiquity, 68(259): 372-387. https://doi.org/10.1017/S0003598X0004672X
- Hiebert, F. T. & Kurbansakhatov, K., (2003). A Central Asian village at the dawn of civilization: excavations at Anau, Turkmenistan. UPenn Museum of Archaeology. https://doi.org/10.9783/9781934536230
- Khlopin, I. N., (1964). Geoksyurskaya gruppa poseleniy epokhi eneolita.
- Kircho, L. B. & Alekshin, V. A., (2005). KHRONOLOGIYA EPOKHI POZDNEGO ENEOLITA SREDNEY BRONZY SREDNEY AZII (pogrebeniya Altyn-depe).
- Masson, V. M., (1966). Srednyaya Aziya v epokhu kamnya i bronzy.
- Matthiae, P., (2010). Ebla: la città del trono. G. Einaudi.
- Parrot, A., (1956). Mission archéologique de Mari I. Le temple d’Ishtar. Paris.
- Potts, D. T., (2008). Puzur-Inšušinak and the Oxus Civilization (BMAC): Reflections on Šimaški and the geo-political landscape of Iran and Central Asia in the Ur III period. https://doi.org/10.1515/ZA.2008.010
- Potts, D. T., (2004). The archaeology of Elam: formation and transformation of an ancient Iranian state. Cambridge University Press.
- Rempel, L. I., (1951). “Novyye materialy k izucheniyu drevney skul’ptury Yuzhnoy Turkmenii”. Trudy YUTAKE, 2: 147-169.
- Salvatori, S., (2004). “Oxus civilization cultural variability in the light of its relations with surrounding regions: the Middle Bronze Age”. У истоков цивилизации. Сборник статей к: 92-101.
- Sarianidi, V. I., (1974). “Baktriya v épokhu bronzy”. Sovetskaya Arkheologiya, 4. S. 49-71.
- Sarianidi, V. I., (1990). Drevnosti strany Margush. Ashkhabad: Ylym.
- Sarianidi, V. I., (2007). Necropolis of Gonur. Kapon editions.
- Vahdati, A. A., (2020). “Meier D M P. Objects of the ‘Oxus-Civilization’ and the ‘Jiroft Culture’ from the Mofakham Museum, Bojnord, North Khorasan Province[M]”. Tales of Three Worlds: Archaeology and Beyond–Asia, Italy, Africa. A Tribute to Sandro Salvatori. Oxford: Archaeopress: 98-112. https://doi.org/10.2307/j.ctv10crdr5.13
- Tahmasebi, H., Origin of BMAC and its Extension in the Eastern Half of Iran [D].
- Vidale, M., (2017). Treasures from the Oxus: the art and civilization of Central Asia. Bloomsbury Publishing.
- Vinogradova, N. M. & Kutimov, Yu. G., (2018). Pogrebal’nyye pamyatniki epokhi bronzy v Yuzhnom Tadzhikistane (mogil’niki Gelota i Darnaychi). Federal’noye gosudarstvennoye byudzhetnoye uchrezhdeniye nauki Institut vostokovedeniya Rossiyskoy akademii nauk.
- Vinogradova, N. M. & Ranov, V. A., (2008). Filimonova T G. Pamyatniki Kangurttuta v Yugo-Zapadnom Tadzhikistane (epokha neolita i bronzovyy vek). IV RAN.
- Winkelmann, S., (2013). “Transformation of Near Eastern animal motifs in Murghabo-Bactrian Bronze Age art[J]”. Animals, Gods and Men from East to West. Papers on archaeology and history in honour of Roberta Venco Ricciardi. Eds. A. Peruzzetto et al.—BAR International Series: 47-64.
)