حسن نامی؛ سید مهدی موسوی نیا
چکیده
شهرستان درگز در شمال شرقی ایران، در مجاورت کشور ترکمنستان واقع‌شده است. این موقعیت جغرافیایی و هم‌جواری این منطقه با نسا، به‌عنوان اولین تختگاه اشکانیان، اهمیت و جایگاه این منطقه در تاریخ ایران در ...
بیشتر
شهرستان درگز در شمال شرقی ایران، در مجاورت کشور ترکمنستان واقع‌شده است. این موقعیت جغرافیایی و هم‌جواری این منطقه با نسا، به‌عنوان اولین تختگاه اشکانیان، اهمیت و جایگاه این منطقه در تاریخ ایران در دوره اشکانی را نشان میدهد. به‌رغم هم‌جواری درگز با ترکمنستان و نسا، مطالعات معدودی راجع به محوطههای اشکانی این شهرستان انجام‌گرفته است. این مورد که چه تعداد محوطههای اشکانی در این حوزه جغرافیایی شکل‌گرفته‌اند؛ چه عواملی در شکلگیری و الگوی پراکندگی آن‌ها مؤثر بوده و نهایتاً، تا چه اندازه میتوان محوطههایی هم‌تراز با نسا در این حوزه جغرافیایی شناسایی و پیشنهاد نمود. در بررسیهای باستانشناسی درگز ۸۵ محوطه اشکانی شناسایی گردیده است که از منظر الگوهای محیطی و وسعت محوطهها، قابل‌تأمل و ارزیابی است. در نوشتار حاضر تلاش میشود این محوطهها از منظر الگوهای محیطی مؤثر در شکلگیری و پراکندگی آن‌ها موردبررسی قرار گیرد. به‌علاوه، تلاش میشود با استناد به مؤلفه‌های محیطی و وسعت، محوطههای اشکانی شهرستان درگز خوشهبندی گردد. بدین منظور مختصات جغرافیایی این محوطهها به همراه وسعت آن‌ها در برنامه GIS مورد ارزیابی قرار گرفت. خروجی نقشههای GIS محوطههای اشکانی منطقه نشان داد از فاکتورهای محیطی مؤثر در شکلگیری این محوطهها، سه فاکتور منابع آب، جادههای ارتباطی و ناهمواری در نحوه شکلگیری و پراکندگی محوطههای اشکانی درگز بیشترین تأثیر را داشته است. به‌علاوه، سه خوشه برای محوطههای اشکانی دشت درگز پیشنهاد گردید. دو محوطه توفی و شهرتپه، محوطههای مرکزی دو خوشه A و B پیشنهاد گردید. به‌علاوه پیشنهاد گردید خوشه C معرف محوطههای کوچ‌روی دوره اشکانی در دشت درگز بوده است. نهایتاً بر اساس اهمیت دو محوطه توقی و شهرتپه، جایگاه این دو محوطه در مطالعات باستانشناسی شمال شرق ایران در دوره اشکانی تبیین گردیده است.
