نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• یوسف مرادی ¹
• زینب ولی‌زاده قره‌آغاجی ²

¹ پژوهشکده باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

² گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یک فصل کاوش و گمانه‌زنی که در سال‌های 1396–1395خ. به‌سرپرستی یوسف مرادی شهر «وه-اندیوک-شاپور» به‌انجام رسید، اطلاعات تازه‌ای را درخصوص نقشه، سازماندهی فضایی و عناصر کالبدی این شهر در اختیار ما قرار داد. یافته‌های باستان‌شناسی این فصل در کنار داده‌های حاصل از عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای آگاهی دقیق‌تری را از ویژگی‌های شهرسازی «وه-اندیوک-شاپور» در دورۀ ساسانی پیش رو نهاد و برخی از نتایج مطالعات پیشین و تصورات رایج دربارۀ ساختار شهر، ازجمله ماهیت پشته‌های دورتادور شهر، پشته‌ها و جاده‌های خاکی متقاطع سطح شهر و تپه‌های پراکنده در این محوطه را به چالش کشید. این یافته‌ها نشان داد که «وه-اندیوک-شاپور» شهری مستطیل‌شکل بوده که پیرامون آن را حصار مستحکمی با پشت‌بندهای مدور و یک خندق محصور می‌کرده است. گمانه‌زنی‌ها مشخص کرد که برخلاف برخی تصورات پیشین، خطوط متقاطع مشخص در عکس‌های هوایی و جاده‌های خاکی در سطح شهر، خیابان‌های شهر در دورۀ ساسانی نیستند؛ بلکه پشته‌هایی هستند که پس از سدۀ چهارم هجری قمری و با تبدیل شهر به کشتزار، برای تعیین مرز زمین‌های کشاورزی و رفت‌وآمد کشاورزان ایجاد شده‌اند. همچنین نتایج این گمانه‌زنی‌ها نشان داد بسیاری از تپه‌های پراکنده در سطح شهر حاوی بناهای شهر نیستند، بلکه شامل نهشته‌ها و مصالحِ ساختمانی بناهای ویران‌شدۀ شهر هستند که به منظور ایجاد و گسترش زمین‌های کشاورزی جمع‌آوری و انباشت شده‌اند. در این نوشتار تلاش شده است تا با استفاده از نویافته‌های باستان‌شناسی در کنار بررسی متون تاریخی و مطالعات کتیبه‌ای، مهرشناسی و سکه‌‌شناسی تصویری نسبتاً روشن از وضعیت شهر «وه-اندیوک-شاپور» در دورۀ ساسانی ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

• وه-‌اندیوک-شاپور
• ساسانی
• مهر
• سکه
• شهرسازی
• کاوش‌های باستان‌شناسی

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

The Sasanian City of ‘Weh-Andiōk-Shābuhr’ in the Light of Written Sources and Archaeological Evidence

نویسندگان [English]

• Yousef Moradi ¹
• Zeinab Valizadeh Ghare-Aghaji ²

¹ Iranian Center for Archaeological Research, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran

² Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran,Tehran, Iran

چکیده [English]

Despite considerable archaeological evidence and written sources concerning the Sasanian city of Weh-Andiōk-Shābuhr, modern scholarship has yet to fully explore its layout, spatial organization, and internal structures, as well as its roles in the scientific, administrative, political, religious, and economic spheres during the Sasanian period. Archaeological excavations led by Yousef Moradi in 2017, along with data from historical aerial photographs and satellite imagery, have offered fresh insights into the urban design and architectural characteristics of Weh-Andiōk-Shābuhr during the Sasanian era. These findings challenge previous interpretations regarding the city’s design, function, and the dating of its various features. The excavations revealed that Weh-Andiōk-Shābuhr was a rectangular city, enclosed by walls constructed with pisé and reinforced with semi-circular buttresses. A moat surrounded the city on all sides. Contrary to earlier interpretations, recent excavations, surveys, historical aerial photographs, and satellite imagery showed that the intersecting lines visible in aerial photographs and the dirt roads within the city were not remnants of Sasanian streets. Instead, they were ridges created after the 10th century CE, when the city was transformed into farmland, serving to demarcate agricultural fields and facilitate commuting within them. Additionally, the excavations revealed that many of the scattered mounds within the city did not contain the remains of buildings but were deposits of construction materials from the ruined city, accumulated to expand farmland. This article offers a clearer understanding of Weh-Andiōk-Shābuhr during the Sasanian period by integrating these new archaeological discoveries with an analysis of historical texts, epigraphy, sigillography, and numismatics.

کلیدواژه‌ها [English]

• Weh-Andiōk-Shābuhr
• Sasanian
• sigillography
• numismatics
• urban planning
• archaeological excavations