مهدی رهبر
چکیده
حدود نیمه آخر قرن چهارم میلادی، شاهد حضور قومی صحرانشین بنام هونها یا هپتالیها هستیم که به مرزهای شمال شرقی ایران تجاوز کرده، به قتل و غارت میپرداختند. این قوم که از غرب چین به سمت آسیای میانه ...
بیشتر
حدود نیمه آخر قرن چهارم میلادی، شاهد حضور قومی صحرانشین بنام هونها یا هپتالیها هستیم که به مرزهای شمال شرقی ایران تجاوز کرده، به قتل و غارت میپرداختند. این قوم که از غرب چین به سمت آسیای میانه سـرازیر شده بودند، هر از گاهی شـمال خراسـان را مورد تاختوتاز قرار میدادند. وجود چنین دشمن بزرگی، چندین تن از پادشاهان ساسانی را وادار کرد که برای دفاع از این مرز مهم در شرق حضور پیدا کنند. یزدگرد اول از جمله پادشاهانی است که به مدت هفت سال، جهت دفع این قوم، در این خطه حضور داشت. دستگرد یزد شاپوران و بنای آتشکده بندیان، محل اقامت نامبرده است. بهرام پنجم ساسانی نیز به مانند یزدگرد، از این خطر بالقوه آگاه بود و حضورش در این جبهه شکست سنگینی برای هپتالیها به ارمغان آورد. بندیان درگز یکی از آتشکدههای دورۀ ساسانی را در معرض دید قرار میدهد. در تالار این آتشکده وقایع جنگ بین بهرام پنجم و پادشاه هپتالی را از طریق نقشمایههای گچبری شده به نمایش گذاشته است. در این گچبریها صحنههای مختلفی از خارج شدن بهرام پنجم از تیسفون به قصد جنگ با پادشاه هپتالی، به صورت نقوش پی در پی به نمایش درآمده است. گچبریهای فوق براساس متون تاریخی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفتهاند. افزون بر نقوش گچبری، کتیبههای پهلوی ساسانی که بر دیوار محراب آتشکده نقر شدهاند نیز به معرفی برخی از این نقوش پرداختهاند. این آتشکده که در زمان یزدگرد اول ساخته شده، در زمان بهرام پنجم به منظور ایجاد نقوش گچبری توسعه پیدا میکند. این آتشکده در زمان پیروز به وسیله هپتالیها تخریب گردیده است؛ بنابراین تنها بخشی از قسمت پائین گچبریها برجای مانده است. در مقالهای نظرات نگارنده در مورد برخی شخصیتهای موجود در این گچبری مورد نقد قرار گرفته است. نگارنده بر این باور است نویسندگان این مقاله دقت لازم در تطبیق نقوش با برخی وقایع تاریخی را نداشتهاند. نخستین صحنهای که در گچبریها دیده میشود مربوط به بهرام پنجم است.