خلیل الله بیک محمدی؛ اردشیر جوانمردزاده؛ رضا رضالو؛ بهروز افخمی
چکیده
کرانۀ شرقی زاگرسمرکزی، بهویژه دشت ملایر، از مهمترین مناطق در تحولات دورۀ نوسنگی جدید بهشمار میآید. تا پیش از پژوهش حاضر، مطالعات نظاممند باستانشناختی در مورد دورۀ نوسنگی این حوزه انجام نشده ...
بیشتر
کرانۀ شرقی زاگرسمرکزی، بهویژه دشت ملایر، از مهمترین مناطق در تحولات دورۀ نوسنگی جدید بهشمار میآید. تا پیش از پژوهش حاضر، مطالعات نظاممند باستانشناختی در مورد دورۀ نوسنگی این حوزه انجام نشده بود. نوسنگی جدید دشت ملایر، نیمۀ دوم هزارۀ ششم قبلازمیلاد را دربر میگیرد که بهدلیل تغییرات در نقش و رنگ سفال با دورههای پیشین و سپسین، متفاوت است. از شاخصترین گونهها و سنتهای سفالی این دوره، سفال گونۀ منقوشِ هندسی سراب است. این نوع سنت سفالی، در پسکرانههای شرقی زاگرسمرکزی و دشت ملایر نیز شناسایی شده است. از آنجاییکه تاکنون مطالعات هدفمند در این حوزۀ فرهنگی انجام نشده، اطلاعات ما از جوامع نوسنگی این حوزه بسیار محدود است. پژوهش حاضر، با روش تاریخی-تحلیلی و براساس آثار مکشوف از کارگاه I و II کاوش تپۀ «پشت فرودگاه» برای نخستینبار به مطالعۀ حضور جوامع نوسنگی جدید در دشت ملایر میپردازد. این جستار، با طرح مسئلۀ ماهیت فرهنگهای رایج نوسنگی جدید دشت ملایر و چگونگی تأسّی و کُنشِ از سنتهای فرهنگی رایجِ ادوار نوسنگی جدید زاگرسمرکزی برآمده تا با توجه به تحلیل لایهنگاشتی مراحل استقراری شکلگرفته در تپۀ پشت فرودگاه، بتوان به چشمانداز دقیق و کاملتری از توالی گاهنگاری نوسنگی در کرانههای شرقی زاگرسمرکزی و دشت ملایر با محوریت تحولات نوسنگی جدید دستیافت. با کاوش و مطالعۀ هدفمند در تپۀ پشت فرودگاه برخی از ابهامات نوسنگی جدید دشت ملایر زدوده شد و سنتهای مختلف از نوسنگی جدید زاگرسمرکزی در دشت ملایر نمایان گردید که علاوهبر تأیید حضور سفالهای منقوش خطی و هندسی مشبک رایج در سیاهبید، سهگابی و سراب جدید؛ سنتهای رایج سفالی در تپۀ قلاگپ و گوران نیز شناسایی شد که ضمن متأثر بودن از نواحی غربی در کرمانشاه، نشان از تأسّی و حضور فرهنگهای رایجِ نوسنگی جدید لرستان در دشت ملایر است. درنهایت، برآیند پژوهش نشان میدهد که دورۀ نوسنگی جدید در دشت ملایر در تعامل با فرهنگهای نوسنگی جدید زاگرسمرکزی، شکلگرفته است.