حمیدرضا جانسوز؛ بیتا سودایی
چکیده
ایدئولوژی جوامع در شکلگیری آرایههای هنری تأثیر بسزایی دارند، در هنر اسلامی، نقوش گیاهی از جایگاه ویژهای برخوردارند و بخش زیادی از تزئینات هنر اسلامی را به خود اختصاص دادهاند. باور به تقدس و اساطیری ...
بیشتر
ایدئولوژی جوامع در شکلگیری آرایههای هنری تأثیر بسزایی دارند، در هنر اسلامی، نقوش گیاهی از جایگاه ویژهای برخوردارند و بخش زیادی از تزئینات هنر اسلامی را به خود اختصاص دادهاند. باور به تقدس و اساطیری بودن این نقوش از جمله باورهایی است که از دیرباز در اندیشۀ ایرانیان دیده میشود و پس از اسلام نیز در پیوند با حکمت اسلامی تداومیافته است. با به قدرت رسیدن آلبویه، همراه با اندیشههای اسلامی - شیعی، شاهد رشد و شکوفایی اندیشههای ساسانی در هنر این دوره هستیم. آثار هنری شکلگرفته در این بستر، بازتاب عقاید و فرهنگ دوران قبل از خود هستند که در قالب نمادین درآمدهاند. عناصر شناختی شکلدهنده به این بینشها، با روش نگارهشناسی و مطالعه همزمان اجتماعی قابلشناسایی است. پژوهش حاضر به دنبال بیان مفاهیم نهفته در نقوش گیاهی به کار رفته در هنر دوران آلبویه و تأثیرپذیری آن از اندیشه و هنر قبل از اسلام به منظور شناسایی باورهای مذهبی حاکم بر این دوران است. پرسش اصلی پژوهش در مورد چیستی و چرایی شباهتها و تمایزات فنی و بصری نگارههای گیاهی در هنر آلبویه با هنر قبل از خود است. بدین منظور هدف از این پژوهش بررسی و بازنمایی نمادهای ایرانی در پیدایش نقوش و زمینۀ کاربرد آنها در هنر اسلامی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد نشانهشناسی به بررسی روند شکلگیری نقوش اسلیمی پرداخته است و بدین منظور نگارههای گیاهی مسجد جورجیر، مسجد جامع نائین و مسجد جامع زواره را مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان میدهد نقوش به کاررفته در تزئینات مساجد شاخص آلبویه بنمایه هنر ساسانی دارند و شاهد نگرش و عقاید ایرانی در شکلگیری نگارههای گیاهی- اسلیمی این مساجد هستیم. همراه با این تأثیرپذیری و شکلگیری فرهنگ اسلامی، هنرمندان مسلمان نقوش جدیدی خلق میکنند.